Tschechie

Tschechie (amtlech Česká republika, Tschechischi Republik, Česko, Tschechie) isch es Land vo Mitteleuropa.

Česká republika Tschechischi Republik Česko, Tschechie
{{{ARTIKEL-FLAGGE}}} {{{ARTIKEL-WAPPEN}}}
Wahlspruch: Pravda vítězí (D'Wohrhet gwinnt)
Amtsspraach	Tschechisch
Hauptstadt	Prag
Staatsoberhaupt	Petr Pavel
Regierigschef	Petr Fiala
Flächi	78'864 km²
Iiwohnerzahl	10.553.443 (Dezember 2015)
Bevölkerigsdichti	130 Iiwohner pro km²
Bruttoinlandsprodukt	nominal: 175'309 Mio. $ (40.) pro Ywohner:17'070 $ (37.)
Human Development Index	0,891 (32.)
Währig	Tschechischi Krone (CZK)
Gründig	1. Januar 1993
Nationalhimne	Kde domov můj
Nationalfiirtig	28. Oktober
Zitzone	UTC+1
Kfz-Kennzeiche	CZ
Internet-TLD	.cz
Vorwahl	+420

D Nochberländer sind Pole im Norde, Dütschland im Weschte, Öschtriich im Süde und d Slowakei im Oschte.

Tschechie isch öppä zwei Mal so gross wiä d Schwiz und hät öppe um d Hälfti meh Iiwohner.

D Houptstadt isch Prag (Praha) und hät öppe 1,5 Millione Iiwohner. Anderi wichtigi Schtädt sind Brünn, Ostrau, Pilse und Olmütz.

Bis 1993 hät Tschechie politisch zämä mit dä Slowakei zur Tschechoslowakei ghört. Siit äm 1. Mai 2004 isch s Land Mitgliid vo dä EU.

Geografii

D Landschaft vu Tschechie hät verschideni Regioone. Im westlige Deil, em historische Tschechie, isch s Tschechische Becki mit de Flüss Elbe un Moldau (Vltava uff Tschechisch). D Ebeni wird vum Erzgebirge, de Sudete un em Šumava-Gebirge umrandet. In de Sudete, a de Gränze zu Pole, isch au de höchst Punkt vum Land, d Schneekoppe (Sněžka), wu 1602 Meter über em Meer litt. Östlig vum Becki litt di Böhmisch-Mährischi Höchi, de Höchezug, wu's vum Mährische Becke drännt.

S Chliima vu Tschechie isch kontinental mit ozeanische Iiflüss. S Johresmittel vo de Tämperature litt bi acht Grad, im Februar sin d'Temperature im Durchschnitt bi 0,5, im Juuni bi 18,6 un im Juuli bi 20 Grad. Im Duchschnitt git’s z Prag 508 Milimeter Rääge.

Di dräi große Gebiet (farbig) un di 14 kraje vo Tschechie

Tschechie isch admninistratyv in 14 Regione glidert, wu uff Tschechisch kraje heiße (Eizahl: kraj). Eini devuu isch d Hauptstadt Prag, wu vu de mittelböhmische Region umschlosse wird. E Ebeni übber säller Iideilig, wu sit em 1. Jänner 2000 bstoht, stoht d Iideilig in di dräi hisdorische Regione Mähre, Böhme un Tschechisch-Schlesie.

Gschicht

Erschti Bsidlige un Antiike

Tschechie isch in de Steizit viil weniger bewohnt gsi die di wermere Gebiet südlig devuu, einewäg gitt's vor allem z Mähre Spure vu mänschliger Bsidlig, wu di eltiste devuu us de Altsteizit chömme. Im 2. Johrdausend v. Chr. isch Tschechie unter de Iifluss vu de Latène-Kultuur chuu. Im 2. Johrhundert vor unserer Ziträchnig hänn Kelte do gläbbt. Vum keltische Stamm mit em Namme Boier chunnt wohrschints au de Namme Böhme. D Kelte sin im 1. Johrhundert v. Chr. wäge de Iifäll vu de Germane usgwandert, an ihri Stell sin westgermanischi Stämm drätte, wu um 80 v. Chr. im hüttige Tschechie aachuu sin.

S Römisch Riich isch bis zu de Donau gange, si hänn z Tschechie also kei bsundere Iifluss gha. In de Zit vu de Völcherwanderig hänn sich witeri germanischi Stämm (z. B. Vandale un Ostgote) aagsidelt. Slawischi Völcher hänn sich im 5. Johrhundert aafange aasidle, di gröschti Wälle isch abber erscht im 6. Johrhundert chuu. S erscht bekannt Riich isch unter em Samo entstande, noch sinem Dod im Johr 658 isch es abber zerfalle.

Mittelalter

Gege Änd vum 8. Johrhundert isch s Gebiet unter fränkischi Herrschaft chuu. Dörtmols isch s Chönigriich Großmähre entstande, wu im Oste vum hüttige Tschechie gläge isch. Zur gliiche Zit hät sich s Christetum unter de Bevölcherig usbreitet.

Um 880 isch s Fürschtetum Tschechie entstande, wu e Vasall vum Fränkische Riich gsi isch. Großmähre isch mit de Aachumft vu de Magyare z Europa zerfalle.

929 isch de Wenzel I. us em Huus vu de Přemyslide Fürscht vu Tschechie wore. Unter ihm hät sich s Christetum no witer verbreitet. Im Johr 1030 hänn d'Tscheche Mähre annektiert, de Fürscht Vratislav II. hät im 1085 sogar de Tiitel als Chönig griegt. Sini Nochfolger hänn degege widder numme de Tiitel „Fürscht“ griegt. Im Johr 1198 hät de Ottokar I. de Chönigstiitel griegt un hät en au chönne vererbe. Sini Zit isch vu-n-ere schnälle Entwicklig prägt, unter sinem Suhn, em Ottokar II., isch au Östriich unter tschechische Iifluss chuu. De Ottokar II. hät au de Tiitel vum Chaiser vum Heilige Römische Riich vu dütscher Nation wölle erlange, isch abber 1278 vum Rudolf vu Habsburg in de Schlacht bi Dürnkrut un Jedenspeigen bsigt wore. Im 13. Johrhundert sin viili Dütschi uff Tschechie iigwandert, wu in de Entwicklig vu de Stedt e wichtigi Rolle gspilt hänn. Wu d'Přemyslide-Linie 1306 usgstorbe-n-isch, hät s Huus Luxeburg ihr Platz iignuu.

Als ihr wichtigste Herrscher sehn d'Tscheche de Karl I.; unter ihm hät s Land im 14. Johrhundert e große Uffschwung erläbbt. Er hät s Bisdum Prag gschaffe un mit de Karlsuniversitet z Prag di erschti Universitet vu Mitteleuropa gründet. Prag isch e kulturälls Zäntrum vu Europa wore.

Neuzit

Im 15. Johrhundert isch Tschechie e Deil vum Habsburgerriich wore. D'Nationalbewegige sin im 19. Johrhundert zwar uffchuu, gliichzitig isch Prag abber durch di dütsche Bewohner e wichtigs Zäntrum vu de dütsche Kultuur gsi.

Di beide Wältchrieg

Charte vo de emoolige Tschechoslowakei

Noch em Zerfall vu de östriichisch-ungarische Monarchii im Erschte Wältchrieg isch 1918 d'Republiik Tschechoslowakei entstande. Si hät sich us Böhme, Mähre, Schlesie, de Slowakei un Transkarpatie zämmegsetzt, wudurch s Land au vu viile Dütsche, Ungare, Pole un Russiine bewohnt gsi isch. Sälli hänn niene e Autonomii züegsproche griegt un hänn sällewäg Bsträbige gha, d'Tschechoslowakei usenandzdriibe. De Adolf Hitler hät die Umständ usgnutzt un mit de Unterstützig vum Konrad Heinlein vu de Sudetedütsche Partäi 1938 im Vertrag vu Münche s Sudeteland in sini Gwalt brocht. Pole hät die Regione an sii Gebiet aagschlosse, wu vu Pole bewohnt gsi sin, während Ungarn im Erschte Wiener Schidsspruch e Deil vu de Slowakei un Transkarpatie griegt hät.

Im März 1939 hät sich d'Slowakei vu Tschechie drännt un sich fräiwillig im Hitler aagschlosse. S tschechisch Gebiet isch vu Dütschland bsetzt un als Protektorat Böhme un Mähre e Deil vum Dritte Riich wore, wu sini Regierig denne vu de Nazi unterstellt gsi isch. Am 15. März 1939 hät sich Transkarpatie für uuabhängig erchlärt un isch no am gliiche Dag vu Ungarn bsetzt un am nechste Dag annektiert wore. Im Verlauf vum Zweite Wältchrieg sin insgsamt 390.000 Tschechoslowake ums Läbe chuu, devuu 83.000 Jude. Viili vu sälle Lüt sin in Konzentrations- odder Arbetslager odder ins Gfängnis chuu. Di bekanntesti Handlig vum tschechoslowakische Uffstand gege di Dütsche isch de Mord am Reinhard Heydrich, em Riichsprotektor vu Böhme un Mähre, wu am 27. Mai 1942 begange wore isch. Di dütschi Bsetzig hät abber erscht mit derre durch di sowjetische un amerikanische Alliierte e Änd gha.

Noch em Chrieg sin viili vu de dütsche Minderheite in Richtig Dütschland un Östriich umgsidelt un verdribe wore. Vu de fast dräi Millione Dütsche hänn numme öbbe 250.000 dürfe bliibe, viili devuu sin spöter usgwandert. Ähnlig isch es de Ungare uff em Gebiet gange; sälli Umsidlige wirke sich hütt no uff s Verhältnis zu Dütschland un Ungarn us.

Noch ere Abstimmig, wu d'Sowjetunion 1946 organisiert hät, isch Transkarpatie zu de Ukraiine chuu.

Kommunistezit bis hütt

D'Tschechoslowakei hät Mieh gha, d'Kluft zwüsche de beide Völcher z übberwinde. Durch d'Verbundeheit gegenübber de Sowjetunion hät di kommunisdischi Partäi schnäll an Bliebtheit gwunne un isch 1946 mit ere Mehrheit vu 38 Prozänt gwehlt wore. Im Johr 1948 hänn d'Kommuniste im Februarumsturz abber d'Kontrolle z Prag elei übbernuu un hänn e rein kommunisdischi Regierig gründet (si sälber hänn des als Revolution, ihri Gegner abber als Machtübbernahm bezeichnet).

In de folgende vier Johrzehnt isch d'Tschechoslowakei e kommunisdischs Land blibe. D'Wareproduktion isch verstaatligt un d'Planwirtschaft iigfiehrt wore. D'Wirtschaft isch in de 50er- un 60er-Johr schnäll gwachse, e bitz weniger in de 70er-Johr, bis si in de 80er-Johr uff Problem gstoße isch. D'Bolitiik isch erscht in de 1960er-Johr widder tolerant wore; de Prager Friehlig unter de Fiehrig vum Alexander Dubček hätt fast e Regierig mit mehrere Partäie erreicht, d'Bewegig hät abber mit em Verdrag vu Warschau un em Iimarsch vu de Druppe e Änd gha. In de Folgezit isch d'Bolitiik widder vu Unterdruckig prägt gsi.

Infolg vu de Samtigi Revolution vum Novämber 1989 isch d'Tschechoslowakei widder zur Demokratii wore. Am 1. Januar 1993 hänn sich Tschechie un d'Slowakei fridlig drännt, wiil d'Interässe usenandgange sin. In beide Länder sin wirtschaftligi Reforme duuregfiehrt wore; Tschechie hät sich vor allem dank Investitione vu Dütschland entwickelt un Prag isch hütt eins vu de wichtigste Zäntre vum Finanzmarkt vu Mitteleuropa.

Sit 1991 isch Tschechie (zerscht als Deil vu de Tschechoslowakei) e Deil vu de Visegrád-Gruppe (Pole, Tschechie, Ungarn, Slowakei), sit 1995 vu de OECD. Es hät sich 1999 de NATO un 2004 de EU aagschlosse.

Demografii

Di tschechischi Bevölcherig isch in zwei ethnischi Hauptgruppe unterdeilt, wu us em slawische Volch vüregange sin: Tscheche, wu de größer Deil usmache, un Mähre, wu e Aadeil vu öbbe 30 Prozänt hänn un in de gliichnammige Region läbe. Es gitt chleini Minderheite vu Slowake (2 Prozänt), Ungare un Dütsche. Bis zum Zweite Wältchrieg sin 3 vu 10 Millione Iiwohner Dütschi gsi, si sin abber noch em Chrieg fast alli verdribe wore.

Tschechie hät hütt wenig übber zeh Millione Iiwohner un d'Bevölcherigsdichti litt bi 132 Iiwoher pro Quadratkilometer. D'Bevölcherig isch uugliich verdeilt, sodass Böhme e urbaneri Region isch wie zum Bispil d'Bärgregione. Öbbe e Achtel vu de Iiwohner wohnt z Prag.

d Entwicklig vu de tschechische Bevölcherig zwüsche 1993 un 2010

Wie s übrig Mittel- un Westeuropa erläbbt Tschechie sit em Fall vum Kommunismus e Ruckgang vu de Geburtezahl. Säll goht uff d'Veränderige in de Bolitiik uff de eine Site un uff de andere Site uff d'Uusicherheite zruck, wu mit em Übbergang vu-n-ere verstaatligte züe-n-ere privatisierte Wirtschaft verbunde sin. E Frau hät 2006 im Schnitt 1,21 Chinder gha.

Tschechie hät meh Iiwanderer wie Uswanderer; Immigration gitt's vor allem us de ehemolige Sowjetunion. D'Iiwanderer chönne allerdings de Ruckgang vu de Geburte nit usgliiche. Mit 94 Prozänt bstoht de Großdeil vu de Bevölcherig us Tscheche.

Tschechie isch eins vu de atheisdischste Länder vu Europa. De hisdorisch Grund isch d'Ablähnig vu de katholische Chirch, wiil ihri Religion als Staatsreligion vu Östriich-Ungarn wohrgnuu wore isch. Di jüdischi Bevölcherig isch, wenn nit usgrottet, zumindest assimiliert wore.

Noch ere Volchszellig vu 2001 bekänne sich 59 Prozänt vu de Tscheche zu keiner Religion, 26,8 Prozänt sin katholisch, 2,5 Prozänt proteschtantisch, 0,2 Prozänt sin orthodox (vum Räst hänn 8,8 Prozänt d'Frog nit beantwortet).

Wirtschaft

Z Tschechie gits Industrie, Landwirtschaft und Tourismus. D Škoda-Auto-Wärk ghöred zu de gröschte Betriib vom Land und bilded en wesentliche Teil vom tschechische Export. I de Landwirtschaft spilt under anderem d Hopfeprodukzion als Grundlag vo de tschechische Braukultur e wichtigi Rolle. Prag elai hät mehreri Brauereie, aber bekannter sind d Brauereie z Budweis und z Pilse. En Huufe Tourischte loked d Landschafte und Städt a; z. B. Prag, Brünn, Olmütz, Pilse, Budweis, Pardubitz und d Kurort Mariebad oder Karlsbad.

Weblink

 Commons: Tschechie – Sammlig vo Multimediadateie

• Tschechischi Republik – offizielli Website (tschechisch, englisch, französisch, dütsch, russisch und spanisch)
• Site vo de Tschechische Regierig (tschechisch, englisch)
• Statistisches Amt vo de Tschechische Republik