Luca Pacioli

Dr Luca Pacioli (* um 1445 z Borgo San Sepolcro (hüte Sansepolcro), Toskana; † 1514 oder 1517 z Rom) isch en italiänische Mathematiker und Franziskaner gsi. Bekannt isch er in de Wirtschaftswüsseschafte, wil er 1494 as erste die dobbledi Buechfüerig komplett beschriibe het.

Bordret vom Luca Pacioli, gmoolt vom Jacopo de Barbari, 1495

Lääbe

Vo 1477 aa isch er Brofässer z Perùgia, Rom, Neapel, Pisa, Venedig, Mailand und Florenz gsi. Dr Pacioli het vermuetlig mit em Piero della Francesca Mathematik studiert. Noch däm sim Dood 1492 si mindestens zwäi vom della Francesca siine im Ganze drei mathematische Schrifte in sim Bsitz gsi und er het sä in sine äigene Wärk verarbäitet, v. a. s Draktat über e Abacus (woorschiinlig vor 1460 verfasst). Dr jüngeri Leonardo da Vinci het von em Mathematikunderricht überchoo, isch mit em befründet gsi und het en zu siner Abhandlig über e Goldig Schnitt aagregt, wo 1509 verläit worden isch und wo dr da Vinci illustriert het. Dr Pacioli verdrättet d These, ass d Perspektividäät d Moolerei zun ere mathematische Diszipliin wie d Muusig machi. Die bekannti Zäichnig vom da Vinci vom Mensch im Quadrat und im Kräis (homo ad quadratum et circulum) findet do din e Dütig, wo sich uf s Strääbe vom (ändlige) Mensch noch Erkenntnis vom (unändlige) Gott beziet. Dr Albrecht Dürer isch vo däm Wärk beiiflusst worde. Dr menschlig Körper, bsundrigs die menschligi Hand, aber au die archidektonischi Harmonii und die vo de Buechstaabe in römische Inschrifte het em as "göttligi Proporzioon" gulte.

D Wirkig vom Pacioli gründet sich vor allem uf si Buech Summa de Arithmetica, Geometria, Proportioni et Proportionalità (1487 fertig und 1494 druckt, 2. Uflaag 1523), wo woorschinlig s erste druckte Buech vom ene Mathematiker isch und entsprächend vil verwändet worden isch. Es het din wenig äigeständigi Ideä, aber es bündlet s wichdigste mathematische Wüsse, uf dr Grundlaag u. a. vom Liber Abbaci vom Leonardo Fibonacci, 1202, 2. Uflaag 1228, wo d Löösige für Gliichige vo dr erste und dr zwäite Ordnig vom Al-Chwarizmi überliiferet het, was aber bis es dr Pacioli wider ufgriffe het, kuum bekannt gsi isch. Dr Pacioli het au d Wärk vom Jordanus Nemorarius verarbäitet, 1236, und vom Johannes de Sacrobosco, 1256). Die Kenntniss si an de domoolige italiänische Abakus-Schuele für Kauflüt gleert worde. Im Buech het s die ersti gschlosseni Beschriibig vo dr „Venezianische Methode“ (dobbledi Buechfüerig), wie si zu dere Zit woorschinlig vo de Venezianer und Medici verwändet worden isch. Allerdings erwäänt er gliichzitig, ass si in de Büecher vo de Finanzbeamte co Genua brucht worde sige. Er isch, au wenn e Hufe s dänke, nit dr Erfinder vo dr dobblede Buechfüerig. Dr Erfinder isch, eso wird s vermuetet, dr Händler Benedetto Cotrugli gsi, wo us Ragusa gstammt het. Im Pacioli si Buech isch in e Hufe Sprooche übersetzt und vo andere Autore kopiert worde, und das het dr dobblede Buechfüerig zum Durchbruch verhulfe. Dr Pacioli het für kubischi Gliichige (x³+mx=n oder x³+n=mx) käi Lösig gfunde und und het am Schluss vo sim Wärk behauptet, die sige noch em Stand vo dr Wüsseschaft so wenig allgemäin lösbar wie d Kwadratuur vom Kräis; es wurd aber d Hoffnig bestoo, ass in dr Zuekumft Löösige gfunde wurde. Und so isch s au wirklig bassiert. Im Pacioli sini Bemerkig het dr Scipione del Ferro und dr Nicolo von Brescia ("Tartaglia" gnennt) aagregt und si häi Löösigwääg gfunde. Dr Pacioli diskutiert au s Däiligsbrobleem.

Um 1500 het dr Pacioli, vermuetlig zämme mit em Leonardo da Vinci, e Buech über s Schachschbiil verfasst, wo in dr Fachliddratuur öfter zitiert worden isch, De ludo scacchorum, und mä het em Schifanoia gsäit. Lang het mä dänkt, ass das berüemte Manuskript verscholle sig, bis dass dr Buechhistoriker Duilio Contin 2006 in dr Bibliothek vo dr Stifdig Palazzo Coronini Cronberg z Görz en Exemplar entdeckt het, wo bis jetzt s äinzige isch.

Im Wärk De viribus Quantitatis het s näbe mathematische Witz und Drick au Erkläärige für Zauberdrick. Die Drickaaläitige, wo mäistens naturwüsseschaftligs Wüsse usnütze, gälte as die eltisti Schrift über d Zauberkunst.

Dr Pacioli het 1509 z Venedig e verbessereti Textfassig vom Johannes Campanus vo Novara siner Übersetzig vom Euklid sine Elimänt uusegee.

Wärk

• De divina proportione. Scriptorium, Sassari 1998 (Erstdruck Venedig 1509); uusegee und iigläitet vom Giuseppina Masotti Biggiogero in de Fontes ambrosiani, Bd. 31, Officina Bodoni, Verona 1956; ängl. Divine Proportion, Norwalk, CT 2001; ital. Übers. Andrea Masini, in: Arnaldo Bruschi u. a. (Hgg.): Scritti rinascimentali di architettura, Mailand 1978, S. 23-244.
• Summa de arithmetica, geometria, proportioni et proportionalitä, hg. Enrico Giusti, Abrizzi, Venedig 1994, ISBN 88-317-6008-4 (Noochdruck vo dr Erstusgoob vom Paganini, Venedig 1494).
• De viribus quantitatis. Die ersti bedütendi Sammlig vo mathematische Rätsel und Drick, 1508.
• De ludo scacchorum detto Schifanoia, Manuskript. Facsimile-Reprint: Aboca Museum di Sansepolcro, 2007

Liddratuur

• A. Agostini: Il "De viribus quantitatis" di Luca Pacioli, in: Periodico di matematiche 4/4 (1924), S. 165–192
• R. G. Brown, K. S. Johnston: Pacioli on Accounting, McGraw-Hill, New York 1965.
• Argante Ciocci: Luca Pacioli e la matematizzazione del sapere nel Rinascimento, Collana di storia della scienza 3, Caccucci, Bari 2003, ISBN 88-8422-269-9.
• Diego D’Elia, Duilio Contin, Attilio Bartoli Langeli, Enzo Mattesini, Alessandro Sanvito: Gli scacchi di Luca Pacioli. Aboca Museum Edizioni, Sansepolcro 2007, ISBN 978-88-95642-16-1.
• R. Franci, L. Toti Rigatelli: Towards a history of algebra from Leonardo of Pisa to Luca Pacioli, in: Janus 72/1-3 (1985), S. 17–82.
• Enrico Giusti, Carlo Maccagni (Hrsg.): Luca Pacioli e la matematica del Rinascimento. Giunti, Florenz 1994, ISBN 88-09-20470-0.
• Richard H. Macve: Pacioli’s Lecacy, in: T. A. Lee, A. Bishop, R. H. Parker (Hgg.): Accounting History from the Renaissance to the Present. A Remembrance of Luca Pacioli, Garland, New York 1996, S. 3–30.
• Stanley Morison: Fra Luca de Pacioli of Borgo S. Sepolcro. Kraus / Grolier Club, New York 1969.
• Maria Paola Negri: Luca Pacioli e Daniele Gaetani. Scienze matematiche e retorica nel Rinascimento, in: Annali Bibl. Statale e Libreria Civica di Cremona 45/4 (1994), S. 111-136.
• Luca Parisoli: Volontarismo e diritto soggettivo. La nascita medievale di una teoria dei diritti nella scolastica francescana. Con prefazione di Andrea Padovani, Bibliotheca seraphico-capuccina 58, Istituto Storico dei Cappuccini, Rom 1999.
• Orazio Puletti: Fra Luca Pacioli e le sue opere, Viterbo 1955, 2. A. EMI, Bologna 1997.
• R. Emmett Taylor: No Royal Road: Luca Pacioli and His Times. University of North Carolina Press, Chapel Hill 1942.
• Grahame Thompson: Early Double-Entry Bookkeeping and the Rhetoric of Accounting Calculation, in: Anthony G. Hopwood, Peter Miller (Hgg.): Accounting as a Social and Institutional Practice, Cambridge University Press, Cambridge 1994, S. 40-66.
• Grahame Thompson: Is Accounting Rhetorical? Methodology, Luca Pacioli and Printing, in: Accounting, Organizations, and Society 16/5-6 (1991), S. 573-580.

Weblingg

• Luca Pacioli. In: MacTutor History of Mathematics archive. (änglisch)
• Constantin Winterberg (Hrsg.): Fra Luca Pacioli, De Divina Proportione: Die Lehre vom Goldenen Schnitt, nach der Venezianischen Ausgabe vom Jahre 1509 herausgegeben und übersetzt., Carl Graeser, Wien 1889, Faksimiles bei austrian literature online und bim Internet Archive
• L. Murphy Smith: Luca Pacioli: The Father of Accounting
• Biblioteca Universitaria di Bologna: Übersichtsseite zu DE VIRIBUS QVANTITATIS (in italienisch) nebst Faksimiles des Manuskripts (1496–1508).
• Werke (Faksimiles) in dr Biblioteca de la Universidad de Sevilla

 Commons: Luca Pacioli – Sammlig vo Multimediadateie