Wenkerboge vo Wiil

Dr Wenkerboge vu Wiil isch e Blatt vu dere grosse Ufnaam vu dr ditsche Sprooch, wo im 19. Joorhundert angefange het un hit Bschdanddeil vum Ditsche Sprochadlas isch. Sällimols, wo dr Sproochforscher Georg Wenker vo 1852 bis 1911 sinner Sproochadlas vorbereitet hed, hänn alli Schuele im domolige ditsche Riich e Froogeboge mid vierzig gliche Muschdersätz vorgleit bikumme, wu d' Schiäler middem Léhrer in de lokal Mundart uffschriewe hänn mièn.

Hiwiis zuem Boge 41587

• Wiil het dozemols zuem Bezirksamt Lörrach im Großherzogtum Bade ghärt.
• De Oord lit im Sproochruum vum Hochalemannische / Südlige Millemer Ruum.
• D Schueler hänn de Wenkerboge mit Hilf vum Lährer Friedrich Disslin vo Weitenau usgfüllt. Weitenau isch hütt en Oortsdeil vo Steine.
• Vo de vierzig Wenkersätz sinn alli iitrage. Sowit des goht, isch d Schriibwiis inn de Bege iwernumme worde.
• As Ussproch vum Ortsnamme wird im Boge „Wiil“ ageh.
• In Süddischland sinn d' Bege anne 1887 uffgnumme worde, der vo Wiil het d' Nummrä 41587 übercho.
• D' geografisch Lag vu Wiil isch in dere Karde iigetrage.

Wenkersätz

1. Im Wind'r fliégè di-e drochéné Bläddèr inn d'r Lufd ummènandèr.
2. Es hörd jetzt gli uff z'schnejè, dernō würd's Wèddèr wi-éder béssèr.
3. Dhū-ä Chole inn dè Ofè, dass d'Milch ball z'chochè afähd. (statt dass auch „ass“)
4. D'r gūäd ald Maa isch mid'm Ross durs Īs brochè unn inn's chald Wasser g'fallè (g'haid).
5. Èr isch vor vie-er oder segs Wuchè g'storbè.
6. 's Fü-ér isch z'starch (z'gros) g'sii-é, d'Wäijè si jo unndè gans schwarz brénnd.
7. Èr issd d'Aiér āllèwīhl ohné Salz unn Pfèffèr.
8. D'Füäs düän mèrr unding wééh, i glaub, i ha si durg'laufè.
9. I bī-é bīdèr Frau g'sīé unn hānérès g'säid, unn sié hed g'säid, sié wöll's o ihrèr Dochdèr sāgé.
10. I will's o nümmè dūä.
11. I schlo d'rr glié midd'm Chochlöffèl eins um d' Ohrè, Du Aff!
12. Wo gosch Du (denn) hīé, söllémèr mid D'rr g'hō?
13. Ès si (oder 's sī) schlèchdi Zidde,
14. Mi līäb Chind, blīb do unndè stōh, die bösè Gäns bīsedī z' dod
15. Du hésch hüdd äm-māistè g'léhrt unn bisch ardig (brav) g'sié, Du darfsch éhndér heimgoh as di Andéré.
16. Du bisch no nidd groß g'nuäg, ummè Fläschè Wii usz'drinkè, Du muäsch z'erst no öbbis wachsè unn grösèr wèrdè.
17. Gang, sig so guäd unn sag Die'r Schwést'r, si soll d' Chleider ('s Blund'r) füér eui Muädèr férig naije unn mid'r Büärste rein mache.
18. Hädschè Du nummè g'chénnd! Dèrno wär's andèrst cho unn 's däd béssèr umm'n stoh.
19. Wèr héd m'rr mié Chorb (Chräddli) mid'm Fläisch g'stohlè?
20. Èr héd-è-so dèrglichè dho, ass wènn-si-ènn zuäm Dröschè b'stelld häddè, sie häis abèr sèlb'r dho.
21. Wémm héd'r diè neui G'schichd vèrzélld?
22. Mè muäs ludd schreiè, sunst verstohd-èr ünns nüdd.
23. M'r sié muèd unn häi Durst.
24. Wom'rr géstèrr z'Obè heim cho si, so si dié Anderè scho im Bédd g'lègé unn häi fést g'schlofè.
25. D'r Schnee isch d' Nachd duérè liégè bliebè, hüddè Morgè abèr isch'r g'schmulzè.
26. Hinder ünserèm Huus stöndè drei schöni Öpfelbäumli mid rodè Öpfèli.
27. Chönèdèr nüdd o no nè Augèblickli uff üns wardè, dérno göng-è-mer mid-ich.
28. D'r dörfèd nüdd so närrischè Sache driebè.
29. Ünsi Bèrg si nüdd so hoch, eui si viel höchèr.
30. Wieviel Pfund Wurst unn wieviel Brod wäidèr ha?
31. I verstand-ich nüdd, d'r müénd nè bitzèli ludder schwätzè.
32. Häidèr kein Stückli wisi Seipfè für mié uff mim Disch g'fundè?
33. Si Bruädèr will'm zwei schöni neui Hüser inn euè Garè bauè.
34. 's Word isch-èm vo Hèrzè cho.
35. Das isch rèchd g'sié vo Ihnè.
36. Was sitzè do f'r Vögéli obè uff démm Mürli?
37. D' Bure häi fünf Ochsè un nün Chüi unn zwölf Schof vor's Dorf brochd, unn häis wöllè verchaufè.
38. D' Lüd si hüdd alli dussè uffem Fèld unn mäije.
39. Gang nummè, d' brun Hund duäd-èr nüdd.
40. I bi middè Lüddè do hindè über d' Maddè inn's Chorn g'fahrè.

Werder im Wenkerboge

• heiß, nei, blau, grau, hauè, Hand, Werch, Helm, Flachs, dr wachsd, Bäsä, Pflumä, Briéf, Hof, jung, chrumm
• Sunndig, Möndig, Ziéstig, Mittwuchä, Dunstig, Friddig, Samschtig
• ölf, füfzäh, sächszäh, füfzg

Quälle

• Digitalisat vum Wenkerboge vo Wiil

Luäg aü do

• Lischde vu alemannische Wenkerboge
• d Wenkersätz uf Hochdütsch