Vocabolario dei dialetti della Svizzera italiana
| Dialäkt: Züritüütsch |
S Vocabolario dei dialetti della Svizzera italiana, churz Vocabolario oder abgchürzt VSI, isch e vilbändigs Wöörterbuech, wo syt 1952 usechunt und de Woortschatz vo dëne Tieläkt zämestelt, wo i der italienischspraachige Süüdschwyyz gredt wëërded.
Was es isch
ändereS VSI isch, näbet em Schwyyzerischen Idiotikon z Züri, em Glossaire des patois de la Suisse romande z Nöieburg und em Dicziunari Rumantsch Grischun z Chuur, äis vo de vier «nazionaale Wöörterbüecher» vo de Schwyyz. Edërewääg isch es äis vo de groosse, wüsseschaftliche Referänzwëërch vo dëm Land.
S Wöörterbuch dokumäntiert der alpyynlombardisch Woortschatz, wo men im Kanton Tessyyn und im püntnerische Misox, Calancataal, Bergell und Puschlaav redt. Ussert de gnaue Regischtrierig vo alne Luut- und Formwariante isch ems e ganz e wichtigs Aaligge, di elter Sachkultur und s Bruuchtum vo de Süüdschwyyz feschtzhaa. Wie di andere drüü nazionaale Wöörterbüecher isch es drum es Wëërch mit enziklopëëdischem Charakter, wo linguistischi, läxikaalischi, etnograafischi und folklorischtischi Aasprüüch abteckt.
Ab em 1995i hät me paralell zum VSI am Lessico dialettale della Svizzera italiana (LSI) gschaffet. Das isch e föifbändigi, räin läxikaalischi Wërsioon vom Vocabolario, wo scho vo A bis Z gaat und 2004 abgschlosse woorden isch. En umgcheerts, aso standarditalienisch – lombardisch aagordnets, zwäibändigs Wöörterbuch mit em Name Repertorio italiano – dialetti (RID) isch 2013 useggëë woorde.
Syni Gschicht
ändereS Vocabolario isch 1907 uf Iniziatyyve vom Carlo Salvioni ggründet woorde. Vier Jaarzäänt hät me zeerscht emaal gsamlet, bis men en umfangryychs Daatemateriaal zämeghaa hät, wo hüt i 1350 Zädelchäschten archiwiert isch. Dezue chömed 127 foneetischi Heft, wo d Luutverheltnis vo de verschidene Oortstieläkt uufzäichnet sind. Mit de Publikazioon hät me 1952 chönen aafaa. Bis hüt (Stand Jänner 2024) sind nüün Bänd (oder zää, de Band II sind zwee Halbbänd) abgschlosse (A bis fiadù).
S Zäntrum für Tieläkt und Etnografyy
ändereS VSI isch hüt es Projäkt vom Centro di dialettologia e di etnografia z Belänz, wo me 2002 ggründet hät. Ussert em Vocabolario git das au anderi spraachlichi und volchskundlichi Publikazioonen use, öppe Verzäichnis vo den Oorts- und Fluernäme.[1] Es koordiniert au d Oortsmusee vom Tessyyn, reschtauriert alti Sache vo dënen irne Sammlige, macht Inwäntaar vo Kultuurgüeter im Tessyyn, füert Sumerkürs i Dialäktologyy dure und hät e groossi Biblioteek und e Fototeek.
Zalt wird s Centro vom Kanton Tessyyn und vom Bund, denäbet finanzierts sich au sälber dur de Verchauff vo den äigene Publikazioone. D Gältmittel für d Redakzioon vom VSI chömed hauptsächli vo de Schwyyzerischen Akademyy vo de Gäischtes- und Soziaalwüsseschafte.
Literatuur
ändere- Federico Spiess: Das Vocabolario dei dialetti della Svizzera Italiana. I: Schweizerdeutsches Wörterbuch. Schweizerisches Idiotikon. Bericht über das Jahr 1976. [Züri 1977], S. 10–20 (Digitalisaat).