Nikolaus-Begleiter

Dr Nigelaüs alias Samichlaus het viilmol eine oder mehreri Begleiter drbii, wänn er am Nigelaüsobe in d Hiiser kunnt. Mit em Nikelaüs-Brüch isch – friähjer meh wiä hit – e erziäherischi Absicht verbunde gsii. Do drbii het dr Nigelaüs d Roll vu däm gspiilt, wu mahnt un lobt, dr Begleiter diä vu däm wu stroft oder Angscht macht. "Gueti" Begleiter sin sältener. Un zwar gits mänschligi, teiflischi un tiärischi Begleiter.

Mänschligi Begleiter

Dr Hans Trapp 1953 z Wìnzne im Elsass

Noch dr Volkskundeatlante isch im ditsche Sprochgebiit dr (Gnächt) Rubrächt iberal bekannt un meh oder wenniger aktiv (also vu dr Nordsee bis in d Alpe). In dr Oschtschwiz un z Voradelbärg sogar vermehrt. Friähjer het mer si Ruete gfercht. Nit iberal het dr Ruprächt e alti Dradition. Dr ka schwarz agmolt sii un isch dur des im
Schmutzli ähnlig – des isch e Begleiter, wu in dr Innerschwiz un einzelne katholische Landschafte drum rum ufdrittet. Mit em Schwarz-Amole oder -Aziäge wird dr bes Charakter vu däm Begleiter azeigt.
In Nordschwabe un im Bayrische un in Franke ka dr Belzmärte bzw. Pelzmärtel (= Pelz-Martin) mit em oder anstatt em Nigelaüs ufdrätte,
in Nordbade un Hesse dr Belznickel.
S git aü Mitlaifer vum Nigelaüs, wu eifach Chlaus, Klaus, Klos, Diäner oder Ängel heiße, wu nit iberal bes oder sträng sin. Klause drätte in mänke Ort aü in Gruppe un ohni Nigelaüs uf.
Im Elsass het dr Hans Trapp an mänke Ort dr Nigelaüs begleitet, an e Deil Ort aber aü s Grischtkind. Dr Hans Trapp isch e bese Kaib, wu uf e hischtorischi Person zruckgoht (Hans von Trotha). In dr Pfalz isch dä ebefalls bekannt.

Teiflischi Begleiter

In ganz Eschtrich un Bayern dr Krampus, an mänke Ort aü Kramperl, Krempalar, Bartl, Spitzbartl, Klaubauf oder Hidlbua gnännt. Diä schwarz Gstalt het e ferchtigi Larve uf (dert sait mer Maske).

Tiärischi Begleiter

E harmlose isch dr Esel, im Briisgaü un in dr Ortenau mänkmol dr Bickesel.
Dr Rübelz isch e Viich, wu üssiiht wiä e große Hund oder ebis, wu e Fäll het – si Belz isch rüüh. Är wird vum Nigelaüs an ere Kette ghebt un macht in dr Kinder Angscht. Verbreitung vum Rübelz: Verschiideni Ortschafte im Briisgaü, in dr Ortenaü un im Elsass (um Molsheim un Hagenau).

Wandel un Viilfalt

Dr Rübelz isch scho lenger nimmi in Modi, dr isch dur dr Gnächt Rubrächt abglest wore, aber hit in dr Zit vu dr Soft-Erziähung kunnt aü dr Rubrächt sältener. Dr ganz Nigelaüs-Kult wird dur s Wäse vum Wiihnächtsmann bedrängt.

E grundsätzlig Problem vu däre Darstellung isch, ass es in däm Brüchtum e riisigi Viilfalt git, wu sogar d Volkskundeatlante Broblem hän, des darzstelle. S ka sii, ass do oder dert dr Belzmärte allei oder anstatt em Nigelaüs oder in Gruppe ufdrittet, ass er emol (bsunders friähjer) ender in ere diärische Gstalt glicht, am e andere Ort meh in ere mänschlige. D Iischränkung, ass dr Brüch nit eiheitlig isch, mueß aü bi allene andere gnännte Figüre gmacht wäre.

Literatür

Atlas der deutschen Volkskunde, 1937–1939, Neue Folge 1959 ff
Atlas der schweizerischen Volkskunde, Basel 1950–1995
Österreichischer Volkskundeatlas, Linz 1959, Wien 1965ff