Joseph Rossé

Dr Joseph Rossé (* 26. Aügüscht 1892 z Montreux-Vieux (Alt-Menschtral), † 24. Oktober 1951 z Eysses) isch e strittbare Katholik, e regionalischtische Politiker, e Deputiärte vu dr franzesische Nationalversammlung, e Journalischt un e Verleger gsii. Dr isch unter dr franzesische Herrschaft wäge sinem Iidräte firs Elsiss verfolgt wore un het sibe Johr in Gfängnisser un Zuchthiiser zuebrocht. Unter dr naziditsche Herrschaft isch er hofiärt, reglemäntiärt un zum Schluss verfolgt wore. Dr het in e Hüffe Mänsche gege d Nazi gholfe. Si Alsatia-Verlag isch mit sinene chrischtlige Publikatione e Bollwärk gege dr nationalsozialischtisch Geischt gsii. Im e Zuchthüüs z Eysses im franzesische Département Lot-et-Garonne isch er mit 59 Johr gstorbe.

dr Joseph Rossé

Das Vaterunser, vum Joseph Rossé verlegt.

Dr Joseph Rossé ase jung

Dr Joseph Victor Rossé isch am 26. Aügüscht anne 1892 z Montreux-Vieux (elsässisch: Alt-Menschtral; ditsch: Altmünsterol) uf d Wält kumme. Montreux-Vieux isch e Zipfel vum franzesische Sprochrüüm, wu ins Elsiss (dertemol: Reichsland Elsass-Lothringen) niiragt. Si Familiä het in eifache Verhältnis gläbt; si Vatter Joseph isch Beck gsii, si Mueter isch d Eugénie geb. Spielmann gsii. S Rossés hän 13 Kinder gha. In däm Dorf im Sundgaü isch er aü bis zum 14. Läbensjohr (= 1906) in d Schuel gange. Mit dr Hilf vu sinem Lehrer het er kenne e staatligs Stipendium bikumme un sich üswärts witter üsbilde, bis er anne 1913 z Alt-Menschtral Grundschuellehrer wore isch. Der Erscht Wältgriäg isch üsbroche un Montreux-Vieux im Aügüscht 1914 vu dr Franzose bsetzt wore.

Ab Novämber 1914 isch dr Rossé z Colmer un bal druf an verschiidene andere Ort im Elsass an hechere Schuele as Hilfslehrer un Lehrer iigsetzt gsii.

Im Erschte Wältgriäg isch er zerscht üs gsundheitlige Grind freigstellt gsii, ab Novämber 1916 aber aü iizoge un an dr russische Front iigsetzt wore.

Lehrer, Journalischt un Politiker, z Frankrich erfolgrich un verfolgt

Ab 1919 het dr Rossé e großi Roll bi dr sälbständige Organisiärung vu elsässische un lothringische Lehrer gspiilt. Dr isch 1920 Bräsidänt vum "Groupement professionnel des instituteurs du Bas-Rhin" wore un Bräsident vu dr "Fédération des fontionnaires d'Etat et des instituteurs s'Alsace et de Lorraine" wore. Dr isch aü Redakteer vu dr "Elsass-Lothringischen Schulzeitung" gsii. D elsässische Lehrer sin noch em Griäg liädrig dra gsii: S sin e Hüffe Lehrer üs Innerfrankrich agworbe wore, wu d Leitungspositione bikumme un Sonderzuelage bikumme hän; d Elsässer sin uf niidrigschten Nivoo steh bliibe.

Ebefalls anne 19 isch er in d Elsässisch Volksbartei (Union populaire républicaine - UPR) iidrätte un 1921 scho Ersatzmitgliid vum Leitungsgremium vu däre Bartei wore. Diä isch d wichtigsch elsässisch Bartei gsii, het am meischte Sitz in dr Nationalversammlung gha un isch grischtlig, regionalischtisch, zum Deil aü autonomischtisch gsii. Dr Rossé un sini Barteifreijnd hän aber niä e Abdrännung vu Frankrich welle. Si hän, wiä diä meischte Elsässer, welle franzesisch bliibe, hän aber welle ihre Eigeart un Sproch bhalte.

1924 het er am Schuelkampf deilgnumme, wus um d Verteidigung vum kirchliche Iifluss uf d Schuele un gege d Unterdruckung vum Ditsche in dr Schuel gange isch.

Anne 1926 isch er üs em Schueldiänscht rüsgworfe wore, well er e Ufruef vum autonomischtische elsässisch-lothringische „Heimatbund“ unterschriibe het. Do drin ischs ebefalls um Sälbschtverwaltung fir s Elsäss gange, um sprochligi un religieesi Freiheite, wiä mer s in dr ditsche Zit, bsunders vu 1911 bis 1918, scho durgsetzt gha het.

1927 isch er mit ere gwaltige Mehrheit zum Departementsrepräsentant vu dr Lehrervereinigung (association des instituteurs) gwehlt wore - do drmit hän d Lehrer gege si Rüswurf broteschtiärt.

Noch em Beruefsverbot isch er im Journalismus tätig wore; dr isch Chefredakteer bim „Elsässer Kurier“ wore. In däre Dageszittig vu dr Elsässische Volksbartei im Departmang Oberrhin isch er fir e Zämmeschluss vu dr elsässische Barteiä im Kampf um e greßeri Autonomii iidrätte. Ab 1930 het er zum Verwaltungsrat vum Verlagshüüs Alsatia ghert. Im Mai 1932 isch er politische Diräkter vum Elsässer Kurrier un vu dr katholische Pressegruppe Alsatia wore.

Im Dezämber 1927 isch er im Zämmehang mit dr Affaire Sapart iigsperrt wore, mit dr Begrindung, dr heb dr Staat finanziäll gschädigt (atteinte au crédit de l’état). Noch segsehalb Monet het er miäße wider freiglo wäre, wels kenni Bewiis gä het.

Im April anne 1928 isch dr Joseph Rossé as Abgordnete vum Arrondissement Colmar in d franzesisch Nationalversammlung gwehlt wore - un zwar drotz ass er im Gfängnis gsässe isch. Aü bi dr negschte zwo Wahle 1932 un 1936 isch er wider gwehlt wore. Dr isch sogar in ere Kummission vum Griägsminischterium gsii un het in Griägskredit zuegstimmt. Dr Rossé hets gschafft, ass d Mehrheit vu dr elsässische Deputiärte sich keinere franzesische Bartei agschlosse hän, si hän e autonomi Fraktion bildet.

D franzesisch Adminischtration het mehreri Versuch unternumme, dr Rossé üs em Fäld z schlage. Im Mai anne 28 isch er im Komplott-Brozäss zämme mit viär andere Aglagte zu einem Johr Gfängnis, fimpf Johr Ufenthaltsverbot un läbenslängligem Verluscht vu dr Birgerrächt verurdeilt wore. Zwee Monet speter sin si mit ere Begnadigung wider frei kumme - e Amneschtii isch 1931 kumme.

Diä Verurdeilung hets aber meglig gmacht, im Rossé (un im Eugène Ricklin) s Deputiärtemandat abzerkänne un des isch im Oktober 1928 gschähne. Wäge dr Amneschtii 1931 het er aber anne 32 wider kenne adrätte un isch wider gwehlt wore. Aü si Wahl zum Generalrat vu Colmar anne 1928 isch vu dr Bherde anne 29 annulliärt wore - umesuscht: im gliche Johr het-e s Wahlvolk wider zum Generalrat gmacht.

Dr Rossé isch eine vu dr Politiker mit em greschte Iifluss in dr Elsässische Volksbartei un im Elsass iberhaüpt wore. Dr het e Volksfront-Bolitik betriibe, des heißt, dr het mit andere autonomischitsche un regionalischtische Barteie un mit dr Kumminischte zämme gschafft. S Zämmegoh mit dr "Klerikale" im Kampf fir elsässischi Inträsse het bi dr KP 1929 zun ere Spaltung gfiährt - diä elsassfteije Kräft hän sich Kommunistische Partei-Oppostition (KPO) gnännt. 1935 isch dr Rossé mit dr Unterstitzung vu dr KPO zum Generalrat vum Kanton Wìnzne gwehlt wore.

In dr Üssebolitik het er e Anächerung mit Ditschland verdrätte, dr isch iberzeigte Pazifischt gsii. Dr her im Daladier si Regiärung üssepolitisch unterstitzt un s Minchner Abkumme guet gheiße. Dr het Angscht vor eme neije Griäg im Elsass gha un het dä welle verhindere.

Üs sinere katholische Iberzeigung rüs isch er e scharfe Gegner vum Nationalsozialismus gsii. Dr Gabriel Andres schribt: „In ere Zit, wu soviil franzesischi Intellektuelli im Nationalsozialismus dr Hof gmacht hän, het dr Rossé si anti-nazischitschi Meinung uffe plakatiärt“ un zitiärt üs eme Artikel vum Rossé im „Elsässer Kurier“ vum 6. 10. 1936, wus unter anderem heißt:

"Das glückliche Elsass, das wir erstreben, kann weder von Moskau noch von Hitler gegeben werden. Das müssen wir selber schaffen."

Dr Politiker un Verleger Rossé het viil Kontakt zum Üsland gha, so isch er anne 1923 zum Kongräss vu dr Demokratische Internationale z Friiburg im Üechtland gange, 1929 un 1937 uf dr ditsch Katholikedag z Friiburg im Briisgaü. Sini Üslandkontakt hän 1938 zun ere Pressekampagne gfiährt un des vorbereitet, was im Johr druf bassiärt isch:

Joseph Rossé Anschlag

Am 9. Oktober anne 39 isch er feschtgnumme wore, do drbii isch si parlamentarischi Immunität ibergange wore. Dr isch aglagt wore wäge „Spionasch“ un „Hochverrat“ zum Vordeil vu Ditschland. Uf des ani isch er niin Monet im Gfängnis z Nancy gläge – in dr Zälle näbem Dr. Charles Roos, e elsässische Autonomischt, wu vu dr franzesische Juschtiz zum Dot verurdeilt un im Febber 1940 hiigrichtet wore isch.

Am 14. 6. 1940 isch s Gfängnis z Nancy evakuiärt wore, wel d diä ditsche Druppe in d Nächi kumme sin. Do sin är un anderi Gfangini uf Südfrankrich verlegt wore, z letscht uf Privas im Departmang Ardèche. Diä Verlegunge mittle im Griäg sin unter katastrophale Bedingunge verloffe; dr Rossé un sini Mitgfangene sin vu Gfängniswärter as Lit vum ditsche Griägsfeijnd agsähne un bhandlet wore; am Rossé sin Schiinexekutione üsgfiährt wore.

Z Privas isch dr Rossé un sini Nanziger Mitgfangene schliäßlig am 15. Jülli 1940 vu dr Schandarme vum franzesische Vichy-Regim in dr Ditsche ibergää wore, „e baar Dag, bevor mi Brozäss mit ere Verurteilung zum Dot abgschlosse wore wär“, wiä dr Rossé schribt.

Hofiärt, reglemäntiärt un verfolgt unter dr Nazi

D Gfangene, wu z Privas vu dr Ditsche rüsgholt wore sin, hän nit derfe heim, nai, si sin uf Drei-Ähre (Drei-Ähren/Trois Épis) gschafft wore, wu d Gauleitung e Sitz gha het, „zur Erholung“ – do hän si solle zun ere proditsche Avantgard ufboije wäre. Si hän miäße e Petition verfasse un do drin vum Hitler e Anexion vum Elsass un Lothringe dur Ditschland fordere. Des isch unter Druck bassiärt, vor em Versammlungsraüm sin Soldate vu dr Wehrmacht poschtiärt gsii. Alli pschologische Drick sin agwändet wore: Mer het däne Gfangene gsait, dr Griäg seig rum un Frankrich heb in ere Abgab vum Elsass scho zuegstimmt.

Anderscht wiä diä ibrige Gfangene hän dr Rossé un sini Freijnd vu dr URP (Marcel Stürmel, Jean Keppi, Joseph Oster un Jacques Brauner) welle diä Resolution, wänn si scho unvermeidbar isch, dur Zuesatzforderunge torpediäre:

Si hän dr Annexion numme unter drei Vorbehalt, wu nit erfillbar gsii sin, welle zuegstimme:

1. Frankrich hätt sotte effentlig si Iiverständnis erkläre
2. d Bevelkerig vum Elsass un vu Lothringe hätt sotte zuestimme
3. d religjese Freiheite un d Draditione im Elsass hätte sotte garantiärt wäre

Dr Rossé un si Fraktion sin schliäßlig dur s Fänschter abghaüe, hän sich aber wider zruckbringe lo, wel ene droht wore isch, ass s Wohl vu dr elsässische Bevelkerung (un d religiees Freiheit) drvu abhängt, eb si sich fiäge oder nit. Do hän d Katholike unter em Rossé ufgä, numme ei Punkt hän si no durbrocht: ass d Formuliärung gänderet wird, wu d franzesisch Griägserklärung (= Verteidigung) as "criminelle" bezeichnet wore isch.

Dr Lothar Kettenacker kummäntiärt diä Änderung, s "verdient festgehalten zu werden, daß die sogenannten «Klerikalen» um Rossé und Keppi auf Änderung des Textes bestanden, um so Frankreich in der Stunde der Niederlage vor allzu viel Schmach zu bewahren."

Dr Hitler het kurz druf in sinere Richstagsred ke Gebrüch vu däre Resolution gmacht. E formälli Annexion vum bsetzte Elsiss dur dr Hitler het niä stattgfunde.

As negschtes sin diä ehmolige Gfangene vu Nancy uf Berlin kumplimäntiärt wore, wu si unter anderem mit em Heinrich Himmler zämmedroffe sin. Diä Reis het dr Rossé drin bstärkt, gege d Nazi z schaffe, dr het gsähne un gfercht, ass alles Franzesisch im Elsiss sott üsgrottet wäre, zuedäm seige d Ditsche drzue entschlosse gsii, wiä dr Rossé notiärt het,

„à effacer les traditions de notre pays et les moeurs de nos pères, violer l’âme alsacienne et anénatir notre personalité ethnique...“ (d Draditione vu unserem Land üszlesche, d elsässisch Seel z vergwaltige un unser ethnischi Persenligkeit z verneine...)

Dr Rossé het, wiäner schribt, e Entscheidung droffe, wu fir si Familiä un ihne numme schmärzlig het kenne wäre: Si privilegiärti Stellung, wun er dur d Gfangeschaft z Nancy im Hintenii erworbe het, üsznutze, zum d Ditsche im Elsiss z bekämpfe.

Noch dr Üssag vum Depütiärte Thomas Seltz isch dr Rossé mehrfach vum Elsiss ins Gebiät vum Vichy-Regime greist (dä Deil vu Frankrich, wu nit bsetzt gsii isch). „Il se savait guetté par la Gestapo et par notre police“ – dr heb gwiist, ass d Gestapo un „unser Bolizei“ uf e lüüre un seig arg vorsichtig gsii. Im Summer 1941 het, wiä dr Seltz schribt, dr Rossé d gheim Nochricht uf Vichy brocht, ass dr Regiärungsschef François Darlan im „abandon des trois dépatements“ will zuestimme, ass also d Departmang Haut-Rhin, Bas-Rhin un Moselle an Ditschland solle abgä wäre. Des het sich aü dur lokali Indiskretione z Vichy bstätigt un zun ere große Unruehj unter dr Elsässer im Vichy-Exil gfiährt – si hätte nämlig drno sotte zruck ins Elsiss oder gar ins Rich. Des het drzue gfiährt, ass dr Maréchal Pétain, dr Staatschef, wach wore isch un wennigschtens halbhärzig gege diä Abdrättung ufdrätte isch.

Anne 1941 sin d elsässische Deputiärte vu dr franzesische Nationalversammlung vu dr Nazi zwunge wore, "freijwillig" vu ihrem Mandat zruckzdrätte. Dr Rossé het si Entlassungsgsuech as Kopii zwar an dr Gauleiter Robert Wagner gschickt, aber nit uf Paris, sodass es nit rächtsgräftig wore isch. Drno isch er uf Vichy greist, un het glargstellt, ass diä Demissioniärunge verzwunge sin un nit sotte aerkännt wäre. Uf Grund vu däm het d franzesisch Waffestillstandsdelegation bi Verhandlunge z Wiesbaden am 28. Jülli 1941 gege dä Vorgang broteschtiärt. Vu dr Nazi isch des as Hochverrat ufgfasst wore; dr Rossé isch verdächtigt un vu dr Gestapo verhert wore, het sich aber kenne rüswinde.

Wanderung uf dr Schniide vum Mässer

Wäge sinere Verfolgung unter dr Franzose het dr Joseph Rossé bi dr Nazi as Märtyrer golte. Aber si glars Ziil isch gsii, dr Alsatia-Verlag in dr Händ z bhalte, ass er nit in d Händ vu eberem kunnt, wune zum e Propaganda-Inschtrümänt vu dr ditsche Bsatzer macht. Mit däm Ziil, so schribt dr Gabriel Andres, het er nit kenne sich vollständig üs em politische Läbe fernhalte – wun er scho jede Ehreposchte abglähnt heb, wun em d Nazi hän welle gä. In däre Lag heb er zuegstimmt, bim e Unternämme mitzmache, wu sich „Die große Wende“ gnännt het. Des sin Kumferänze gsii, wu d „Nanziger“ (d ehmolige Gfangene vu Nancy) hän solle d „Verdiänscht“ vu Naziditschland lobe un iber d „Versäimnis“ vu Frankrich hän solle wättere.

Dr Rossé het des as e Opfer agsähne, wun er bringe mueß un het sich, wiän er schribt, „après des heures d’une douloureuse lutte intérieure“, „noch eme stundelange, schmärzlige innere Kampf“ drzue durgrunge. Dr Rossé het drno tatsächlig im Jülli 1940 z Milhüüse e Red ghalte, wun er einzelni Fähler vu einzelne Persone oder Institutione im Elsiss zwische 1919 un 1940 gnännt het, aber Frankrich nit agriffe un nit lächerlig gmacht het (so häns dr M. Karm un anderi Zitziige dargstellt). Diä Red isch vu dr Nazi-Prässi üsgschlachtet wore, un diä Nazi-Brichterstattung isch zum Bewiismatrial im Nochgriägsprozäss gege dr Rossé gmacht wore.

Dr Rossé het noch am 30. Jülli 1940 bi dr Gaupropagandaleitung gege diä Brichterstattung broteschtiärt un e Richtigstellung verlangt – umesuscht. Vu do ab isch dr Rossé uf keinere politische Verastaltung meh z säh gsii. Friili het si Kampf um e elsässischi Prässi, wu grischtligi un antinazischtischi Schrifte rüsbrocht het, aü witter do oder derte gforderet, ass er sich mit dr Bsatzungsmacht einigt.

Dodrzue ghert, ass er im Novämber anne 40 d Ufnahm in d Partei beatragt het; bal druF isch er ufgnumme wore. Des het in dr Nazi sicher gfalle, si hän sich friili kenni zue starki Illusione iber dr Rossé gmacht. Im Gauleiter Wagner hän d Beziähunge vum Rossé zum religieese Millieu un si persenlige Glaübe nit gfalle, dr het-e aber 1940 fir "deutschbewusst und heimattreu" ghalte. Anne 43 sin dr Rossé un dr Stürmel im e interne Bricht as "Ultramontani" (bewussti Ahänger vum Pabscht) un "gschworini Feijnd vum Nationalsozialismus" agsähne wore. Im e Propaganda-Report an dr Gestapo-Chef im Elsass am 30. Jünni 1944 isch dr Rossé wäge sinene „jesuitische Asichte“ aprangert wore.

Dr Rossé isch, wiä dr Aügeziig Adolphe Lichtlé schribt, dr Meinung gsii, ass mer sich um ke Briis üs em Elsass sott üs üswiise lo oder abhaüe, "pour continuer à occuper les places qui, sans cela, seraient prises par des nazis, que c'était abandonner nos compatriotes au moment précis du danger..." ("zum diä Blätz witter bsetzt z halte, wu suscht vu Nazi däte iignumme wäre; dodermit dät mer unseri Landslit im Momänt vu dr hegschte Gfohr im Stich lo...")

Dr G. Andres wiist druf ani, ass des aü d Liniä gsii isch, wu dr General de Gaulle in dr Franzose vu London üs empfohle het.

Im Rossé si Kampf fir s Elsass 1940 - 44

Mit em Alsatia-Verlag im Zitgeischt widerstande

E Alfred-Delp-Buech, verlegt vum Rossé

Dr Alsatia-Verlag isch vu dr Nazi wäge sinem „klerikale Charakter“ ghasst wore. Vor eb diä Ditsche z Colmer iimarschiärt sin, isch dr bishärig Leiter gflohe. Diä neije Herre hän gschnäll d Händ noch em Verlag üsgstreckt; in däre Lag het dr Verwaltungsrat dr Joseph Rossé beufdrait, d Inträsse vu dr Alsatia bi dr Ditsche z verdrätte; in däm Momänt isch er no z Drei-Ähre in dr Händ vu dr Gauleitung gsii. Am 7. Aügüscht 1940 isch dr Rossé vum Verwaltungsrat zum Generaldiräkter ernännt wore.

Dr Rossé het dr Verlag nit kenne vor Verluscht schitze, aber d Gsamtbilanz ka sich sähne lo. Scho im Novämber anne 1940 het d Alsatia sich miäße vu segs Zittunge dränne, zwei drvu, s Mülhauser Tagblatt un dr Elässer Kurier sin vu dr Nazi witter gfiährt wore, dr Elsässer Kurier unter em Namme Kolmarer Kurier.

E Versuech, dr Alsatia-Verlag glichzschalte, isch gsii, wu ner hätt sotte mit em elsässische „Hünenburg-Verlag“ verschmolze wäre, e Verlag, wu in dr Ditsche necher gstande isch. Dr Rossé het abglähnt; drno het mer em s Publikationsrächt fir fimpf Volkskaländer entzoge.

Dr Charles Roos, dä elsässisch Autonomischt, wu im Feber 1940 vu dr Franzose hiigrichtet wore isch, isch drno vu dr ditsche Propaganda as Nazi anigstellt wore. Dr Rossé het im „Der Sonntag“, e illustriärti Wuchezitschrift üs em Alsatia-Verlag mit 50.000 Uflag, am vum 9. Febber 1941 im Roos si geischtigs Teschtamänt vereffentligt, wu drüs rüszläse gsii isch, ass er nit as Nazi, nai, aber as Katholik gstorbe isch. Ebefalls 1941 her er iber 140.000 kunfisziärti franzesischi Biächer vor dr Vernichtung grettet. Mit däne Sache het dr Rossé d Gauprobagandaleitung im Wuet versetzt, si het drno drei vu dr viär Revüe verbotte, wu dr Alsatia-Verlag rüsgä het, un im „Sonntag“, in dr viärte, isch d Berächtigung, as religieeses Magazin ufzdrätte, abgsproche wore.

Im Ditsche Rich sin alli religieese Verlag zuegmacht gsii; dr Alsatia-Verlag isch dr einzig gsii, wu het kenne witter publiziäre. D Babierzuedeilung isch sträng begränzt gsii; dr Rossé hets alliwiil gschafft, s drei- oder viärfach rüszbringe, wel er in sinene Mitarbeiter „aktivi Komplize“ gha het. Unter anderem sin aü Statischtike, wu an diä Ditsche hän miäße abgliiferet wäre, zrächt boge wore; im Fall vum Reinhold Schneider, wu ab 1940 e Publikationsverbot gha het, het dr Rossé d Verträg vordatiärt. Zu dr Biächer mit oppostionällem Geischt, wu im Alsatia-Verlag vum Reinhold Schneider rüskumme sin, ghere „Das Vaterunser“ (1941), „Der Kreuzweg“ (1942), "Die dunkle Nacht" (1943") un sini "Sonette", wu z Ditschland un an dr Oschtfront as Gebättbiächer benutzt wore sin. S "Vaterunser" het e Rekorduflag vun ere halbe Million erreicht. Dr Verleger het Funktionär, wu vu Berlin oder vo Stroßburg gschickt wore sin ge kuntrolliäre, mit guetem Ässe, Wii un Ligeer „neijdralisiärt“. Eso sin d Katholike im Elsiss, z Ditschland un z Zentraleuropa mit ere andere Literatür versorgt wore, as wiäs dr Goebbels gärn gha hätt.

Z Paris het d Alsatia-Gsellschaft e Filial gha. Ass derte het kenne franzesischi Literatür broduziärt wäre, isch diä Filial vum Rossé zum e Verlag ufgwärtet wore; im Elsiss ischs nit meglig gsii, ebis franzesischs z drucke. Dr Elsässer Rossé isch also aü unter em Nationalsozialismus fir d franzesisch Literatür iidrätte.

Zu dr Mittel vum Rossé hän sogar Sabotasch ghert: Wu im Novämber 1944 d Ditsche afange hän mit ihrini Sache üs Colmer evakuiäre bzw. plindere, hätte aü sotte d erheblige Papiirmengene furtgschafft wäre, wu im Käller gsii sin, wu dr „Kolmarer Kurier“ (e Nazi-Zittig) druckt wore isch. Diä Druckerei het zu dr Alsatia ghert, si het des Blatt zwangswiis miäße drucke. Dr Rossé het drfir gsorgt, ass dr Laschteufzug kapütt gmacht wird un ke Zuegang zu däm Babiir un andere Matrialiä meh gsii isch. Fir eso ebis isch, wänns rüskumme isch, as Strof standrächtligi Erschiäßung vorgsähne gsii.

Wu Colmer befreit wore isch, hän im Rossé sini Lit in dr Franzose kenne e intakte Großverlag un e Druckerei in d Händ gää, wu het kenne fir Frankrich witerschaffe; numme är sälber isch ins Gfängnis kumme.

Im e Briäf an dr franzesisch Untersuechungsrichter vum 19. 10. 1945 ziägt dr Rossé Bilanz: 34.332 Biächer (segs Titel) sin unter dr ditsche Bsatzung im Alsatia-Verlag rüskumme, wu dr ditsche Propaganda diänt hän un wu notwändig gsii sin, ass d Alsatia het kenne ihrini andere 230 Publikatione mache: Biächer, wu zämme e Uflag vu 3.106.009 Exemplar gha hän un wu „grosso modo“ gege d Naziregiärung grichtet gsii sin.

Verfolgti bikumme Arbet

Wu d Schuelschweschtere vu Rappschwihr üs ihrene Schuele verjagt wore sin, het dr Rossé e Deil drvu im Diänscht vum Verlag bschäftigt. Eimol het er sich z Berlin fir diä Schuelschweschtere vu Rappschwihr iigsetzt un het wäge däm e Hüüsdurchsuechung vu dr Gestapo an dr Hals bikumme.

Zu däne, wu bim Rossé Unterschlupf gfunde hän, ghert aü dr Rupert Gießler, dr ehmolig Chefredakteer vu dr Friiburger „Tagespost“, e Zittig, wu vu dr Nazi abgwurgt wore isch. Dr Gießler isch im Alsatia-Verlag Schef-Lektor wore, noch usse aber numme Sekreteer.

As Ziige im Brozäss gege dr Rossé wiist dr Rupert Gießler druf ani, ass dr Rossé Wärk vu Autore vereffentligt het, wu vu dr Nazi verfolgt wore sin: dr Katholisch Philosoph Th. Haecker, wu vu wäge Verstrickung mit em Widerstand vu dr Minchner Stüdänte (= Weiße Rose) vu dr Gestapo verfolgt wore isch; dr Prof. Carl Muth, Redakeur vu dr verbottene „Hochland“, un dr Jesuite-Vatter Delp, wu zum Dot verurteilt un anne 1944 hiigrichtet wore isch.

D Irmgard Gießler, im Rupert Gießler si jüdisch-stämmigi Fraü, het am 10. Jülli 1945 as Ziige agää, ass dr Rossé ihre jedi Hilf abotte het, zum si vor dr drohende Deportation un Iiliiferung ins KZ schitze.

Firsproch fir Verfolgti

Zu däne, wu dr Rossé dur Interventione bi Bherde gholfe het, ghert dr Georges Gissy vu Saint Louis. Dr isch viärmol vum Rossé vum Zuegriff dur d Ditsche grettet wore, zletscht, wun er im KZ z Schirmeck un z Gaggenau gsii isch. Im Rossé ischs do glunge, dr Gauleiter Wagner un dr Gestapo-Chef gegenenander üszspiile un dr Gissy rüszhole; dr het im KZ 20 Kilo verlore gha. Dä un mehreri anderi, wu dr Rossé golfe het, sin drno im Brozäss gege dr Rossé as Ziige ufdrätte.

Dr Fall Albert Buhl zeigt, ass dr Rossé aü fir politischi Gegner iidrätte isch. Dr Buhl isch e Fiährer vu dr KP gsii un e Gegner vum Rossé. Im Buhl si Wittwe beziigt, ass dr Rossé versuecht het, ihre Mann z rette, un aü erreicht het, ass s Verfahre gegen-e widerufgnumme wird. Aber dr Gauleiter het umbedingt e Exempel welle statuiäre un dr Buhl isch am 6. Novämber anne 42 hiigrichtet wore.

Sitter em 24. Febber anne 43 isch elsässischi Bevelkerung üs em Sundgau ins Rich deportiärt wore – des isch vum Gauleiter betriibe wore, gege dr Rot vum Sicherheitsdiänscht un vu dr Bolizei. Vorüsgange isch, ass e Hüffe jungi Elsässer in d Schwiz abghaüe sin, zum sich im Militärdiänscht entziäge. Am 6. März isch dr Rossé bim Gauleiter vorstellig wore un het kenne erreiche, ass dä diä Massedeportatione iistellt. Ass er des iberhaüpt mitbikumme un iberblicke het kenne, do drzue hän em sini parlamentarische, kirchlige und gschäftlige (Alsatia-Verlag) Kontakt gholfe.

Am 20. Aügüscht anne 44 sin z Colmer d sozialischtische un kumminischtische Mitgliider vum Stadtrat iigsperrt wore, aber aü bstimmti Mitgliider vum Rossé sinere Bartei. Do het dr Rossé nomol in Verhandlunge mit em Kreisleiter, eme Minischter un mit em Kummedant vum Sicherheitsdiänscht (SD) kenne erreiche, ass diä meischte vu sinene Kollege vu dr UPR-Volkspartei freiglo wäre un d Fäll vu dr Sozialischte individuäll iberbriäft wäre; Granki un Alti hän solle frei glo wäre.

Colmarer Kreis; Verhandlung mit em Stauffenberg

Im Zämmehang mit sinene Diänscht fir katholischi Hitler-Gegner het dr Rossé viil Kontakt mit verschiidene Regimegegner gha. Glichzittig het er mit em Alsatia-Verlag e Organisation gha, wu het kenne unuffelige Dräffe ermeglige. So ischs im Rossé miigli gsii, e Greis um sich z sammle, wu z sich Gedanke iber s Elsass noch dr Nazi-Herrschaft gmacht het un wu diä notwändige Schritt iigleitet. Diä Arbeit vum Rossé un em Colmarer Kreis wär as Vorbereitung zum Hochverrat agsähne wore, wänn si entdeckt wore wär. Dr Colmarer Kreis het mit em ditsche Widerstand zämme gschafft. Dr Rossé het in däm Zämmehang aü Kontakt mit em von Stauffenberg, em Kopf vum Widerstand vum 20. Juli 1944 gha. Dä Staatsstreich isch bekanntlig gscheiteret un bluetig grächt wore.

Im Diänscht vu sinem Land het dr Joseph Rossé normalerwiis e 16-Stunde-Dag im Verlag absolviärt; viilmol het er aü miäße reise – ge z Berlin, z Stroßburg, z Paris, z Vichy mit Funktionär verhandle, viilmol, ge in Verfolgte hälfe. Bi einere vu däne Reise isch er zum Aügeziige wore, wiä im bsetzte Paris am 16. Jülli 1942 d Jude in ere Großrazzia vu dr franzesische Bolizei abgolt un in Richtung Ditschland abdransportiärt wore sin. Dr Rossé het im M. Kuhlmann gsait, er heb in sinem Läbe sälte grüüsigeri Szene gsähne.

Flucht in dr Untergrund

Am 2. Dezämber anne 1944 isch d Gestapo bim Rossé ins Hüüs kumme, ge ne abhole. Dr het gsait, dr packt no dr Kuffer un isch dur si Garte un e Hiähnerhof vu Nochbere verdwitscht. No het d Gestapo si Hüüs, si Büro bi dr Alsatia un Wohnunge vu Bekannte durchsuecht, wu in Frog kumme sin, ass er derte unterschlupft. Si Fraü, d Josephine Rossé geb. Sonntag, isch mitgnumme wore, aber am andere Dag "böse mitgenommen" wider freiglo wore. Dr Rossé het iber zwoo Wohnunge schliäßlig in ere dritte, bin ere Fraü Dr. Sittler, e Kamrädli üs alte Zitte, e Zueflucht gfunde. In däne zwee Monet im Untergrund het er s "Journal meines Exils" gschriibe, wu nächeri Umständ bschriibe sin.

Colmer isch vu dr Alliiärte viilmol bschosse wore; am 10. Dezämber isch s Hüüs vus Sittlers droffe wore; dr Rossé het aü do miäße kurzfrischtig abhaüe, ass er vu dr Fiirwehr un hilfsbereite Nochbere nit gfunde wird. Im Rossé si Versteck isch aü suscht riskant gsii; d Hüüsherri, e Ärzti, d Fraü Dr. Sittler, het no in meh gholfe un z. B. e Gnadegsuche fir eber (Dr. Febray) gstellt het, wu frisch zum Dot verurdeilt wore isch; dur ihre Iisatz hätt d Sittleri aü licht esälber kenne unter Verdacht grote. Zuedäm hets z Colmer Razziä no däne zahlriche Männer un junge Kärli gä, wu sich vo em Militärdiänscht verstecklet hän.

Wider franzesischi Haft; Prozäss 1946; Dot im Zuchthüüs

Jude bim Lager Pithiviers (1941), wu dr Joseph Rossé im Febber 1945 niikumme isch

Am 7. Febber 1945, fimpf Dag noch dr Befreiung vu Colmar, het sich dr Joseph Rossé üs sinem Versteck rüsgwagt un sich bi dr franzesische Bherde z Colmer gmäldet. Dr het drmit grächnet, sofort frei glo z wäre. Dr isch aber feschtgnumme wore. Am 8. Febber schribt er an dr Senator Médard Brogly, ass er si "armi Fraü" soll unterstitze, "wu scho gnue glitte het". Drno ischer ins Lager Pithiviers (Loiret) brocht wore un am 18. Mai ins Gfängnis vu Nancy. No dr Meinig vum Gabriel Andres het dr Rossé „e zweits Mol miäße alli Verfolgunge vun ere parteijische Justitz verliide, wu unter em Druck vu dr Regiärunge gstande isch un entschlosse gsii isch, mit em elsässische Partikularismus Schluss z mache.“

Bis er e Brozäss bikumme het, isch iber e Johr vergange. In dr Aklagschrift vum 5. 8. 1946, verfasst vum e Regiärungskummissar Schmitt, isch im Rossé schliäßlig d Schuld gä wore wäge „Iiverständnis mit em Feind un Kollaboration“. Im Brozäss sin e Hüffe Ziige ufdrätte, wu fir dr Rossé iidrätte sin. Im Rossé si Eigetum isch scho vor em Brozäss (!) bschlagnahmt wore, un bstimmti Ziige hän gar nit kenne areise, wel ene dr Rossé d Fahrt un d Unterkumpft nit het kenne zahle. D "Humanité" het d Entlaschtungsziige diffamiärt: "Alle diejenigen, die sich heute an die Zeugenbank wagen, sind Heuchler und dienen ebenfalls dem Verrat!"

In däm Brozäss z Nancy het dr Vorsitz vum Gricht dr Jean Joly gha, Offiziär vu dr Ehrelegion; d Üssage vu dr Ziige, wu ditsch oder elsässisch gschwätzt hän, sin ibersetzt wore. S Gricht het am 12. Jünni anne 1947 dr Joseph Rossé mit Mehrheit fir dschuld gfunde un het-e verurdeilt zu:

• 15 Johr Zwangsarbet (travaux forcés)
• 20 Johr Ufenthaltsverbot (interdiction de séjour)
• läbenslängligi "dégradation nationale"
• Konfiskation vu sinen Eigetum jetz un in dr Zuekumpft
• Zahle vu dr Grichtskoschte (52.902 F)

Vu Nancy isch dr Rossé ins "Camp de la Vièrge" in dr Nächi vu Épinal, in dr Vogese, kumme. Do ischs no licht gsii fir-e, Kontakt zu politische Freijnd z bikumme, iber diä het er Generalamnestii fir alli Elsässer gforderet, wu wäge "Kollaboration" aglagt sin. In dr oberelsässische Zittig "Le Républicain du Haut-Rhin" isch des ufgriffe wore; dr Rossé isch in ere Iberschrift "Le traitre à son peuple et à sa patrie" gnännt wore - "dr Verräter vu sinem Volk un vu sinem Vaterland".

Mit ere Verlegung vum Rossé uf Eysses (Südweschtfrankrich) ischs em arg schwär gmacht wore, mit sinene Freijnd vu dr UPR - jetze MRP gnännt - Kontakt z ha.

Verschiidini Persone hän versuchet, fir dr Rossé iizdrätte. So het ellei dr Reinhold Schneider verschiidini Iigabe fir dr Rossé gmacht - so bim e Empfang dur dr franzesisch Üsseminischter Robert Schuman, wu sälle 1948 z Friiburg gsii isch. In Briäf am 24. 2. 1951 un am 21. 10. 1951 het er dr Schuman um Begnadigung bittet; in dr Antwort vum Schuman vum 4. 3. 51 hets gheiße: "Die Aussichten in der von Ihnen empfohlenen Angelegenheit sind nicht sehr günstig. Ich tue mein Bestes!"

Im Oktober 1951 isch si robuschti Gsundheit, wun er als gha het, eso zerstert gsii, ass er d "letscht Elung" (e chrischtligs Sterbesakramänt) bikumme het. E "grâce medicale", e Begnadigung üs medizinische Grind, isch vu Paris üs abglähnt wore. Am 24. Oktober 1951 isch er im Zuchthüüs vu Eysses gstorbe.

Reaktione uf si Dot

Im Joseph Rossé si Grab z Colmer

D franzesisch Prässi, so formuliärts dr Garbiel Andres, het "nit gwartet, bis er unter em Bode isch"; scho am 26. Oktober hets in dr "L'Alsace" gheiße: "La propagande allemande - après la défaite dr Hitler, la preuve put être établie qu'il avait touché des subventions d'elle - s'appuyait en permanance sur l'agitation de l'ancien député de Colmar..."

Do wird also bhaüptet, d ditsch Propaganda heb sich ständig uf d Agitation vum alte Deputiärte vu Colmer (= Rossé) gstitzt un s seig bewiise, ass er Subventione vu dr ditsche Propaganda bikumme heb.

Dr "Républicain lorrain" heb e hassvolle Artikel uf dr Rossé gschriibe, aber d "Honneur et Patrie" e wirdige un ehrehafte; "Le Nouvel Rhin français" heb dr Rossé rächt bhandlet.

D Licht vum Joseph Rossé z Colmer isch e spontani un grandiosi Manifeschtation vu Solidarität gsii - mit doiserte vu Teilnämmer. Drbii sin friili aü Bolizeikräft gsii, "agäblig zum d Licht gege d Wuet vo dr Bevelkerung schitze"; e halb Duzed Bolizeiphotografe hän d Drüürgescht fotografiärt, wu am Grab verbiigange sin. Vum G. Andres wird diä Beerdigung fir "eini vu dr letschte Demonschtratione vum Elsass agsähne, si Bsunderheit gegeniber dr andere Regione vu Frankrich ufrächt z erhalte." Uf dr andere Sitte hets e Gegedemonschtration vu dr Kumminischte un vu Résistancegruppe gege diä Licht gä.

Rehabilitation gforderet

Dr Gabriel Andres schribt anne 2003, ass dr Joseph Rossé z Frankrich alliwiil no nit rehabilitiärt seig. Aber des seig unverzichtbar; mit em Rossé dät aü s Elsass rehabilitiärt wäre. Dr verlangt e "mea culpa" (Schuldbekänntnis) vu Frankrich.

Beriähmti Stimme zum Rossé

Dr Clemens August Graf von Galen, dr Bischof vu Münster (Weschtfale), wu wäge sinem entschiidene Widerstand gege d Nazi bekannt isch, het am 21. Jänner anne 46 gschriibe:

"Auf jeden Fall kann ich aus meiner eigenen Erfahrung bezeugen, daß die Bücher des Alsatia-Verlags bis in die letzten Kriegsjahre hinein unseren Widerstand gegen das Neuheidentum der Nazis wirksam unterstützt haben. Es entspricht also den Tatsachen, daß Herr Joseph Rossé in hervorragendem Maße zu den Kämpfern gegen das Nazitum gehört."

Dr Reinhold Schneider schribt ebefalls anne 1946:

"Wenn ich heute mit großer Bewegung aus fremdländischen Sendern wie etwa London und dem Vatikan erfahre, daß meine Stimme mit einer einzigen andern als einzige Stimme des Rufers in der Wüste und Stimme der Wahrheit eingeschätzt wird, so danke ich das zu einem großen Teile der Tapferkeit und der Opferbereitschaft des Herrn Rossé. Ich habe ihn immer mehr verehren gelernt als einen Mann, der unendlich viel Gutes gewirkt hat, ohne davon zu sprechen."

Schrifte

• Vorwort in: Im Dienste der Kirche und des Volkes. Festschrift zum 60. Geburtstage des H. Abbé Dr. Xavier Haegy. Editions Alsatia, Colmar 1930.
• (as Rüsgäber): Das Elsass von 1870–1932. 4 Bänd, Verlag Alsatia, Colmar 1936–1938.

Literatür

• Christian Baechler: Joseph Rossé. In. Nouveau dictionnaire de biographie alsacienne, vol. 32, S. 3292
• Jean Jolly (Hrsg.) Dictionnaire des parlementaires français, notices biographiques sur les ministres, sénateurs et députés français de 1889 à 1940. PUF, Paris 1960
• Philip Bankwitz: Les chefs autonomistes alsaciens 1919/1947, traduit de l'Americain par C. Anstett in: Saisons d'Alsace, No 71 - 1980 (Änglischi Orgialüsgab: Philip Bankwitz: Alsatian Autonomist Leaders 1919-1947, Kansas 1978)
• Gabriel Andres: Joseph Rossé - itinéraire d'un Alsacien ou le droit à la différence. Jérôme Do Bentzinger 2003 (= Joseph Rossé - dr Läbenswäg vum e Elsässer oder s Rächt uf s Anderscht-Sii)

Weblink

•  Commons: Joseph Rossé – Sammlig vo Multimediadateie
• dr Joseph Rossé uf dr Site vu dr franzesische Nationalversammlung
• Harald Noth: Jean-Jacques Waltz und Joseph Rossé – zwei Schicksale im Elsass

Quälle

D Haüptquälle zu däm Artikel sin d Biächer vum Gabriel Andres un vum Philip Bankwitz, wu unter Literatür agä sin.