Adam Remmele

Dialäkt: Undermarkgreflerisch

Dr Adam Remmele (* 26. Dezämber 1877 z Altneudorf, frèireligiees; † 9. Sebdämber 1951 z Fryybùrg) isch e dydsche Bolitiker vù dr SPD z Baade gsii. Är isch zwaimol Baadische Schdaadsbresidänd gsii: 1922/23 ùn 1927/28. Dr Remmele ghèèrd zue dr wiichdigschde baadische SPD-Bolitiker in dr Weimarer Zyd.

dr Adam Remmele

Bis 1918

Dr Adam Remmele isch z Altneudorf im Oodewald, wù syder 1975 zue Schönau ghèèrd, ùf d Wäld chùù as Sùùn vùm Peter Remmele (1850-1891), eme Miler, ùn dr Katharina geb. Daub (1858-1941). Är hed no drèi Brieder ùn ai Schweschder ghaa. Dr Remmele isch z Altneudorf ùf d Volgsschuel gange, derno hed er ab 1890 z Ludwigshafe in dr Pfalz Miler glèèrd. Noch dr Gselebriefig 1893 isch er ùf Wanderschafd dùr Siiddydschland gange. Wùn er noch e baar Joor ùf Ludwigshafe zrùgchùù isch, isch er 1894 in d SPD ùn in d Gwäärgschafd yydräde. Är hed as Miler in Miiline gschafd ùn an dr Sùndig als Wäärbig gmachd fir d Gwäärgschafd. Wäge däm isch er vùm Ùndernäämerverband bal ùf e Schwaarzi Lischd gsezd woore ùn är hed e baar Mool syy Aarbedsschdel verloore. Mid 21 isch er scho im Vorschdand vùm Beruefsverband, vù dr Gwäärgschafd ùn vù dr Bardèi gsii. Är hed sich au engaschierd fir d Konsumverain ùn isch in dr Ùfsichdsrood vùm Ludwigshafener Konsumverain gweeld woore.

Ane 1901 hed dr Adam Remmele d Philippine Dilger (1881-1933) ghyroode. Si hän drèi Siin ghaa.

Wù z Ludwigshafe ane 1903 s Aarbedsamd yygriichded woore isch, isch dr Remmele Laider vù däm Amd woore. 1905 hed er e Schdel in dr Haubdverwaldig vùm „Deutschen Mühlenarbeiterverband“ ùn isch ùf Altenburg z Thüringe zooge. Drèi Joor schbeeder, 1908, isch er wider zrùgchùù ùn isch z Manne Redaktèèr bi dr „Volksstimme“ woore, wù vù dr SPD uusegee woore isch.

Dr Adam Remmele hed ane 1909 bi dr Landdaagswaal kandidierd, isch aber nid gweeld woore, derfiir isch er 1911 in dr Schdadrood vù Manne gweeld woore. Bis 1918 isch er Schdadrood gsii ùn au Midgliid vù dr Chraisversamlig.

Im Èèrschde Wäldchrieg isch dr Remmele zèèrschd as Dezernent vùm Lääbensmidelamd z Hamburg verbfliichded gsii, 1918 isch er no chùùrzi Zyd im Landschdùùrm z Villinge gsii.

1918 bis 1933

Wù dr Chrieg verloore gange isch ùn noch em Kieler Matrooseùfschdand ùn dr Novämberrevolution dr Chaiser Wilhelm II. am 9. Novämber 1918 hed miese zrùgdräde, isch dr Remmele ùf Manne zrùggchèèrd ùn isch zäme mid syynem Brueder Hermann Midgliid im Landesuusschùs vù dr Aabaider- ùn Soldaadereed (Elferuusschùs) woore. Er hed derno di nèi baadisch Vorlaifig Volchsregierig ùnderschdizd.

Am 5. Jäner 1919 isch z Baade e Verfassungsgebende Nationalversammlung gweeld wore, d SPD isch zwoodschdèèrgschdi Bardèi noch em Zäntrum woore, d USPD isch us dr Regierig uusdräde. Am 3. Abril 1919 isch di nèi baadisch Regierig bilded woore, dr Adam Remmele isch 1. Vizebresidänt vù dr Nationalversamlig woore ùn baadische Ineminischder.

Syy Brueder Hermann Remmele isch Midgrinder vù dr USPD gsii ùn 1919 USPD-Bezirkssekretär fir Baade ùn d Pfalz woore ùn 1920 in d KPD yydräde. Wäg dr geegesäzlige Positione vù dr SPD ùn dr USPD bzw. KPD hän sich die zwee Brieder Adam ùn Hermann verschdride. Dr Hermann isch 1933 in d Sowjetunion gflichded ùn isch im Rame vùn ere Stalinistische Syyferig 1937 verhafded ùn 1939 verschose woore.

Dr Adam Remmele hed d Volchswèère as Gfoor fir d Demokratii aagsää – s hed èèrschd am 22.2.1919 ne Putschversuech z Manne gee – wäge däm hed er as Ineminischder die Volchswèère ùfgleesd. E andere Schwäärpunkt vù syynere Aarbed isch d Ryychsrefoorm gsii, dooderzue hed er 1929 Voorschleeg uusebroochd.

Wel s Amd vùm Schdaadsbresidänd al Joor gwägsled hed ùnder dr Minischder, isch au dr Remmele im Novämber 1922 fir ai Joor Baadische Schdaadsbresidänd woore, zem zwaide Mool derno 1927/28.

1925/26 isch er au no Baadische Kultusminischder gsii, wel d DVP us dr Regierig uusdräde isch.

Wù dr Remmele bi dr Grùndschdaileegig vù dr Fryybùùrger Universideedsklinik gsii isch, hed em d Universdieed Fryybùùrg im Novämber 1926 e Èèredokter verliie. 1928 isch er in dr Ryychsdaag gweeld woore. No dr Regierigsùmbildig 1929 isch er baadische Justizminischder ùn au wider Kultusminischder gsii.

Ab 1929 hed er al mee Konflikt mid dr Räächdsbardèie ghaa, no Usenandersezige mid em vù dr Nazis dominierde ASTA an dr Universideed Heidelberg ùn verschiidene Professore an dr Universideede Heidelberg ùn Fryybùùrg hän em räächdi Zydige bi dr Ryychsdaagswaal 1930 e usereeligi Bezieig noogsaid, was iin arg belaschded hed, wel syy Frau scho lang chrangg gsii isch. Dr Remmele isch derno am 30. Juni 1931 vù alne syyne Ämder zrùgdräde. Är isch ùf Hamburg zooge ùn isch dèrd Midgliid im Voorschdand vùm Zentralverband deutscher Konsumvereine woore.

1933 bis 1945

Au wän dr Remmele nimi in dr Bolitik aktiv gsii isch, isch er ainewääg bal, nochdäm d Nationalsozialischte an d Machd chùù sin, e Obfer vù dr Gwaldhèrschafd woore. Ändi Mèèrz 1933 isch em syy Minischderpension endzooge woore, am 4. Mai 1933 isch er z Hamburg vù dr Gestapo verhafded ùn am 13. Mai ùf Chaarlsrue broochd woore.

Dr NS-Gaulaider Robert Wagner ùn dr Ineminischder Karl Pflaumer hän d Aawyysig gee, as dr Remmele zäme mid segs andere prominände Sozialdemokrate in ere „Schaufaard“ am 16. Mai 1934 ùf eme ùfige Laschdwaage dùr Chaarlsrue gfaare wird, vùm Gfängnis Riefstahlstraße zem Bolizèipräsidium am Määrdblaz ùn derno iber Bruchsal in s KZ Kislau. Döuserdi vù Lyd sin an dr Schdroose gschdande ùn hän zuegluegd ùn die Gfangene uusgägsd. Kapälle hän s Lied „Das Wandern ist des Müllers Lust“ gschbiild, Flùùgbleder mid em Tekscht sin verdaild ùn d Lyd aaghalde woore midzsinge. Doodermid hed mer vor alem wele dr Adam Remmele demietige, wel er vù Beruef Miler gsii isch. Dr Remmele isch derno zee Mooned lang im KZ Kislau gfange ghalde woore.

Am 27. Juli 1933 isch syy Frau gschdoorbe. Dr Ineminischder hed syy Gsuech fir e Hafduurlaub zue dr Lyychd abgläänd, aber dr Laagerkommandant Franz Konstantin Mohr hed em Remmele 14 Dääg Uurlaub gee „ùf Èèrewoord“. Im Lauf vùm Joor 1933 ùn 1934 sin e Dail Gfangeni wider endloo woore, dr Remmele am 9. Mèèrz 1934. Är isch derno wider ùf Hamburg gange. Am Aafang hed er Schwiirigkaide ghaa, e Aarbedsschdel z finde, schliesli hed er chene ne Versandgschäfd fir Kafee, Tee ùn Kakao ibernee. Doodervù hed er aber chuum chene lääbe, wäge däm hed er bi dr Baadische Regierig e Aadrag gschdeld ùf e Iibergangsgäld ùn hed no au ne moonedlige Bedraag vù 250,- Ryychsmark griegd. Im Juli 1943 isch s Huus vùm Remmele bi me Bùmbeaagrif ùf Hamburg zerschdèèrd woore, er hed derno chene iibergangswyys z Hechthausen an dr Niiderelbe blyybe.

noch 1945

S Graab vùm Adam Remmele ùf em Chaarlsrueier Haubdfriidhoof

Glyy noch em Chrieg isch dr Remmele wider ùf Hamburg zrùggange. Är hed ghùlfe d Konsumverein wider ùfzböue ùn isch vù 1947 bis 1949 Gschäfdsfierer im Voorschdand vùm Zentralverband gsii.

Vùm Mèèrz 1946 bis 1949 isch er Voorschdandsmidgliid in dr Hamburger Pensionskasse gsii ùn er hed au im Sebdämber 1946 uf dr SPD-Lischd fir d Hamburger Bùùrgerschafd kandidierd.

Vùm Februar 1948 bis im Augschde 1949 isch dr Remmele Midgliid vùm Wiirdschafdsrood vù dr Vereinigte Wirtschaftsgebiet z Frankfurt a. M. gsii.

Im Endnazifizierigsbrozäs geege dr Franz Konstantin Mohr, dr eemoolig Laagerkommandant vùm KZ Kislau, hed dr Remmele 1947 z Dieburg zuegùnschde vùm Mohr uusgsaid, wel dää as Kommandant di Gfangene gued behandled ghaa hed.

Am 16. Mai 1948 isch em Remmele d Èèrebùùrgerwiird vù Chaarlsrue verliie woore.

D Universideed Fryybùùrg hed iim im Mai 1946 au syy Èèredokter wider zrùggee, wù iim im Dritte Ryych aberkand woore isch.

Dr Adam Remmele isch am 9. Sebdämber 1951 z Fryybùùrg gschdoorbe. Är isch im e Uurnegraab ùf em Haubdfriidhoof z Chaarlsrue begraabe.

Sùnschdigs

Z Schönau-Altneudorf gid s e Adam-Remmele-Str. Am Huus, wùn er ùf Wäld chùù isch, isch 1956 e Gedänggdaafle ùfghänggd woore.

Im Chaarlsruejer Schdaddail Daxlande gid s syder 1965 d Adam-Remmele-Schule, e Grùnd- ùn Haubdschuel.

Wäärch ùn Schrifde

• Die Lage der Mühlenarbeiter Deutschlands. Nach statist. Erhebungen d. Mühlenarbeiterverbandes. Altebùrg, 1906.
• Staatsumwälzung und Neuaufbau in Baden. Ein Beitrag zur politischen Geschichte Badens 1914/24. Chaarlsruej, 1925.
• Vorschläge für die Reichs- und Länder-Reform. Chaarlsruej, 1929.
• Baden vom Absolutismus zum Volksstaat. Chaarlsruej, 1931.
• Die Futterkrippe. Eine Auseinandersetzung mit den Nationalsozialisten. Berlin 1931.
• Die Konsumgenossenschaften im Neuaufbau. Offebach, 1947.

Literatur

• Andreas Cser: Vom Altneudorfer Müllergesellen zum badischen Staatspräsidenten. in: Schönauer Geschichtsblätter 3, 1983: 25-36
• Badische Biographien – Neue Folge. Hrsg. im Auftrag der Kommission für geschichtliche Landeskunde in Baden-Württemberg von Bernd Ottnad, ab Bd. 5 von Fred L. Sepaintner. Kohlhammer, Stuttgart 1982. Bd. 2, 225ff.
• Sozialdemokratische Partei Deutschlands (Hrsg.): Der Freiheit verpflichtet. Gedenkbuch der deutschen Sozialdemokratie im 20. Jahrhundert. Marburg 2000, S. 266f.
• Walther G. Oschilewski: Wille und Tat. Der Weg der deutschen Konsumgenossenschaftsbewegung. Hamburg 1953
• Wilhelm Fischer: 60 Jahre geg. 60 Jahre Dienst am Verbraucher. 1894–1954. Festschrift Hamburg 1954
• Günter Wimmer: Adam Remmele. Ein Leben für die soziale Demokratie. Regionalkultur, Ubstadt-Weiher 2009, ISBN 978-3-89735-585-9
• Hans-Georg Merz: Remmele, Adam. In: Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 21, Duncker & Humblot, Berlin 2003, ISBN 3-428-11202-4, S. 418 f.

Weblink

• Adam Remmele in dr Datebank vu dr Ryychsdagsabgordnete
• Chronik des Zentralverbandes der Konsumgenossenschaften (PDF-Datei; 1,7 MB)
• Biografi vu Adam Remmele. In: Wilhelm H. Schröder: Sozialdemokratische Parlamentarier in den deutschen Reichs- und Landtagen 1876–1933 (BIOSOP)
• Biografi vu Adam Remmele. In: Heinrich Best un Wilhelm H. Schröder: Datenbank der Abgeordneten in der Nationalversammlung und den deutschen Reichstagen 1919–1933 (Biorab–Weimar)
• Blick in die Geschichte Nr. 78 vom 20. März 2008, Ein unbekanntes zeithistorisches Dokument/Adam Remmeles Bericht über die „Schaufahrt“ und das KZ Kislau