Schmotzigè Dunschtig

Mit èm Schmotzigè Dunschtig (au Faißè Dunschtig, Dritte Faißè, Gombiger Doschdig, Glombiger Doschdig, Unsinniger Donnerstag u. ä.) fangt i dè schwôbisch-alemannischè Fasnet diè eigèntlichi Fasnetszit aa. Er keit uff dè Dunschtig vor èm Aschermittwoch un isch dõmit dè letschte Dunschtig i dè Fasnetszit. In è Huufè Fasnethochburgè wörred Umzüüg voaaschtaltet un Strõßèfastnachtè gfièrèt, wo d Schuèlchind „befreit“ sowiè d Amtsgschäft un dè Rǒthuusschlüssel vom Bürgermeischter bis zum Fasnetzyschtig sǜmbolisch a d Narrè übbergää wörd. A villnè Ort wörred Fasnetschüechli (mit Hefe Bachènes) gässè, wo in Fètt odder Schmalz bachè sin. Im Rhyland sin selli unter m Nammè Mutzè, a anderè Ortè au als Quarkbällèli bekannt.

Im Schmotzigè duèt dè Ruèßige Fritig folgè.

Hischtörle

Hemdglonker z Radolfzèll mit Hemdglonkerböög am Voròbed vom Schmotzigè Dunschtig, 2010

Schmotzig chunnt vom alemannische Uusdrugg Schmotz für Schmalz odder Fètt, dõmit isch öppis schmotzig, wenn s fettig, schmalzig odder in Fètt odder Schmalz bachè isch, In aaltè Bruuch, dass am Dunschtig gmetzget un bachè wörd, sin ebbèfalls beidi Wortbedütungè enthaaltè. Dè Dunschtig vor èm Aschermittwoch sich somit diè letschte Metzgerdaag vor dè Faschtèzit un dõmit diè letscht Glegèheit, nòmòl Fleisch z èssè. Sell wörd entschprechend mit Schlèmmè gfièrèt, well s jò wènnig Sinn gmacht hèt, Fleisch z uffzhebbè, wenn vom Aschermittwoch bis Oschtèrè die 40 fleischlosè Dääg uff èm Kalènder gschtandè sin.

In villnè Ort isch dè Schmotzigè Dunschtig früèner mit Völlerei un luschtigem Mummèschanz gfièrèt worrè. Sit m Èndi vom 19. bzw. Aafang vom 20. Johrhundert wörred a sellèm Daag au Hemdglunker-Umzüüg voaaschtaltet. Im hochè un uusgehendè Mittelaalter bis i d Neuzit isch Fasnacht diè letscht Möglichkeit gsi, vor dè öschterlichè Faschtèzit nòmòls Fleisch z èssè.

Dè kirchliche Zǜklus resp. d Uusrichtung vo dè Lütt im Hoch- un Spòtmittelaalter a dè kirchlichè Liturgy hèt im Dunschtig vor dè Faschtèzit dè Nammè als fèttè, schmotzigè Dunschtig ybrocht. Dè Dunschtig hèt i dè liturgischè Ydeilig vo dè Wochè, d. h. i dè vo dè katholischè Kirchè aagordnetè Richtlinniè un Gebet in Form vo Psalmè, als dè allgemeine Daag vom Metzgè un Bachè goltè. Am Mittwoch hèt mò Faschtè muèsè; am Fritig isch dè Gedenkdaag a Chrischti gsi – Jesus isch an èm Fritig (Karfritig) gschtorbè – un asè wörd no hüt desèll Daag als Faschtèdaag mit Fischgricht in Vobindig brocht. Au dè Samschtig hèt als Metzgètè-Daag nüt taugt, sini Vogangèheit jüdischè Firtig (Sabbat) hèn no witi Schattè bis is Mittelaalter gworfè. Sellè Schattè hèt besait, dass dè Sunntig nit öppè am Morgè aagfangè hèt, sondern schu am Voròbed. Dõher fangt dè Sunntig schu am Samschtig am schpòtè Nòchmitdaag aa, a villnè Ortè lüttet d Kirchèglockè am Samschtigmitdaag um Füfi, um dè Aafang vom Sunntig z vokündè. An èm halbè Tag isch es abber nimmi möglich gsi, diè umfangrychè Arbètsgäng bim Metzgè hèrrè z bringè.

Dè heilige Sunntig isch als Arbètsdaag lutt dè Biblè nit in Frõg chò. Dè Mèntig un Zyschtig – vo dè Liturgy hèr grundsätzlich erlaubt – hèt mò a dè Fasnet als Daag fürs Metzgètè nit bruuchè chönnè, well es kein Sinn ghaa hèt, z metzgè: Dè Aschermittwoch isch nõch gsi, ab sellèm Zitpunkt hèt mò kei Fleisch mee konsumyrè dürfè. S vorrige Fleisch wär schlècht worrè. Dõhèr isch es braktischer gsi, dè Dunschtig als Metzger- und Bachdaag z nää. D Lütt hèn deshalb sellèn Daag, a dèm nòmòl alli essbare Vycher gmetzgèt worrè sin, dè „fette, schmotzige Dunschtig“ benamst.

Sell erklärt au, wõrum hüt no in strèng traditionèllè Fasnethochburgè wiè Villingè odder Rottwyl nu am Schmotzigè Dunschtig, Fasnetsmentig un -zyschtig maskyrti Narrè zu sää sin un Umzüüg stattfindet: Diè kirchliche Liturgy vom Mittelaalter hèt söttigi Spektakel nu a sellènè Dääg zuèglõ. In spôterer Zit sin am Schmotzigè Dunschtig in voschidnè Ortè vo dè Zumpft vp dè Metzger èn Metzgerdanz öffentlich uffgfüürt worrè, dè a sellèn aaltè Metzgètèdaag erinnerè hèt söllè.

Bezeichnuigè un Brüüch

Alemannischs Sprõchgebièt

Schwôbisch-alemannischi Fasnet

Dè Begriff Schmotzigè Dunschtig wörd i dè Schwôbisch-alemannischè Fasnet fascht uusschlièßlich bruucht. Je nõch Region un Dialèkt wörd au d Sprèchwys Schmotzigè Dunnschdig, Schmutzigè Dunschtig, Schmotzigè Donnerstag, Schmotzigè Dorschdich, Gompigè Donnerstag un ähnlich vowendet. Gumpig hèt sini Wurzlè im Schwôbischè gumpè, wa „luschtigi Sprüch machè“ odder uff Hochdütsch „hüpfen“ bedütet. Bsunders am Hochrhy zwǜtschgè Lerrach un Albrugg wörd er als Feißè Dunnschtig bezeichnèt. Feiß bedütet fètt odder beleibt, asè sait mò z. B. wenn d Sau feiß isch, nò wörd si gmetzgèt. Dè feiße Dunschtig bezièt sich also ebbèso uff d Metzger-Tradition vo sellèm Daag. Dõmit mò d Völlerei vor dè Faschtèzit no è bitzele mee gnièßè cha, wörrèd i sellèrè Region bis hüt diè drei letschtè Dunschtig i dè Fasnetzit gfièrèt, also dè èrschte, zweite un dritte Feißè. Mit Dritte Feißè isch dè glyche Daag gmeint wiè Schmotzigè Dunschtig.

Z Konschtanz wörred am Schmotzigè Dunschtig ab èm Sechsi d Lütt i dè Stadtdeil durch lutes Drummlè un Fanfarèzüüg gweckt. D Schüèler wörred uss irè Schuèlè befreit, im Rõthuus d „Macht“, a d Narrè übbergää. Denõch fangt d Strõßèfasnet aa un am Òbèd git s èn Hemdglonkerumzug durch d Altschtadt..

„... Am Schmotzige Dunschdig, wenn's Obed isch, do hebt's ko Mäschgerle hinderem Disch. Mit Suublotere, Fackle und Deckel us Blech glonkered sämtliche Frichtle frech im Schlepptau vu Großkopfete durch's Revier, dond „Ho Narro“ schreie, bis se heiser sind schier. ...“

– Rosemarie Banholzer, Konstanz:

In glycher Art un Wys wörd dè Schmotzigè in ganz Südbaddè zelebryrt. S git chlyneri Variationè bim Weckè, wa d Uurzit un dè broduzyrte Lärm aagòt sowiè bi dè Machtübbergaab, wo dè Bürgermeischter sǜmbolisch dè Schlüssel a dè Narrèvater übbergit odder dè Bürgermeischter als Zeichè vo dè Entmachtung nõch dè Schlüsselübbergaab z. B. z Stüèlingè im Saugatter abgfüürt wörd.

Schwizer Fasnacht

Schmotzige Donnschtig: Kinderbscherig z Schwyz

D Fasnacht i dè katholischè Ort vo dè Schwiz fangt mit èm „Schmotzigè Donnschtig“ aa. Nebbè dè bekanntè Luzerner Fasnacht findet in allnè Ortschaftè eigeni Voaaschtaltigè statt, welli sich lokal stark unterscheidè düèn. Sell drifft vo allem uff diè evangelischè Ortschaftè zuè, z. B. dè Bàsler Morgèschtraich, wo am Mèntigmorgè un d Fasnacht è Woch nõch dè „katholischè“ Fasnet stattfindèt.

Bayrisch-schwôbischi Fastnacht

In Deilè vo Bayrisch-Schwòbè wörd dè Schmotzigè „Glumpader Duuschde“ benamst. S Wort glumpig isch vo Lumpe abgleitet.

Tirol un Südtyrol

Z Bayern, z Tyrol un Südtyrol wörd dè Daag meischtens als „Unsinnigè Dunschtig“ bezeichnèt. Z Bayern hèt sellè Dag au dè Nammè „Lumpigè Dunschtig“.

Exkurs: Wyberfastnacht im Rhyland

Z Aachè heißt desèll Daag Fettdonnerstag (vgl. obbè d Erlüterungè zuè Schmotz), in dè anderè rheinischè Karnevalsgebièt wörd er meischtens als „Aaltwyber“ odder „Wyberfasnacht“ bezeichnèt. Dè Daag markyrt dört dè Übbergang vom Sitzungs- zum Strõßèkarneval. Gèrn wörrèd a sellèm Daag alli Krawattèdrääger sǜmbolisch entmannt, i dèm d Wyber d Krawattè abschnydèt.

Literadur

• Werner Mezger: Das große Buch der Schwäbisch-alemannischen Fasnet
• Ernst Heinrich Meier: Deutsche Sagen, Sitten und Gebräuche aus Schwaben, Band 2, S.376f, Digitalisat
• Otto von Reinsberg-Düringsfeld: Das festliche Jahr: in Sitten, Gebräuchen und Festen der germanischen Völker, S. 37, Digitalisat
• Anton Birlinger: Volksthümliches aus Schwaben: Bd. Sitten und Gebräuche, S.26f, Digitalisat

Weblingg

 Commons: Schmotziger Donnerstag – Sammlig vo Multimediadateie

• Atlas zur deutschen Alltagssprache: „Bezeichnung für den Donnerstag vor dem Rosenmontag“

Einzelnõchwys

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Schmotziger_Donnerstag“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.