Serbie

Serbie isch ä Binnestaat in Südoschd-Europa mit dr Hauptstadt Belgrad (Београд, Beograd).

Република Србија Republika Srbija Republik Serbie
{{{ARTIKEL-FLAGGE}}} {{{ARTIKEL-WAPPEN}}}
Amtsspraach	Serbisch (regional au ä baar Minderheiteschbrooche)
Hauptstadt	Belgrad (Serbisch: Београд / Beograd)
Regierigssitz	Belgrad
Staatsoberhaupt	Aleksandar Vučić (Александар Вучић)
Regierigschef	Miloš Vučević (Милош Вучевић)
Flächi	(110.) 88.361 (inkl. Kosovo) km²
Iiwohnerzahl	9.396.411 (inklusive Kosovo)
Bevölkerigsdichti	106.34 Iiwohner pro km²
Bruttoinlandsprodukt	81,982 Mrd. US-Dollar (2008)
Brutto­inlands­produkt pro Iiwohner	PPP: 10.985 US-Dollar nominal: 7.054 US-Dollar (2008)
Währig	Serbische Dinar (RSD) 1 Dinar = 100 Para
Gründig	Erschti Verfassig 1835 Unabhängigkeit 1867 Internationali Aaerkennig 1878
Nationalhimne	Bože Pravde
Nationalfiirtig	15. Februar
Zitzone	UTC+1 MEZ UTC+2 MESZ (März - Oktober)
Kfz-Kennzeiche	SRB
Internet-TLD	.rs (.yu isch am 30. Septämber 2009 ussgloffe)
Vorwahl	+381

Serbie lait im Zendrum vun de Balkanholbinsel. Es gränzt im Norde an Ungarn, im Oschde an Rumänie und Bulgarie, im Süde a d Republik Nordmazedonie, Alboonie un Montenegro, un im Weschde an Kroazie un Bosnie-Herzegowina. Sinni längschti Usdähnung isch vun Norde nach Süde 500 Kilometer un d längschdi Oschd-Weschd-Usdähnung 350 Kilometer.

Dä jetzig Präsidänt isch de Aleksandar Vučić. Sid 2017 isch d Ana Brnabić Prömierminischterin.

Geografi

De sǜǜdligst Deil vù de Große Ungarische Diefebeni höört sǜǜdlig vù de Donau ùn de Save ùf, ìm Morava-Daal allerdings zieht si sich bìs witt ìn d'Balkanhalbinsle ine. Westlig vù sällem Daal lìt s Dinari-Gebirg, wùù durch s Gebiet vù Montenegro bìs an s Adriatisch Meer längt, östlig devùù s Balkangebirg ùn di Serbische Karpate, sìì sìn durchzoge vù chleinere Flùssdäler ùn Becke. De höchst Punkt vù Serbie isch ìm Mokra-Gebirg ùf 2755 Meter ǜber em Meerspiegel.

Di wichtigste Flǜss sìn d'Donau, d'Theiß, di (Großi) Morava, d'Save, d'Drina ùn de Temesch. D'Theiß mündet ùf serbischem Gebiet, nämlig zäh Kilometer sǜǜdlig vù Titel, ìn d'Donau; d'Save mündet bi Belgrad ùn d'Morava bi Smederevo.

S Chlima bewegt sich zwüsche me kontinentale ìn de Vojvodina ùn eme gmäßigt kontinentale z Mìttelserbie ùn ìm Kosovo. D'Nììderschlaagsmängi isch ideal fǜr d'Landwirtschaft.

Natur ùn Ùmwält

Ùfgrund vù de Viilzahl an verschììdene Landschafte sìn Flora ùn Fauna vù Serbie bsunders viilfältig. Ìm Norde isch di Großi Ungarischi Diefebeni, wùù zùm gröschte Deil schù vù de Landwirtschaft erschlosse worre isch. Dört sìn nùme no wenig Wälder ǜǜbrig, si erstrecke sich hauptsächlig entlang de Flǜss ùn de Kanäl. Sälli chleine Waldflecke biete Hirsch, Reh, Wildsäu, Wölf, Füchs ùn am Füeß vù de Karpate au vereinzelt Bäre e Läbensruum; zùdèm sìn alli Arte vù Singvögel verdrätte.

Ìm mìttlere ùn sǜǜdlige Deil vù Serbie ùn ìn de Bärg sìn au Laubwälder (z. B. Eiche) ùn Nodelbäum z finde. D'Fauna ùn Flora vù Serbie sìn typisch fǜr d'Balkan-Halbinsle.

• Laubbäum: Eiche, Büeche, Ulme, Papple, Birke, Ahorn, Weide, Robinie
• Ìmmergrieni Bäum: Danne, Ibe
• Obscht: Öpfel, Bììre, Zwetschge, Nǜss, Muulbeeri, Abrikose, Chirsi, Mählbeeri
• Wilddier: verschììdeni Hirsch; Fäldhase, Eichhörnlì, Füchs, Wildsäu, Wölf, Bäre ùvm.
• Wichtigi Hussdier: Rösser, Hussrinder, Schööf, Geiße ùvm.
• Vögel: Schwalbe, Meise, Spatze, Drossle, Lerche, Aadler, Üle, Sperber
• zùdèm gits i de Flüss und Seeè vili Fischarte

Serbie verfiegt ǜber fümf Nationalparks:

• dr Nationalpark vùm Kopaonik-Gebirge (12.000 ha)
• dr Tara-Nationalpark (19.200 ha)
• dr Fruška-gora-Nationalpark (22.000 ha)
• dr Šar-Nationalpark (39.000 ha)
• dr Đerdap-Nationalpark (64.000 ha)

De Kosovochrieg ìm Johr 1999 hät sich au ùf d'Ùmwält katastrophal ussgwirkt. Ùs bombardierte industriälle Irichtige sìn Giftstoff massewiss ussdrätte ùn d'Bombe sälber hän schäädlige Graphit fräigsetzt. Zùdèm wird bim Ùfbrall Uran abgee, wùù au zù schwääre Ùmwältschäde fiehrt.

Serbie nìmmt mìt de Understǜtzig an mehrere Rehabilitatioonsbrogramm deil.

Gschicht

Belgrad isch e ursprünglich keltische Stadt.

Serbie isch ìn de Zitt vù de alte Grieche vù de Thraker bewohnt gsìì, de erscht Staat, wùù jeemools ùf sinnem Gebiet entstande isch, isch s Römisch Riich. Ìnnerhalb doodevùù sìn verschììdeni Brovinze ìm hǜtige Serbie gründet worre: Moesia ìm Oste, Dalmatie zwüschem Oste ùn em mìttlere Deil, Pannonie zwüsche de Donau ùn de Save ùn Dakie ùm de Temes ùme.

Di serbische Völcher ìm 10. Johrhundert

D'Voorfahre vù de Serbe hän s Gebiet ìn de zweite Hälfti vùm 7. Johrhundert erobert ùn hän zämme mìt de Walache doo gläbt. D'Bulgare hän Serbie 986 bsetzt, wùù s Byzantinisch Riich abber s Fürschtedùùm Westbulgarie ùfglööst hät, isch Serbie under byzantinischi Herrschaft chùù.

De Stefan Nemanja hät di serbische Völcher vereinigt, indèm er 1190 s Fürschtedùùm Serbie gründet hät. Säll isch 1217 als Chönigriich Serbie vù Byzanz unabhängig worre ùn es isch e Blietezitt fǜr s Land gfolgt. D'Nemanjide hän Serbie vù 1166 bìs 1371 regiert.

Under em Stefan Dušan (1331-1355) hät Serbie sinni gröschti Ussdehnig erreicht ùn hät sich au vùm Ägäische Meer ǜber de westlig Deil vù Albanie ùn Griecheland erstreckt. Säll hät 1389 nooch de Schlacht ùf em Amselfäld e Änd ghaa: Serbie hät Deil vù sinnem Territoriùm verlore ùn isch ìn Gebiet zerfalle, wùù türkische Vasalle ghöört hän. 1402 isch de Staat vù de Serbische Despote entstande, wùù eme ständige Drùck vùm Chönigriich Ungarn ùn em Osmanische Riich ussgsetzt gsìì isch; nooch em Fall vùm Smederevo isch's under türkischi Herrschaft chùù.

1699 sìn di türkisch bsetzte Gebiet an Ungarn zrùckgange; wiil di serbische Deil nùme dǜnn bsììdelt gsìì sìn, hän vili Serbe voor de hooche Stüre vù de Türke mieße flüchte ùn sìn ùf Ungarn ussgwandert.

Am 14. Februar 1804 isch under de Fiehrig vùm Đorđe Petrović e Ùfstand gege d'Herrschaft vù de Janitschare ùn di religiösi Underdrùckig ussbroche. Sälle Ùfstand, wùù sich ìn ganz Šumadija (mìttlere Deil vùm hǜtige Serbie) ussbreitet hät, isch am Aafang au vù Rùssland durch Material ùn Soldate understǜtzt worre, wùù d'Chämpf ùfghöört ghaa hän, hän d'Rùsse sich abber drussghalte. 1813 isch Belgrad gfalle, de Ùfstand isch gscheitert. Sinni Aafiehrer sìn ùf Ööstriich gflüchtet.

Ìm Abrìl 1815 isch z Takovo e nöie, de sognännt Zweit Serbisch Ùfstand, ussbroche. Ùf Dräng vù Rùssland hän d'Osmane d'Unabhängigkeit vù Serbie mieße aaerkänne ùn de Aafiehrer vùm Ùfstand, de Miloš Obrenović, hät s Land under em Titel Oberknez regiert.

1826 isch de rùssisch-türkisch Verdraag abgschlosse worre, wùù Serbie zù me-ne Fürschtedùùm gmacht hät, säll isch em Osmanische Riich allerdings allewiil no dributpflichtig gsìì. 1833 sìn sälli Gebiet annektiert worre, wùù während em erschte Ùfstand bsetzt, abber nìt an de Staat aagschlosse worre sìn. 1878 hät Serbie e vollständigi Unabhängigkeit, nùme ùs de Sandschak Kosovo ùn Novi Pazari hän si d'Türke nò nìt chönne verdribe.

Territoriali Veränderige nooch em Erschte Balkanchrieg

Ìm Erschte Balkanchrieg (1913) hät Serbie bìs ùf d'Vojvodina sinni hǜtige Gränze erlangt.

Ìm Erschte Wältchrieg isch Serbie vù de Ööstriich-Ungarische Doppelmonarchi bsetzt worre ùn hät sich denooch au mìt de Hilf vù de Entente zù de Siger vùm Chrieg chönne zälle. Wäge dèm sìn s hǜtig Slowenie ùn nooch em Verdraag vù Trianon au de sǜǜdlig Deil vù Ungarn zù Serbie ǜbergange, s serbisch-kroatisch-slowenisch Chönigriich isch entstande. Sii nördlige Deil, d'Vojvodina, isch zù derre Zitt voor allem vù Ungare ùn Düttsche bewohnt gsìì; ìm Kosovo hän Albaner de Grooßdeil vù de Bevölcherig ussgmacht.

1929 hät s Chönigriich de Name Jugoslawie aagnùù. Ìm Zweite Wältchrieg isch de Staat wìder ùfglööst ùn Serbie vùm Drìtte Riich, Italie und Ungarn bsetzt worre. Di düttsche ùn ungarische Bsetzer hän nìt nùme di jüdischi Bevölcherig ìn Konzentratioonslager verschleppt ùn ùmbrocht, sundern sìn au mìt de serbische Bevölcherig grausam ùmgange, wùù gliichzittig e Opfer vù de kroatische Ustascha gsìì isch. Es wird aagnùù, dass zwüsche 1941 ùn 1945 rund 700.000 Serbe ùmbrocht worre sìn. Gege di düttsche Bsetzer hän sich ìn de Hauptsach d'Tschetniks under de Fiehrig vùm Draža Mihailović gwändet, churz spöter isch under em Marschall Josip Broz Tito e Partisanebewegig gege di düttsche Drùppe ussbroche. Au nooch em Chrieg hän d'Partisane di düttsche ùn ungarische Iiwohner dezimiert.

1945 hän sich di jugoslawische Territorie wìder vereinigt ùn Jugoslawie isch e Volchsdemokrati worre; die hät sich 1948 vù de stalinisdische Sowjètunion loosglööst. 1961 isch Jugoslawie under em Marschall Tito zù'me-ne westlig orientierte Land worre, wùù sich bìs zùm letschte Jugoslawiechrieg (1991) als vergliichswiss witt entwìckelts Land hät chönne bezeichne.

Infolg vù de Jugoslawiechrieg isch s Land zerfalle ùn sinni Mìtglììdstaate hän sich drännt: d Bundesrepublik Jugoslawie (wo us Serbie un Montenegro het bstande), Bosnie-Herzegowina, Mazedonie, Kroatie ùn Slowenie sìn zù unabhängige Staate worre.

Ähnlig wie Kroatie ùn Bosnie-Herzegowina hät d Bundesrepublik Jugoslawie de Chriegsverbrächer vùm Jugoslawiechrieg Unterschlupf gwäärt, sällewääg hät sich sii internationaals Bild ìm Lauf vù de 90er-Johr witter verschlächtert, was sich au ùf sinni Wirtschaft ussgwirkt hät.

Wo 1989 d Autonomi vo der Provinz Kosovo abgschafft wore isch un d kulturele un politische Rächt vo der albanische Bevölcherig massiv ygschränkt wore sin, hen d Kosovo-Albaner unter der Füerig vum Ibrahim Rugova zerscht uf gwaltfreie Widerstand gsetzt. Ab 1996 allerdings hen bewaffneti Gruppe Aaschläg uf serbischi Sicherheitschräft, serbischi Zivilischte un albanischi Kollaborateur verüebt. Bis 1998 het d UÇK grössri Gegende vum Kosovo kontrolliert. Bi de Gegemassnahme vum serbische Militär isch e druf zu Übergriff uf d albanischi Zivilbevölcherig cho, was d internationali Gmeischaft dezue bewoge het en Waffestillstand duregsetzt, wo allerdings wege Provokatione durch d UÇK numme bis zum Januar 1999 ghalte het, was zue wytri Repressalie durch s serbischi Militär gfüert het. Noochem schytre vo Friidensverhandlige het d NATO druf am 24. März mit Luftaagriff uf Jugoslawie begonne.

Druf hen serbischi Armeeeiheite, Polizeichräft un Paramilitärs demit aagfange d albanischi Bevölcherig ussem Kosovo z vertreibe, un bis April sin 850.000 Mensche, vorallem Kosovo-Albaner, uf der Flucht gsi. Allei 460.000 sin uf Albanie gflüchtet. Im Juni 1999 het Serbie schliessli zuegstimmt dass internationali Friidensdruppe im Kosovo stationiert were un het syn Militär un Sicherheitschräft zruggzoge. Druf hen zirka 200.000 Kosovo-Serbe s Kosovo uss Furcht vor Racheakt durch d Kosovo-Albaner verloo, oder sin durch Aagriff vo de Albaner vertribe wore.

2000 isch s Regime vùm Slobodan Milošević gfalle ùn de Milošević isch verhaftet ùn an de International Grichtshoof ussglììfert worre. 2006 isch er ìn sinner Zelle gstorbe.

Im Februar 2003 isch d Bundesrepublik Jugoslawie durch de Statt Serbie un Montenegro abglöst wore. Wo sich denoo d Monteneginer in ere Volchsabstimmig im Mai 2006 für d Unabhängigkeit ussgsproche hen, het s serbischi Parlament am 5. Juni 2006 ebefalls d Unabhängigkeit vo Serbie erklärt. Doodemit het sich d Bundesrepublik Jugoslawie entgültig ufglöst, un Serbie isch de Rechtsnoochfolger vo däm Staat wore. Am 17. Februar het d Regierig vum Kosovo eisytig d Unabhängigkeit erklärt. Serbie erkennt d Unabhängigkeit nit aa, üebt aber de fakto kei Verwaltigsmacht meh im Kosovo uss.

Bevölcherig

Ethnischi Charte vù Serbie ùf Basìs vù de Volchszällig 2002

Serbie zällt öbbe 7.397.000 Iiwohner, d'Bevölcherigsdichti lìt bi durchschnìttlig 95 Persone broo Quadratkilometer. 52 Brozänt vù-n-ene wohne ìn Städt; di gröschte Städt sìn (in Chlammere d'Iiwohnerzahl): Belgrad (1.136.786), Novi Sad (215.600), Priština (200.000), Niš (173.400), Kragujevac (146.000) ùn Prizren (121.000). Serbisch isch ǜberall Amtssprooch, ìm Kosovo, wo sich im Februar 2008 für unabhängig erklärt het, züesätzlig Albanisch.

Serbe mache mìt 82,86 Brozänt de gröscht Deil vù de Bevölcherig uss, allerdings nùme ùf s Gsamt gseh; ìn einzelne Gebiet sìn si ìn de Minderheit. Zù de wichtigste Minderheite ghöre Ungare mìt 3,91 Brozänt, Bosnier mìt 1,82, Roma ùn Sinti mìt 1,44 ùn Jugoslawe (wùù ihri Nationalität nit genauer aagee hän) mìt 1,08 Brozänt (Date vù de Volchszällig ùs em Johr 2002, beìnhalte ganz Serbie ohni de Kosovo).

Verwaltig

Serbie het ei audonome Provinz, d'Vojvodina. In de Verfassig isch de Kosovo als Autonomi Provinz Kosovo und Metochien di zweit autonomi Provinz, Serbie iebt dört aber de fakto kei Verwaltigsmacht uss.

Externi Sitte

•  Commons: Serbie – Sammlig vo Multimediadateie
•  Wikimedia-Atlas: Serbien – geographischi un historischi Charte
• Offiziälli Internetsitte vù de serbische Regierig (Serbisch, Änglisch, Idaliänisch)
• Parlamänt vù de Republik Serbie (Serbisch, Änglisch)

Einzelnoochwiis

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Szerbia“ vu de ungarische Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.