Pierre-Nicolas Chenaux

De Pierre-Nicolas Chenaux ([pjɜːʁnikola ʃəno]; * 26. Februar 1740 z La Tour-de-Trême; † 4. oder 5. Mai 1781 bi Posieux) isch en Greyerzer Revolutionär ùn Ùffständische gsi, wo im Joor 1781 en misslùngene Ùffstand, au bekannt als Chenaux-Handel, gäge d Patrizier-Herrschaft vo Fryburg aagfiert het un debi ùm s Läbe cho isch. Er gilt hüt als en Greyerzer Volchsheld. Z Bulle stoot syt 1933 e Statue vùn em, ùn z Fryburg isch e Strooss nooch em benannt.

d Statue vùm Chenaux im Zäntrùm vo Bulle

Fries Läbe

De Chenaux isch am 26. Februar 1740 (Täufdatum) z La Tour-de-Trême, hüt en Stadtdeil vo Bulle, als erschte Sohn vo siibe Chinder ùff d Wält cho. Syn Vater isch de Claude Joseph gsi, en Groossbuur ùn Kastellan, syni Muetter d Marie Marguerite Repond. Di katholischi Familie isch wohlhabend un yyflùssrych gsi, er het drùm e gueti Ussbildig gha ùn au Reise ins Ussland ùnternoo. Ab 1761 isch er Hilfsmajor bim Greyerzer Regiment vo de de Frybùrger Milize gsi. Nooch fümf Joor isch er allerdings ùff eigne Wùnsch abglööst worde, warschynts wyl em bi de Beförderig zum Major en Patrizier vorzoge worde isch. Im Joor 1767 het er d Marie-Claudine Garrin vo Bulle ghürote. Die beide hen zämme acht Chinder gha.

Näbe synrer erfolglose Militärlaufbahn het er verschiidne Gschäft betryybe, so mit Immobilie, spööter mit em Chääs- ùn Chorn-Handel, schliessli au no mit Muultierhandel. Mee Erfolg het de Chenaux in de Politik gha, syni scharfi Gägnerschaft zue de Patrizier ùn s Yyträte für e Verwaltigsreform, hen em e waggsendi Popularität yybrocht.

De Chenaux-Handel

In de ganze Schwyz hen im 18. Joorhùndert verschiidni Ùffständ gäge d Herrschaft vo aristrokratische Familie, de Patrizier, stattgfùnde, wo aber sälte zum Erfolg gfiert hen. Au im Kanton Fryburg isch d Unzfriideheit grooss gsi, was zwüsche 1780 ùn 1784 zunere Reihe vo Unruehe gfiert het. Die Unruehe hen verschiidni Gründ gha; näbe de Unzfriideheit über s Machtmonopol vo de Patrizier isch au d Abschaffig vo öbe dryysig religiöse Füürdääg ùn Prozessione, ùn d Ùffhebig vo de Kartause La Valsainte z Cerniat im Joor 1778, e Grùnd gsi. Scho 1780 het im Seiseland en Ùffstand stattgfùnde.

Im Ùffstand vo 1781, als Chenaux-Handel oder Chenaux-Revolution bekannt, isch de Chenaux sälber nit di einzig wichtigi Figur gsi. Chopf vùm Ùffstand isch warschynts de Anwalt Jean Nicolas André Castella gsi, ùn en wytere Aafierer isch de Jean-Pierre Raccaud gsi. Am 29. April het de Chenaux zämme mit andre Verschwörer im Gaschthof L'Epée couronnée z Bulle en Pùtsch plant, wo vorgsänne gsi isch, dass e chlyni Grùppe het sölle Frybùrg imene Handstreich yynee ùn d Macht het sölle übernee. De Pùtsch isch zerscht für de Johannes-Daag (24. Juni), spööter ùff d Chilbi vùm 3. Mai, plant gsi. Wo allerdings d Regierig devo erfaare het, het si d Verhaftig vùm Chenaux aagordnet, wonner aber rächtzytig devo erfaare het ùn entcho isch. Am 1. Mai het d Regierig deno en Chopfgäld ùff en ussgschryybe. De Chenaux het drùff d Initiativ ergriffe ùn am 2. Mai öbe 2'000 bis 3'000 Maa, vorallem ussem Greyerz, aber au em Seiseland ùn de Saane bi Posieux versammlet, wo deno ùnter synrer Fierig ùff Frybùrg marschiert sin ùn d Stadt ùmzinglet ùn belageret hen.

D Stadt het deno d Bärner ùm Hilf gruefe, wo uss Angscht, dass de Ùffstand au in de Bärner Landvogteie für Unruehe sorge dät, sofort Drùppe ùff Frybùrg gschiggt hen. Am 4. hen die ùnter de Fierig vùm Waadtländer Benjamin Louis Monod de Froideville, en Groossdeil vo de Ùffständische bluetlos zur Kapitulation chönne bringe. De Chenaux het sich drùff in en Wald zrùggzoge, ùn isch in de Nacht vùm 4. ùff de 5. Mai vùmene Gfolgsmaa, wo es ùff d Belohnig abgsee gha het, in de Nööchi vo Posieux ermordet worde. Syni Lyych isch deno ùff Frybùrg brocht worde, un dörte postum zum Dood verùrteilt, ùn öffentlig gchöpft un gviirdeilt worde. Zuesätzli isch er zur damnatio memoriae verùrteilt worde.

d Route Nicolas-Chenaux z Frybùrg

d Rue Pierre-Nicolas Chenaux z Bulle

Noochspiil

S Landvolch het scho bal aagfange, de Chenaux als Märtyrer z verehre ùn zue sym Grab z pilgere, wo de „Saint Nicolas Chenaux, martyr de la liberté“ ùm Fürbitte aagfleht worde isch. D Chilch het die Praxis sträng verùrteilt.

D Regierig het di Ùffständische ùn bsùnders d Aafierer verfolgt ùn sträng bstrooft. Glychzytig isch politisch aber en Ussglyych versuecht worde, ùn d Pfarreie un Gmeie sin dezue yyglade worde, „ihri ehrerbietigen Darlegungen“ vorzbringe. D Landschafte hen zwar s Patriziat nit in Froog gstellt, aber Stüürerlyychterige ùn d Wiideryyfierig vo de religiöse Füürdääg gforderet. D Stadtbürger vo Frybùrg hen dergäge au z verstoo gee, dass si mee Aadeil aa de Macht wette ha. Schlùssändli sin 1783 di wichtigschte Regimekritiker verbannt worde, wo deno zämme mit de gflohene Ùffständische vo 1781 mit em Yymarsch vo de Franzose in d Schwyz ùn de Gründig vo de Helvetische Republik 1798 wiider zrùggcho sin.

De Chenaux sälber isch schynts deno in Vergässeheit groote, bis 1848 in de Folg vùm Sonderbundchrieg e liberali Regierig d Macht z Frybùrg übernoo het, ùn de Chenaux rehabilitiert het. Im Greyerz hen spööter immer mee Lüt welle ihrem Volchsheld e Denkmool setze. Schliessli isch am 24. Septämber 1933 e Bronze-Statue vùm Gämfer Carl Angst z Bulle in de Innestadt, gägenüber vùm ehemoolige Sitz vo de Herrschafte vo Frybùrg, yygwyycht worde. Als Yyschrift stoot dörte: „La Gruyère à Pierre-Nicolas Chenaux, mort le 5 mai 1781 pour la défense des libertés du peuple“. Z Frybùrg isch hüt usserdäm e Gässli nooch em benannt, d Route Nicolas-Chenaux im Beauregard.

Literatur

• Serge Kurschat: Pierre-Nicolas Chenaux : le révolté gruérien, Éditions Montsalvens. Bulle 2017, 208 p.
• Serge Kurschat: Les patriciens fribourgeois face à l'insurrection Chenaux. Passé Simple, mensuel romand d'histoire et d'archéologie, no 17, septembre 2016, p. 24-25
• Georges Andrey / MF: Pierre-Nicolas Chenaux. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
• G. Andrey, «La Révolution Chenaux et ses historiens», in Ann. frib. 60, 1992/1993, 57-71
• Nicolas Jordan, Un révolutionnaire gruérien. In: Trait d'union: Journal de l'Association des intérêts du quartier de Beaumont - Vignettaz - Monséjour. Avril 2012, n. 75. Fribourg.