Magui Bétemps
D Magui Bétemps, wo am 8. Jänner 1947 uf d Wält cho und am 19. Nofämber 2005 gstoorben isch, isch die bekantischti Mundart-Sängerin und Liedermacherin vom Augschttaal, e Cantautrice, wie me z Itaalie säit. Si het iiri Lieder i dr tradizionelle Augschttaler Sprooch, em Valdotèn, und täils au uf Französisch gschribe.
Dr Marie Rita Maquignaz, wie si vo ledig ghäisse het, iiri Familie het früner z Votornèntse gläbt, si isch aber z Ivrea im Piemont unden uf d Wält cho. Si isch em Alexis Bétemps syni Frou gsi; dää isch e bedüütende Gschichtsforscher und Volchskuntler gsi und het s Zäntrum für frankoprovänzalischi Forschig «René Willien» gläitet. Das Huus z Sen-Nicolà isch für d Sprooch und d Kultur vom Augschtal doo und maanet mit sym Naamen an grooss Augschttaler Kulturaktivischt René Willien (1916–1979).
S Bétemps sind uf Sen-Cretoublo go woone. Do het d Magui Bétemps bim örtliche Theater Lé badeun de Choueley mitgmacht. Wäge däm git’s hüt dr regional Dichterweppewäärb für Theaterautoore Concours d'écriture théâtrale Magui Bétemps.
Mit irne Lieder, wo me cha zu dr Folk-Kultur zellen, isch d Magui Bétemps i dr autonome Regioon Augschttaal populäär worde. Si het s in irne Songtegschte als Sproochkämpferin mit dütliche Woort drvo gha, wie die tradizionelli Läbenswys vom Tal i dr modärne Zyt immer wie weniger wird und wie s für die alti valdostanischi Sprooch, won e Variante vom Arpitanischen isch und wo men ere im Land Patois säit, und au fürs regionale Französisch gäge di dominierendi Sprooch im Land, s Iteliänischen, immer wie schweerer wird. Si het scho au tänkt, d Lüüt wo si fürse singt chönte do draa no öppis ändere; si isch drfüür gsi, me chönni in ere meersproochige Kultur läbe: «Mais moi j’aime mon patois, mon français et les montagnes autour de moi, je me sens Italienne oui, mais encore plus Valdôtaine.»
Im Lied Qu’est-ce qu’un bon Valdôtain maanet d Bétemps: «Toi, institutrice, toi, professeur, apprends à tes élèves l’histoire, la valeur, le respect de notre terre, de notre culture … Toi, maman, parle notre langue à ton petit … Toi, politicien, défends-nous; toi, mieux que les autres tu peux le faire; toi, mieux que les autres, tu pourrais nous l’apprendre.»
Es schynt, das heig öppis gwürkt; uf all Fäll isch die arpitanischi Umgangssprooch im Tal läbig bis hüt (und wie niene me im tradizionellen arpitanische Sprochpiet i dr Schwiiz un z Frankrych ääne), und es git e Kulturszeene, wo se pflägt.
Am 17 Juli 2006 isch z Aosta zum Adänken a d Liedermacherin es Konzärt mit de beschte Augschtaler Sänger vo hüt gsi; es het L'oiseau chante encore – Souvenir de Magui Bétemps ghäisse.
dr Magui Bétemps iiri bekantischte Lieder, uf em Album «L'oiseau chante encore – Souvenir de Magui Bétemps»
ändere- Une fable de nos jours
- La politeucca
- Les bons sauvages
- J'inventerais
- La femalletta
- L'étoile sous l'oreiller
- Pappa gran
- Bénéfort et tsougra
- La réserva
- Te raiss
- Goût de silence
- La ronde des minoritaires
- La chanson du petit berger
- La chanson du vieux garçon