Neuziit

Dialäkt: Züridütsch (See)

Als Aafang vo dr Neuziit wird i dr europazentrische Gschichtswüsseschaft entweder di osmanischi Eroberig vo Konschtantinopel im Jahr 1453 oder d Entdeckig vo Amerika im Jahr 1492 aaglueget; mängisch au – bsunders bi düütsche Historiker – am Luther siini Reformation vo 1517.

Wiiteri demit verbundeni Zäsure sind d Renaissance, dr Humanismus und d Entwicklig in Europa vom Buechdruck mit bewegliche Schriftzeicheschtempel.

Periodisierig

Aafang

Scho de Philipp Melanchthon hät d Datierig 1453 verträte. Er hät de Fall vo Konschtantinopel als Aafang vo dr Neuziit aagsetzt, wo zur Flucht vo Glehrte uf Italie und deet zum Uufblüehe vom Humanismus gfüehrt hät, D Verbreitig vom Humanismus isch dur d Erfindig vo dr Buechdruckerkunscht um 1450 wäsentlich gförderet worde und hät dr kulturgschichtliche Epoche vo dr Renaissance wiiteri Impuls gee. Mängi neueri Historiker-Schuele chehred hüt wider zr Uuffassig zrugg, wo dr Melanchthon verdräte het.

Ideegschichtlich isch dr Aafang vo dr Neuziit vo historisch schaffende Philosophe wie em Wilhelm Kamlah und Jürgen Mittelstraß degäge sehr viil schpäter uf d Ziit um 1600 verleit worde. Uusgangspunkt vo dere Beschtimmig isch, ass zu dere Ziit d Uusbildig erfolgt gsi isch vo dr neuziitliche Wüsseschaft im Sinn vo dr modärne Forschig als methodisch duregchlärti Verbindig vo mathematischer Theorii und technischer Empirii (Kamlah), wie si prototypisch i dr Physik agwändet wird und wo i dr oberitaliänische Werchschtatttradition entwicklet und zur Grundlaag vom modärne Szientismus worde isch.

Underteilig

D Neuziit ihrersiits wird vo dr Gschichtswüsseschaft widerum begrifflich underteilt i:

di Früehi Neuziit vo dr "Entdeckig vo Amerika" bis zur Französische Revolution 1789 und em Endi vom Ancien Régime
di Neueri Neuziit, mänggisch au Spooti Neuziit, bis zum Erste Wältchrieg
di Moderni (wo mängisch au "Neuschti Ziit" gnännt wird) für d Ziit denaa.

Sit em Endi vom Erschte Weltchrieg, bzw. sit dr russische Oktoberrevolution, redt mer bis dato (no) vo dr Ziitgschicht, wo i dr historische Betrachtig natürlich wiiterhii Teil vo dr Epoche vo dr Neuziit isch.

Titelblatt vom Galilei siim Dialog: De Aristoteles, de Ptolemäus und de Kopernikus diskutiered

Bedüütig

E wesentlichi Rolle debii hät d Entdeckig vo Amerika gschpielt, wo de praktischi Bewiis glieferet hät, dass d Erde e Chugle isch. D Ablösig vom ptolemäische geozentrische durs heliozentrische Weltbild vom Nikolaus Kopernikus und die Flucht vo viilne griechische Glehrte und andere Leischtigsträger in Weschte, wo mit dr Erschtürmig vo Konschtantinopel durs Osmanische Riich verbunden isch, händ wiiteri Markierigspünkt uf underschiidliche Ebene bildet, wo de Paradigmewechsel vonere Ziitewendi begründe händ.

Somit werded dr Aafang vom überseeische Kolonialismus und d Vorherrschaft vo Weschteuropa über die ganzi Wält, wo denn agfange het, als Übergang zur neue Ziit aaglueget. Grad d Revolutionierig vom Dänke hät eso s Endi vo dem ideologische Monopol iiglüütet, wo d Chile im Mittelalter ghaa hät. Das widerum hät de Aafang vo dr Reformation möglig gmacht, wo ebefalls di beide Epoche vonenand abgrenzt.

Soziologii

I dr Soziologii wird d Debatte um e Analyse vo dene Prozess meischt nöd mit Hilf vom Begriff "Neuziit", sondern mit em Begriff vo dr "Modärne" (au dr "reflexive Modärne" usw.) gfüehrt, wo d Bedüütig drvo sich hüfig änderet (sogar z. B. im Werch vom Max Weber).

De Ferdinand Tönnies hingäge hät "Neuziit" genau im Sinn vo siim theoretische Werch Gemeinschaft und Gesellschaft als exakte Gegebegriff zum "Mittelalter" benutzt: I dem seied d Mensche gneigt gsii, alli soziale Kollektiv als "Gmeinschafte" z verschtah, ganz andersch als i dr Neuziit, wo si die sämtlich eher als "Gsellschafte" wahrgnaah hebed. Im Mittelalter sei also en grosse Fernhandels- und Bankkonzern wie dr Templerorde eher als religiösi "Gmeinschaft" uufgfasst worde, i dr Neuziit werd sogar d Ehe als rein "gsellschaftlichs" Gschöpf vomene Vertrag agluegt.

Literatur

Ferdinand Tönnies, Geist der Neuzeit, EA 1935, 1998 (in: TG, Bd. 22).
S. Skalweit, Der Beginn der Neuzeit. Epochengrenze und Epochenbegriff, 1982.
Wilhelm Kamlah: Der Aufbruch der Neuen Wissenschaft. in: Utopie Eschatologie Geschichtsteleologie. Kritische Untersuchungen zum Ursprung und zum Futurischen Denken der Neuzeit. Bibliographisches Institut, Mannheim 1969 (BI Htb 461) S. 73-88
Mittelstraß, Jürgen: Neuzeit und Aufklärung. de Gruyter, Berlin 1970

Weblingg

Artikel über d Entdeckig vo dr Zentralperschpektive als Initialmoment vo dr Moderne

Lueg au

Ziitgschicht

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Neuzeit“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.