Dr Spaleschwibbooge (mä sait em au Spaledurm oder s Innere Spaledoor) isch en ehemoligs chliises Stadtdoor vo dr Stadt Basel gsi und emol Bestanddeil vo dr innere Basler Stadtmuure. Er isch dr Vorläufer vom Spaledoor gsi, wo noch dr Stadterwiiterig im 14. Johrhundert witer usse baut worden isch. Er isch 1838 abgrisse worde.
Dr Spaleschwibbooge vom Spalenbärg us gseh (Aquarell, 1838)
Usschnitt us dr Stadtaasicht vo Basel vom Matthäus Merian, 1642.[1] S Innere Spaledoor isch an dr Innere Stadtmuure linggs uf em Bild. Vo iim us goot d Spaalevorstadt gege Nordweste (im Bild gege rächts) zum Üssere Spaaledoor und vo dört ins Elsass.
Dr Spaleschwibbooge isch am oberen Ändi vom Spalebärg gstande und isch Deil vo dr Stadtmuure, wo um 1080 vom Burkhard vo Fenis baut worden isch. Vor em Bau vo dr Üssere Stadtmuure isch er dr Hauptiigang zur Stadt gsi. Worschiinlig het s dört en elters Door us em 11. Johrhundert gee, wo dr Spaleschwibooge ersetzt het. Er isch 1230 zum erste Mol schriftlig erwähnt worde. 1231 hai d Franziskaner diräkt vor em Door e Chloster gründet, wo män em spöter Gnadedaal gsait het. Zerst het dr Schwibbooge e Zugbrugg gha, wo aber die Üsseri Stadtmuure baut worden isch (1362-1398), het mä sä mit ere feste Steibrugg ersetzt, und die cha mä au uf em Vogelschaublan vom Matthäus Merian (1615) guet erkenne. Dr eigetligi Schwibbooge het us eme massive viereggige Durm bestande, wo us Haustei baut gsi isch und nume d Muure uf dr Stadtsite isch glatt verbutzt gsi.
Dr Basler Meister Lawelin, wo spöter au d Hoffassade vom Züüghuus dekoriert het, het 1428 dr Spaleschwibbooge mit Moolereie verziert. 1518 het män em Hans Frank dr Ufdrag ge, no meh Bilder z moole. Spöteri Darstellige zeige dr Doordurm mit eme Pyrqmidedach, wo oobe uf em Spitz e Gloggedürmli gha het. Dr oberst Stock isch mit eme holzige Chranz verchleidet gsi, uf dr Fäldsite isch dä e Laube gsi, wo usegstande isch. Im 16. Johrhundert het mä diräkt under em Chranz uf beide Site e Uhr aagmacht. Über em Zifferblatt uf dr Stadtsite het e Künstler e Fänster mit eme Maa, wo uuse luegt, uf s Holz gmoolt.
Wo s Spaledoor fertig baut gsi isch, isch us em Spaleschwibbooge e Gfängnis worde. In de drei Stöck im Durm über em Doorbooge het s sächs so genannti "Gfangeschafte" gha:
dr Eichewald für bsundrigs schweri Fäll isch us Eicheholzbalke baut gsi.
dr Häxechefig und Saal, wo zoberst im Durm gsi si und wo Foltergrät ufbewahrt worde si.
s Gwahrsamsstübli, wo s en Ofe gha het.
s Herre-Küefer-Stübli mit eme chliine Chachelofe.
s Huerechämmerli für Dame us däm Bruefsstand isch as sehr ungsund beschriibe worde.
Aber nid nume Huere si im Spaleschwibbooge inhafdiert gsi, au dr Andrea Zamometić, dr Erzbischof vo Granea, isch im Durm gfange gsi, won er sich vom Papst Sixtus IV. abgwändet het und uf Basel gflüchtet isch, aber wägen eme kaiserlige Erlass im Dezämber 1482 verhaftet und im Spaleschwibboogen iigsperrt worden isch. Dr Sixtus het dr Erzbischof welle usgiiferet ha, dä isch aber im Spaleschwibbooge bliibe, bis er sich am 13. Novämber 1484 ufghänggt het.
1822 het d Basler Regierig d Gfängnisrüüm ufghobe. 1837 het dr Muurermeister Remigius Merian bi dr Versteigerig vom Spaleschwibbooge für 7.200 Franke dr Durm kauft und het en 1838 lo abrisse. D Zifferbletter vo de Uhren si abmontiert und neu am Spaledoor aagmacht worde. Dr Abriss vom Spaleschwibbooge isch dr Aafang gsi vo dr Besiitigung vo de mittelalterlige Befestigungsaalage z Basel; ei Johr druf het mä s Rhiidoor, wo an dr Rhiibrugg am Grossbasler Ufer gstanden isch, abgrisse.
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Spalenschwibbogen“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.
