Zäpfli-r

Mit Zäpfli-r (hochdütsch: Zäpfchen-r) isch e bstimmti Ussprooch vum Phonem /r/ gmeint. Gmeint isch e Ussprooch vum /r/ im hintere Deil vum Mund, im Gägesatz zumene Zungespitze (grollte) -r, wo im vordere Deil vum Mund ussgsproche wird. D Bezeichnig „Zäpfli-r“, leitet sich vum Gaumezäpfli ab; des isch de Deil vum Mundruum wo die r-Luut meischt artikuliert werde.

d Verbreitig vum Zäpfli-r in Europa nooch em Dialektolog Peter Trudgill ussem Joor 1974
█ nit verbreitet
█ numme bi mange bildete Sprecher
█in de Ussprooch vo bildete Sprecher
█allgemein verbreitet

Im Dütsche un Alemannische isch s Zäpfli-r eini vo de Möglichkeite (freii Variation), s Phonem /r/ usszspreche. In dr Schwiiz isch s Zungespitze-r hüüfiger, in Dütschland s Zäpfli-r. Im Französische isch s /r/ meischt en Zäpfli-r (Ussnaame sin vorallem Südfrankriich un Deil vo Kanada), im Spanische oder Italienische gits numme en Zungespitze-r.

Mit Zäpfli-r isch kei exakti Ussprooch gmeint, es git vili verschidni Variante devo. Am hüüfigschte isch en stimmhafte uvulare Frikativ bzw. Approximant ( [ʁ]) oder uvulare Vibrant ( [ʀ]). Sältener chömme au stimmlosi Frikativ wie [x], [χ] oder gar [h] vor. Im Dänische gits sogar en stimmhafte pharyngale Frikativ ( [ʕ]).

Zäpfli-r sin fascht numme uss weschteuropäischi Sprooche bekannt, usserhalb vo Europa au im Hebräische. In praktisch allene andre Sprooche vo dr Wält werde r-artige Konsonante als Zungespitze-r, Retroflex (wie im Änglische) oder uff andri Arte ussgsproche. In Sprooche wie em Arabische gits zwar Konsonante wo glych ussgsproche werde wie s Zäpfli-r, wo aber für d Sprecher vo denne Sprooche nit als „r-artige“ Konsonante aagsänne werde. Wie gnau un wenn dass s Zäpfli-r z Europa enstande isch, weiss mer nit.