Ungarischi Revolution 1848/49

D Revolution 1848/49 un de Fräiheitschampf ghöre zù de wichtigste Ereigniss in de neuzitlige Gschicht vu Ungarn, si hänn de Grundstei für s national Bewusstsii vu de Ungare glèggt. D Chämpf sin au e Deil vu de ungarische Mythologii worre. D Revolutione sin infolg vu de Wälle vu Revolutione vu 1848 usbroche. Ihri Bedütig un ihri Wirksamkeit zeigt bsunders d Datsach, dass d Widerständler erscht mit em Iigriff vum russische Zar hänn chönne abgwehrt werre; im Zar sii Heer isch vorhär nò nie im Usland im Iisatz gsì.

Vorgschicht

Noch em Änd vu de türkische Bsetzig vu Ungarn un em Ferenc Rákóczi sinem gscheiterte Uffstand isch Ungarn e Deil vum Habsburgerriich gsì. Es hät zwar e gwüssi Selbständigkeit gnosse, d'Rächt sin abber all no zimmlig iigschränkt gsì. D'Verhältnis zwüsche de Habsburger un Ungarn sin in de Pragmatische Sanktion gregelt worre, wu 1723 bstetigt worre-n-isch. Sithär hät's für Ungarn kei nännenswärte Furtschritt gee ußer em Gsetzartikel X. vu 1791, wu em d'Uuabhängigkeit vu de andere Mitglidstaate vum Habsburgerriich garantiert hät.

Em Umgstaltigsbrogramm vu 1848 sin fast zwei Johrzehnt Vorbereitige vorusgange. D Reformzit (d. h. di erschti Hälfti vum 19. Johrhundert) hät zwar e Nationalversammlig gha, ihri Reforme hänn abber chuum e daatsächligi Uswirkig gha. Defür hät de ungarisch Adel d'Mögligkeit griegt, sälber e Reihe vu Reforme zämmezstelle. Dodruffhii sin di spötere Aafiehrer vu de Revolution uff de Bildflächi vu de Öffentligkeit uffdaucht, under ene de Lajos Batthyány, de Ferenc Deák, de Lajos Kossuth, de István Széchenyi, de Bertalan Szemere un de József Eötvös.

1847 isch d Nationalversammlig z Bratislava zum (wie sich spöter uusegstellt hät) letschte Mol zämmeghockt. Si hät de Ellenzéki Kör („Oppositions-Chreis“) ins Läbe grüefe, wu zämme mit de Partäi Fontolva haladók e genaus Brogramm für Reforme gha hät. Au d'Understützig vu de Höf z Wien dürft e Rolle gspilt ha. In Windermonet 1847/48 hät e Pattsituation gherrscht, bis am 22. Februar 1848 d'Revolution z Pariis usbroche-n-isch. De Lajos Kossuth hät in ere Red am 3. Merz d'Ziil vu de Opposition uffzeigt: Befräiig vu de Liibeigeschaft, Schuldedeilig un Parlamänt mit Volchsabgordnete un verantwortigsvoller Regierig. Au hät er vu de andere Site vum Habsburgerriich e Verfassig gfordert.

D Revolution

De 15. Merz

E Usgob vu de 12 pont (12 Pünkt)

Im Ferdinand V. sii Erloss zur Abschaffig vu Zensuur in de Bräss

De ändgültig Aafang vu de Revolution isch de 15. Merz 1848: z Budapest hänn Jugendligi e Erfüllig vu de 12 pont (lüeg Bild) gfordert. Gliichzitig isch de Kossuth z Wien mit de Oberhäupter vu de Habsburger am verhandle gsì: de Ferdinand V. hät d'Bschlüss vu de Bratislaver Nationalversammlig zerscht nit wölle aaerkänne, nochdemm en abber am 16. März am friehje Morge d'Nochricht vu de Entwicklige z Pest-Buda erreicht hät, isch er zwunge gsì züezstimme.

Uff d Wiener Revolution hii hät au Ungarn e Delegation dörthii gschickt, dewiilscht au z Pest d Revolution usbroche-n-isch; e Dag spöter isch d'Nochricht devuu z Wien aachuu. Säll hät de Habsburger Hof iigschüchtert un hät en zwunge, de Forderige vu de Delegation z folge. Er hät am 17. März isch de Grof Lajos Batthyány zum Ministerbräsidänt ernännt un de Gründig vu-n-ere selbständige ungarische Regierig züegstimmt mit em Verspräche, sini Rächt aazerkänne. Di neui Regierig under de Fiehrig vum Batthyány hät nimmi im Monarch, sundern im Volch vu Ungarn dient.

Batthyány-Regierig un Abrilgsetz

D'Mitglider vum Batthyány siner Regierig

De Batthyány hät am 23. März d'Zämmesetzig vu de neue Nationalversammlig bekanntgee. Mitglider sin näbe ihm sälber de Bertalan Szemere, de Lajos Kossuth, de Ferenc Deák, de Lázár Mészáros, de Gábor Klauzál, de István Széchenyi, de József Eötvös un de Pál Esterházy gsì.

In de letschte Sitzig vu de Versammlig sin d'Abrilgsetz (au als Merzgsetz bezeichnet) bschlosse worre; de Ferdinand V. hät si am 11. Abril bstetigt. Si stelle in de ungarische Gschicht e Wändipunkt dar, wiil si e folgedrächtigi Veränderig für d'Wirtschaft un d Bolitik vu Ungarn bedütet hänn. De Zämmeschluss mit Sibebürge isch usgrüefe worre un Ungarn isch fast scho e uuabhängigs Land worre. Zùdemm sin d Abschaffig vu de Hörigkeit un vu de Brivilegie vum Adel in Ussicht gstellt worre.

D Wahle vu de Abgordnete vu de neue Regierig sin im Juuni abghalte worre. D Ergäbniss sin am 5. Juuli z Pest bekanntgee worre. Bis zum Änd vum Fräiheitschampf isch si zämmeblibe, au wenn's ab un züe Veränderige bi de Stellige vu de Mitglider gee hät. Bis zum 31. Dezämber hät si sich z Pest versammelt, deno isch si uff Debrecen umzoge.

Natione im Chönigriich Ungarn

Hauptsächlig zwei Pünkt sin vu de Abrilgsetz vernochlässigt worre: d'Abschaffig vu de Liibeigeschaft (si isch uffgschobe worre) un d'Berucksichtigung vu de nationale Minderheite im Chönigriich. Vor em Hindergrund vum Erfolg vu de Ungare isch au bi de andere Natione e stärchers nationals Gfiehl uffchuu; scho 1848 hänn si sich nümmi numme mit em öffentlige Gebruuch vu ihrer Müetersproch zfride gee: si hänn e Aaerchännig als nationali Minderheit verlangt. D'Aafiehrer vu de Revolution hänn dodevuu nütt wölle wüsse; ihrer Meinig noch isch jede Iiwohner, uuabhängig vu siner Müetersproch, e ungarische Bürger gsì.

D Kroate hänn sich wäge demm mit de Ungare verfiindet un hänn e öffentligi Understützig vum östriichische Hof gnosse (scho sit Johrzähnt hänn si gegenübber de andere Minderheite in de Östriichisch-ungarische Monarchii gwüssi Vorrächt gha). D Serbe hänn Aaspruch uff di gliiche Vorrächt erhobe wie d'Kroate un hänn si nit griegt. D Rumäne z Sibebürge hänn vor allem e Befräiig vu de Liibeigeschaft un e Gliichberächtigung vu ihrer Staatsaaghörigkeit zum Ziil gha, vor allem s erscht isch e Grund für ihri Aafeindig mit de Ungare gsì. D Slowake hänn e Gliichberächtigung vu ihrer Sproch un e Aaerkännig vu ihrer Nation wölle erreiche un vu de Zinse wölle befräit werre. Numme d Russine un d Slowene hänn sich Ungarn nit widersetzt.

D'Serbe un d'Kroate hänn bim Hof vu Wien Hilf erfroggt un d'Habsburger hänn alles undernuu für e Züespitzig vu de Konflikt zwüsche de Minderheite un Ungarn z erreiche. De serbisch un de kroatisch Uffstand hänn si zerscht heimlig, spöter abber au offe understützt. Beidi Minderheite hänn scho sit em 18. Johrhundert Zöll zù Ungarn un au e güet usbildets Heer gha.

Chrieg vu de Revolutionsgegner

Understützig vu de Kroate

Im Summer hät de östriichisch Hof bschlosse, vu Ungarn e Entchräftig vu siner Uuabhängigkeit z verlange. De Chaiser hät am 31. August e Schriibe uusegee, wu-n-er mit eme militärische Aagriff droht, im Fall d'Nationalversammlig ihri Abrilgsetz nit det widderrüefe. De kroatisch Ban un General Jelačić hät sich scho sällemools uff e Gränzübberdritt vorbereitet, wudruffhii di ungarischi Regierig sälber ihr Militär grüstet hät. Für de Batthyány isch d'Usschaltig vum kroatische Ban an erschter Stell gstande.

De Jelačić hät am 11. Septämber mit eme Heer vu rund 35.000 Manne d'Drava übberschritte. D Ungare hänn zruckgschla, sich deno abber mieße langsam vor em kroatische Heer, wu in de Übberzahl gsì isch, zruckzieh. Obwohl s ungarisch Heer all witer gwachse-n-isch, isch es de Kroate no zimmli wit underläge gsì; z Östriich isch scho im Vorus e Niderlag vu Ungarn bekanntge worre.

D Schlacht vu Pákozd

Di ungarischi Regierig hät am 24. Septämber zù me-ne Volchsuffstand uffgrüefe. Gliichzittig isch de Kossuth ins Diefland ins Lager vum General János Móga un hät em befohle, gege d Aagrifer z chämpfe. Am 29. Septämber sin d'Heer zwüsche Pákozd un Sukoró uffenanddroffe; s Heer vum Móga hät zwar in de Hauptsach us Rekruute bstande, hät abber d'Kroate chönne zruckschla. Dodruffhii hät de Jelačić e Waffestillstand gfordert, wu-n-er als Glägeheit gnutzt hät für bi Győr s Land in Richtig Wien z verloo. Di kroatischi Bsatzig, wu-n-er z Székesfehérvár zruckgloo gha hät, isch entwaffnet worre. Insgsamt sin im Lauf vu de Invasion 20 Brozänt vum Heer umchuu.

Ruckdritt vu de Regierig un Gründig vum OHB

Im Septämber 1848 isch d Regierig zruckdrätte un s Land isch fürs Erscht ohni Fiehrig blibe. Drotz em offiziälle Ruckdritt sin administratiivi Uffgabe no erledigt worre, bis di neui Regierig festgstande-n-isch. Es isch de National Verdeidigungskorpus (Országos Honvédelmi Bizottmány, OHB) gsì, wu am 16. Septämber bstetigt worre-n-isch un zur Uffgab gha hät, im Batthyány sini Aaordnige z übberbriefe un wenn gwünscht furtzfiehre. An de Spitze vum OHB isch de Lajos Kossuth gstande. Obwohl d'Wirtschaft under de neue Fiehrig vum Land sii Hauptaugemerch uff d'Verdeidigung grichtet gha hät, hät de serbisch Uffstand nit chönne underdrucke un Arad un Temesvár, beidi im Banat, hänn sich vu Ungarn glöst, under de Herrschaft vum habsburgische Chaiser sin si abber blibe.

Am 3. Oktober isch de Jelačić zum Oberhaupt vum Militär vu Ungarn ernännt worre. Säll isch für d'Regierig e Zeiche gsì, dass d'Offizier vu de Armee em nümmi hänn wölle folge.

Au z Sibebürge isch jetz e Volchsuffstand usbroche, wu an viile Ort in Chämpf gändet hät. D'Revolution isch vum Antal Puchner aagfiehrt worre un au do sin d'Widerständler uff de Site vum Chaiser blibe. Di slowakische Nationalbewegige im Norde hänn kei Bedrohig dargstellt.

Revolution vu Wien

Am 6. Oktober isch z Wien d'Revolution widder usbroche. D'Bevölcherig isch verruckt worre, wiil d'Grenardierdruppe uff Ungarn hät solle gschickt werre. De Verdeidigungsminister, de Graf Latour, isch mit Hammerschleg un Bajonätt umbrocht un uffghänkt worre; d'Understützig für de Jelačić isch für e churzi Zit abbroche. Einewäg isch di ungarischi Armee am Gränzfluss Lajta blibe, zum allewiil chönne d'Gränze übberschrite, was si allerdings wäge bolitische Bedänke nie gmacht hät. Anstatt de Uffstand z Wien usznutze, isch si deno durch Dransdanubie un hät di wichtigste Festige (Komárom, Lipótvár, Eszék) bsetzt.

De Chaiser isch in derre Zit uff Olmütz gflüchtet un am 16. Oktober isch de Herzog Alfred Windisch-Grätz zum Oberbefehlshaber für alli Gebiet usserhalb vum idaliänische Deil ernännt worre. Am Änd vum Monet isch Wien widder under de Kontrolle vum Hof gsì.

Schlacht vu Schwechat

De Jelačić hät jetz sii Heer uffbessert: schwachi odder uufähigi Soldate sin heimgschickt worre, neui Soldate un Artilleriste sin dezüechuu. So hät s chaiserlig Heer us 30.000 Mann bstande, s ungarisch isch des Mol mit 27.000 im Gegesatz zù de Schlacht vu Pákozd schwächer gsì. Am 30. Oktober sin di beide z Schwechat in de Nöchi vu Wien uffenand droffe un d Ungare hänn e Niderlag erlitte. De Móga isch während de Schlacht verletzt worre un zruckdrätte; de Artúr Görgei hät en ersetzt un isch zum General ernännt worre.

Uffstand vu de Székler

De László Berzenczey hät für de 16. Oktober z Agyafalu d'Versammlig vum Széklerland zämmegrüefe. Dodruffhii hät sich e Heer vu 60.000 bewaffnete Soldate bildet, wu e Bekänntnis zù de Revolution dargstellt un Befräiig vu de Liibeigeschaft un e Zämmearbet mit de Rumäne un de Sachse zum Ziil gha hät. Noch viile chleinere Sig isch s Heer deno de chaiserlige Druppe vum Gedeon underläge un dodenoch zerfalle. De Chaiser hät im Lauf vum Novämber de Großdeil vu Sibebürge bsetze loo, numme Háromszék hät Widerstand gleistet, aagfiehrt vum Oberst Sándor Gál, em Regierigsbeuffdraite Mózes Bede un em Áron Gábor. Durch dä Widerstand hät de Brozäss vu de Revolution chönne witergoh, wu sunscht churz vor eme Änd gstande wär.

De Winderfäldzug

Für s Land gege Aagriff vu de chaiserlige Druppe z schütze, hänn de Kossuth un de Görgei im Novämber 1848 e Verdeidigungsblan gschmidet: de Kossuth hät sich mit sinem Blan gegenübber em Görgei sinem (wu e Konzendration vum Militär beinhaltet gha hät) chönne duuresetze, nämmlig dass e mögligst große Deil vum Land hät solle verdeidigt werre. Dodruffhii sin im Weste vu Ungarn zwei Druppe stationiert worre, di eini under em Görgei (ca. 28.000 Mann) un di anderi under em Mór Perczel (ca. 10.000 Mann).

Im Dezämber 1848 isch de Franz Joseph an d'Stell vum Chaiser Ferdinand drätte. Für d'Ungare isch de Ferdinand abber witerhii ungarische Chönig gsì, wiil är vu ihne chrönt worre-n-isch. Für sälle Störfaktor z besitige, isch d’Olmützer Verfassig gschribe worre, wu denoch Ungarn em neue Chaiser understellt gsì isch.

Mittlerwiili sin di meiste vu de andere europäische Revolutione scho gscheitert un au d'Gegner vu Ungarn sin stärcher worre. Im Dezämber 1848 sin im Windisch-Grätz sini Druppe mit 55.000 Mann gege-n-im Görgei sii Heer un mit 12.000 gege-n-im Perczel sins loszoge, während de Franz Schlick z Galiizie (hüttigs ukrainisch-polnischs Gränzgebiet) iidrunge-n-isch un de Sándor Pulszky gschla hät. Wenigi Dag spöter, Mitti Dezämber, isch de Görgei mit em Windisch-Grätz zämmedroffe un em schnäll underläge; sini Druppe hänn sich wäge demm uff Győr zruckzoge. Dört hänn si allerdings nit chönne bliibe: wäge de ußergwöhnlige Chälti sin d'Gwässer un Moor um d'Stadt ume, wu eigentli als Schutz hätte solle diene, iigfrore, un mer hät mit Liichtigkeit selbscht mit Kanone chönne in d'Stadt vǜredringe.

Drum isch de Görgei no vor de Aachumft vum chaiserlige Militär in Richtig Budapest zoge. De Kossuth hät blant gha, dass em Görgei un em Perczel sini Druppe sich dört vereinige, allerdings hät de Perczel scho e Drittel vu sine Männer verlore gha. D'OHB hät bschlosse, ihr Sitz in de Hauptstadt z ruume un uff Debrecen umzzieh; am 2. Januar isch dört d'Konzentrierig vum Militär bschlosse worre: noch em neue Blan hät mer s Felvidék (nördlige Streife vum Chönigriich Ungarn, hüttigi Slowakei) uffge, d'Druppe vu dört hänn mieße uff s Gebiet äne vu de Theiß umgsidelt werre. Im Perczel sini Druppe hänn sich sällewääg im Umland vu de Theiß nidergloo. Gege Änd vum Monet hät Ungarn di ganz Batschka un s Banat verloo.

De Windisch-Grätz hät Pest-Buda, s dörtmolig Budapest, iignuu un sii Heer dört iiquartiert. Au im Süde sin d'Druppe vum Chaiser witer in Richtig Szeged un Arad vǜredrunge. Am 26. un 27. Februar hät e witeri Schlacht stattgfunde: de Henryk Dembiński, wu churzi Zit vorhär vum Kossuth zum General ernännt worre-n-isch, hät in de Schlacht vu Kápolna verlore, nit zletscht wäge siner Uudaugligkeit, sällewääg hät er sii Boste churz denoch uffge.

De Friehjohrsfäldzug

Sälle Fäldzug hät vum 2. April bis zum 21. Mai 1849 duurt. In sinem Lauf hät Ungarn zwar kei vollständige, abber doch e dütlige Sig chönne verzeichne.

Vorgschicht

In de Hauptsach hät d'Verdriibig vu de chaiserlige Druppe us Sibebürge de Usschlag für de Friehjohrsfäldzug ge. Im General József Bém, wu sini Aagriff im Dezämber scho aagfange gha hät, isch es bis zum März 1849 glunge, em Puchner un em Urbán sini Eiheite z bsige. Bi Tiszafüred hänn sich di ungarische Druppe deno vereinigt. S ungarisch Heer hät jetz us uugfähr gliich viil Lüt bstande wie säll vum Windisch-Grätz, d'Artillerii isch allerdings chleiner un weniger güet entwickelt gsì.

Im Görgei sii Blan isch es gsì, d'Druppe vum Chaiser iizchreise un am 7. Abril mit vereinte Chräft aazgrife. Im Fall vu me-ne Siig hät mer ene de Wäg uff Pest solle abschniide. De Blan isch allerdings riskant gsì, wiil d'Druppe z Hatvan numme widder e Deil vum gsamte Militär gsì sin. Hätt de Windisch-Grätz säll mitgriegt, no hätt er si liicht chönne umstelle un usenanddriibe un deno ohni nännenswärts Hindernis uff Debrecen zieh. Wäge demm isch es e Glück für de Görgei un sii Heer gsì, dass de Windisch-Grätz ab Mitti Merz keini Informatione meh übber ihr Uffenthaltsort un ihri Bewgegige griegt hät.

Verlauf

Am 1. Abril isch de Schlick zum Uschundschafte gschickt worre; er isch am nechste Dag bi Hatvan mit de VII. Eiheit vum ungarische Heer zämmegstoße, wu vum Ernő Poeltenberg un em András Gáspár gfiehrt worre-n-isch. An wichtigi Informatione hät er nit chönne chuu.

Mittlerwiili isch di I. Eiheit wie blant am 4. Abril z Tápióbicske aachuu. Ihr Aafiehrer, de György Klapka, hät dört mit ere chleine Bsatzig grächnet un drum aagriffe, allerdings hänn dört de Jelačić un e ganzi Brigade uff en gwartet, wäge demm hät sich de Klapka noch ere schwäre Niderlag mieße zruckzieh. Erscht wu em de János Damjanich mit de III. Eiheit zù Hilf chuu isch, hät sich s Blatt gwändet un d'Stadt isch befräit worre. Vu neuem hät de Windisch-Grätz nütt vu de Schlacht mitgriegt, hät also all nò nütt übber de Uffenthaltsort vu de Ungare gwüsst. Wäge demm hät er sich au nit uff e Aagriff vu Norde odder Süde chönne vorbereite. Wiil e Befräiig vu Komárom un e Ruckzug uff Pest z befürchte gsì sin, hät er de Schlick mit siner Armee uff Gödöllő gschickt, de Jelačić uff Isaszeg un de Wrbna uff Vác.

Am 6. Abril sin d'Druppe an de vorgsehene Ört aachuu. In de Nöchi vu Isaszeg sin di erschte devuu mit de Gegner zämmegstoße, es hät sich bi de Konfliktpartäie uff ungarischer Site um de Damjanich, de Klapka un de Aulich ghandelt. De Klapka, wu als Erschte aagriffe gha hät, hät sich jetz zruckzoge un de Damjanich elei gloo, wu-n-em zù Hilf geilt isch. De Damjanich hät sich behauptet, während di VII. Eiheit under em András Gáspár nütt vu de Ereigniss gwüsst un drum nit wie blant de rächt Flügel aagriffe, sundern numme gwartet hät. De Windisch-Grätz hät säll usgnutzt un de Damjanich aagriffe, wudruff hii är zum Ruckzug zwunge gsì isch. De Görgei hät de Aulich un de Klapka aagrife loo, während jetz de Gáspár de rächt Flügel in Aagriff gnuu hät. De link Flügel isch vum Aulich un em Klapka bsigt worre, sodass sich d'Fäind wit hänn mieße zruckzieh un au de Windisch-Grätz hät mieße zruckwiiche, wiil er befürchtet hät, dass mer em de Wäg uff Pest det abschniide. De Aulich un de Klapka sin jetz em Damjanich zù Hilf geilt, wu mit em Schlick nit fertig worre-n-isch, un hänn d Isaszeger Schlacht dodemit ändgültig für ihri Site entschide.

De zweit Blan

D'Schlacht vu Vác vum 17. Juuli 1849 (Bild vum Mór Than)

Am 7. Abril hät de Görgei e neue Militärblan gha: de Großdeil vu de Armee hät solle in Richtig Komárom zieh, di II. Eiheit z Pest in de Nöchi bliibe. S Ziil vu demm Fäldzug isch gsì, Komárom z befräie un d'Pest-Budaer Bsetzig z umstelle. Eso hät er di östriichische Druppe wölle zwinge, Budapest uffzge un sich in Richtig Wien zruckzzieh. Widder isch s Risiko gsì, dass im Vorfäld vu Pest numme chleineri Druppe gsì sin, wu d'Östriicher liicht hätte chönne übberwinde.

Am 10. Abril sin d'Chämpf widder usbroche. De Windisch-Grätz hät Chundschafter gschickt, für d'Aazahl vu de ungarische Druppe vor Pest uusezfinde; am gliiche Dag hänn d'Ungare Vác erreicht. De Damjanich hät d'Stadt zerscht wölle umstelle, wägem dichte Näbel hänn d'Soldate enand abber verlore un numme vu einer Site us chönne aagrife. S chaiserlig Heer isch in de Underzahl gsì, hät sich abber noch siner Niderlag e Bild vu de ungarische Aagrifer chönne mache.

Im Windisch-Grätz sii Nochfolger, de Welden, hät wie de Windisch-Grätz demit grächnet gha, dass d'Ungare zerscht Buda ins Visier neh dete. Si sin abber uff Nagysalló zoge (19. Abril) un hänn deno noch ere erfolgriiche Schlacht Komárom am 22. un 23. Abril befräit.

D Nationalitete un Bevölcherigsgruppe im Fräiheitschampf

D Nationalitete uff de Site vum Chaiser sin hauptsächlig d'Kroate, d'Serbe un d'Rumäne gsì, si hänn au e Gränzwach chönne underhalte. D'Ungare sin ehner vu de Dütsche, Slowake, Jude, Russiine, Slowene un Bunjewatze understützt worre. Widersprüchlig isch do allerdings, dass de János Damjanich als eine vu de beste ungarische Generäl im Fräiheitschampf Vorfahre vu Arad gha hät, während de Sebő Vukovics, Mitglid vu de Nationalversammlig, ursprünglig vu Serbie gsì isch. De Generalmajor Károly Knezich hät kroatischi Wurzle gha, de General János Móga rumänischi. Vu de Ungarndütsche hänn de Ernő Poeltenberg un de Lajos Aulich e wichtigi Rolle gspilt. Es hät abber au Ungare ge, wu uff östriichischer Site gchämpft hänn wie zum Bispil de Kommandant Franz Ottinger un de Lajos Benedek, wu ursprünglig vu Sopron chuu un bis zum Oberbefehlshaber vu de chaiserlig-chöniglige Armee uffgstige-n-isch.

Erwähnenswärt isch in demm Zämmehang au no, dass us andere Länder viili chuu sin gò uff ungarischer Site chämpfe, vor allem us Östriich, em Osmanische Riich un us Russland. Selbscht us noo witer entferntere Länder isch Hilf chuu, so isch z Kukmirn/Kukmér im hüttige Nideröstriich e Dän us Pöln mit Name Christian Schell nochgwise.

De Fall vum Fräiheitschampf

Mitti Juni 1849 isch under de Fiehrig vu de russische Generäl Rüdiger un Paskewitsch e russischs Heer mit rund 200.000 Manne in Ungarn iidrunge. Di ungarischi Regierig hät sällem kei wehrhafts Militär chönne entgegesetze, wu's hätte chönne uffhalte: mit de Vereinigung vu de russische un de chaiserlige Soldate isch de Fall vu de ungarische Revolution bsigelt gsì.

Militärblän

Vor em Hindergrund vum Aagriff vu beide Site hät de Görgei vorgschla, d'Druppe uff Komárom z konzentriere un d'Östriicher no vor ere Vereinigung mit de Russe z schla. Säll wär di richtigi Entscheidig gsì, wiil Komárom fast nit hät chönne iignuu werre un uff e Sig gege d'Habsburger Hoffnig bstande hätt.
De Dembinszky degege hät e Konzentrierig uff Arad-Temesvár un Umgäbig vorgschla. Sälle Vorschlag hät sich als schwach erwise, wiil er de Östriicher un de Russe Zit ge hät, sich z vereinige. Für viili Soldate isch de Wäg uff Arad-Temesvár wit gsì un d'Fiind hänn scho e Großdeil vum Land chönne bsetze, ohni dass si in ere nännenswärte Schlacht draa ghindert wore wäre.

De Kossuth hät beidi Blän aaerkännt, letschtändlig hät er sich abber für e Umsetzig vu de zweite Version iigsetzt. Im Görgei sini Druppe hänn drum e wite Wäg mieße zrucklege, bhindert vu lange Umwäg un verlustriiche Schlachte. In ere Schlacht bi Komárom-Ács isch au de Görgei sälber verletzt wore, e Umstellig hät er aber no chönne verhindere. De Dembinszky hät sich uff Szeged konzentriert un all sini Druppe vu Szőreg dohär gschickt, si sin abber z spot aachuu un hänn großi Verlüst erlitte.

D'Nationalversammlig isch am 2. Juuli uff Pest zruckzoge, im Juuli hät si z Szeged e Sitzig abghalte. Di letschti Versammlig mit dütlig weniger Deilnämmer hät am 11. August z Arad stattgfunde.

Di letschte Dag un de Waffestillstand

De Waffestillstand (anonyymi Lithografii)

Obwohl de Usgang vum Fräiheitschampf scho in demm Momänt entschide gsì isch, wu d Russe di ungarischi Gränze übberschritte hänn, isch er no e Wiili witergange. Obwohl mer ere Schlacht hät wölle us em Wäg goh, hät de József Bem z Temesvár d Chämpf mit de Russe uffgnuu un verlore. Deno hät Ungarn zwei Mögligkeite gha, ändwäder ohni Hoffnig un ziillos witerchämpfe odder d Waffe ablege. De Görgey hät am 11. August e Sitzig mit sine Offizier un Generäl abghalte, wu d Entscheidig gfällt wore-n-isch, d Waffe vor de Russe niderzlege. Scho am 21. Juuli hät de russisch General Tschrurloff de Görgey zù me-ne Waffestillstand uffgrüefe gha, sini Antwort isch abber gsì, dass s ungarisch Volch noch de bishärige Ereignis kei russische Herzog di ungarischi Chrone det wölle drage seh un dass er d'Bevölcherig det wölle schütze.

Am 13. August sin d Waffe z Világos im hüttige Westrumänie vor em Theodor von Rüdiger abglèggt wore.

Vergältig

Mit em Waffestillstand isch allerdings d Revolution nit ganz vorbii gsì. De Julius von Haynau hät mehreri Hundert Offizier un Bürger zum Dod verurdeile loo, viili witeri zù Festigshaft. Am 6. Oktober sin z Arad di 13 Generäl hiigrichtet wore, si were hütt als Märtyyrer vu Arad bezeichnet. Am gliiche Dag isch de Batthyány verschosse wore, am 25. Oktober de Lajos Kazinczy. Noch de Revolution hänn d Habsburger d Übberiichomme gegenübber de Ungare nümmi iighalte un bis zum Usgliich isch Ungarn e unterentwickelts Land blibe.

Lüeg au

Externi Site

Commons: Ungarischi Revolution un Fräiheitschampf 1848/49 – Sammlig vo Multimediadateie

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „1848-49-es_forradalom_és_szabadságharc“ vu de ungarische Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.