Dr Wenkerboge vo Herte isch es Blatt für di grosse Ufnaam vo dr dütsche Sproch, wo dr Sprochforscher Georg Wenker vo 1852 bis 1911 für de Düütsch Sprochadlas gmacht hed. D Schuele im domolige dütsche Rych hend e Frogeboge übercho mid Muschdersätz, zum se in lokale Dialäkt z übersetze. Au im alemannische Sprochgebiet hend vili Gmeindschuele mitgmacht.

Hiwiis zuem Boge 41693 ändere

  • Herte het dozémols zuem Amt Lörach im Großherzogtum Bade ghört un isch hütt en Oordsdeil vo Badisch-Rhyfälde.
  • De Oord lit im Sproochruum vum Hoch- oder Südalemannische / Säckinger-Laufeburger Ruum.[1]
  • Die vierzig Sätz sin sellmols durch Schüeler notiert worde. Lährer war de Heinrich Dörle vu Herwelze, Bezirk Ämmedinge.
  • As Üssproch vum Oortsnamme wird im Boge „Hèrdè“ ageh.
  • In Süddischland sinn d Bege anne 1887 uffgno worde, der vo Hèrdè het d Nummere 41693 übercho.
  • D geografisch Lag vu Hèrdè isch in dere Karde iitrage.

Wenkersätz ändere

  1. Im Winter fliege die trochene Blätter in der Luft umme.
  2. Es hört glī ūf z'schneiè, derno wird's Wätter besser.
  3. Thue Chole in der Ofe, daß d' Milch båld åfōt koche.
  4. Der guet ålt Må isch mit'm Roß durs Īs broche ůnd nis chålt Wåsser keit.
  5. Er isch vor vier oder sèchs Wuche geschdorbe.
  6. S' Für isch z'starkch gsī, d'Kueche sī unte ganz schwarz brännt.
  7. Er ißt d'Eir allewīl ohne Sålz und Pfäffer.
  8. D' Füeß thien mer rächt weh, i glaub, i hås důrgloffe.
  9. I bi bi der Frau gsī, und haneres gseit, und sie het gseit, sie wells au der Tochter säge.
  10. I wills au nimme thue.
  11. I schlå di glī mit dem Chochlöffel um d'Ohre, du Åff.
  12. Wo gosch hī, miemer mit der goh.
  13. Es sī schlächti Zitte.
  14. Mi lieb Chind, blīb do unte stoh, die böse Gäns bisse di dot.
  15. Dů hesch hütte am meischte glehrt und bisch årtig gsi, du darfsch ehnder heim goh as die Andere.
  16. Du bisch no it groß genueg, um ä Fläsche Wī ūsztrinke, du mūesch zerst no ebbis wåchse ůnd größer wärde.
  17. Gang bisch so guet und säg dīner Schwester, sie sell d'Kleider für eui Mueder fertig neie und mit der Bürschte sůfer måche.
  18. Hättsch'en kännt, drno wärs anderscht cho, und s'thät besser um'en stoh.
  19. Wär het mi Chratte mit Fleisch gschdohle.
  20. Er het so do, als hätte se zuem Dresche bschtellt, sie hais aber sälber do.
  21. Wäm het er die neuie Gschicht verzèhlt?
  22. Mer mueß lut schreie, sunscht verschtoht er is nit.
  23. Mer sī mied und hai Důrst.
  24. Asmer geschtert zōbe zrůck cho sī, do sī die Andere schō im Bett glège und sī fescht am Schlofe gsī.
  25. Der Schnee isch hinnècht bi eüs līge blībe aber hüte früeh ischer gschmelzt.
  26. Hinter eůsem Hūs stöhnd drei schöni Epfèlbäůmli mit rote Epfèli.
  27. Chönnt er it no èn Aůgeblickli ůf eůs warte, derno gömer mit êch.
  28. Ihr dörfet nit äso Chindereie trībe.
  29. Eusi Bärg sī it so höch, Eůi sī viel höcher.
  30. Wie meng Pfund Würscht ůnd wie viel Brod weit er hå?
  31. I verstand Euch nit, ir ment ä bitzeli lůtter schwätze.
  32. Heiter kei Stückli wißi Seipfi für mī uff mīm Disch gfunde.
  33. Si Brueder will em zweü schöni neůi Hǖser in eůiem Gart boůe.
  34. Das Wort isch em vom Härze cho.
  35. Das isch rächt gsī von'nem.
  36. Was hocke do für Vögeli obe ůfem Mǖrli.
  37. d'Bůre hai fümpf Stierè und nǖn Chüe und zwölf Schöfli vor's Dorf brocht, die hai si welle verchaufe.
  38. D' Lüt sī hütte alli důssè ůfem Fäld und meie.
  39. Gang ůmme, der brūn Hund thůet der nüt.
  40. I bi mit de Lüt do hinte über d'Matte in's Chorn gfahre.

Wörder im Wenkerboge ändere

Bemerkig: å isch en Mittellut zwüschen a und o.

  • heiß, nai, blåu, gråu, håue, Hånd, Hånf, Hèlm, Flåchs, èr wåchst, Bäsen, Pflumen, Brief, Hof, jung, chrumb
  • Sunntig, Méntig, Zistig, Mittwoche, Dunstig, Frittig, Samstig
  • ölf, fufzäh, sèchzäh, fufzig

Weblink ändere

Luäg aü do ändere

Wo s her isch ändere

  1. Sproochruumagabe bezieht sich uff „Raumgliederung der Mundarten 1950“ (Memento vom 22. Juni 2019 im Internet Archive), Historischer Atlas von Baden-Württemberg: Raumgliederung der Mundarten um 1950; herausgegeben von der Kommission für geschichtliche Landeskunde in Baden-Württemberg in Verbindung mit dem Landesvermessungsamt Baden-Württemberg. Stuttgart 1972-1988 ISBN 3-921201-10-1