Amazonas

Dä Artikel behandlet de Fluss Amazonas, witeri Bedütige under Amazonas (Begriffsklärung).

Dr Amazonas (portugiesisch Rio Amazonas, im Oberlauf Rio Solimões, friejer Rio Orellana) isch e Fluss im nerdlige Sidamerika. Rund 300 Kilometer sidli vum Äquator goht er dur s Amazonasbecki, wu im Weschte vu dr Ande umrahmt un vu tropischem Rägewald bregt isch, no Oschte bis zum Atlantik. Dr Amazonas isch mit ere mittlere Wasserfierig vu 209.000 m³/s dr mit Abstand wasserryychscht Fluss vu dr Ärd un fiert mee Wasser wie di siibe negschtchlainere Fliss zämme.

Amazonas
Lag vum Amazonas z Sidamerika Lag vum Amazonas z SidamerikaVorlage:Infobox Fluss/KARTE_fehlt
DateVorlage:Infobox Fluss/GKZ_fehlt
Laag	Südamerika
Flusssystem	Amazonas
Quelle	Nevado Mismi, Arequipa, Peru 15° 31′ 5″ S, 71° 45′ 55″ W-15.518055555556-71.7652777777785170
Quellhöchi	5.170 mVorlage:Infobox Fluss/NACHWEISE_fehlen
Mündig	in dr Atlantik, BrasilieVorlage:Infobox Fluss/MÜNDUNGSKOORDINATE_fehlt
Mündigshöchi	0 mVorlage:Infobox Fluss/NACHWEISE_fehlen
Höchiunterschiid	5170 m
Lengi	6448 kmVorlage:Infobox Fluss/NACHWEISE_fehlen
Iizugsgebiet	6.112.000 km²
Abfluss	MQ	209.000 m³/s
Rächti Nääbeflüss	Juruá, Purus, Madeira, Tapajós, Xingu
Linggi Nääbeflüss	Napo, Içá, Japurá, Rio Negro
Iberblick iber dr Hauptstrom vum Amazonas, wu dur fascht dr ganz sidamerikanisch Kontinänt goht Iberblick iber dr Hauptstrom vum Amazonas, wu dur fascht dr ganz sidamerikanisch Kontinänt goht
Iberblick iber dr Hauptstrom vum Amazonas, vum Satellit uus gsääne Iberblick iber dr Hauptstrom vum Amazonas, vum Satellit uus gsääne

Syy Name fiert dr Strom erscht ab em Zämmedräffe vu syne Quällfliss Marañón un Ucayali z Peru, unterbroche aber dur dr brasilianisch Abschnitt oberhalb vu dr Stadt Manaus mit em Name Rio Solimões.

Dr lengscht Hauptstrang vum Amazonas het, gmässe iber dr chirzescht Fließwäg ab em Quällbiet vum Ucayali, e Gsamtlengi vu 6448 Kilometer. D Abschnitt, wu dr Name Amazonas fiere, sin aber dytli chirzer. No strittige vil greßere Lengineaagabe wär dr Amazonas dr lengscht Fluss vu dr Ärd.

Dr Fluss, wu z Brasilie zmaischt e baar Kilometer brait isch, het e relativ uusglicheni Wasserfierig, wel d Hochwasserphase vu dr Näbefliss vu dr Johreszyte här verschobe uf dr äquatornoch Hauptstrom dräffe. Ainewäg chan er di bewaldete Alluvialflechine (Várzea) uf ere Braiti vu bis zue 60 km iberschwämme.

In zwee Hauptärm stremt er dur d Inselwält vum fascht 200 Kilometer braite Mindigsberaich, wu iber chlaini Gezytegwässer mit em Pará-Ästuar verbunden isch un eso di groß Insle Marajó abdrännt.

Verlauf

• 
  dr Flussverlauf vum Amazonas
• 
  dr Amazonas mit ere Reliefcharte
• 
  s Flussdelta vum Amazonas

Quellfliss

Di beede Quällfliss vum Amazonas entspringen in dr peruanische Ande. Dr nerdli, 1600 Kilometer lang Marañón isch wasserrycher un wäge däm hydrologisch dr Hauptquällfluss vum Amazonas. Syy Ursprung in drei Lagune oberhalb vum Lago Lauricocha isch anne 1909 vum Wilhelm Sievers feschtglait wore.

Dr sidli Quällfluss, dr Ucayali, isch, mitsamt e baar andersch gnännte Oberlaufabschnitt, mit 2670 Kilometer dytli lenger wie dr Marañón. Di syt 2001 belait Quälle vum Amazonas, wu am wytschten ewäg isch vu dr Mindig, lyt am Nordhang vum Nevado Mismi zwische Cusco un Arequipa, rund 160 Kilometer weschtli vu dr am Nordänd vum Titicacasee glägene Stadt Juliaca. Dr Quällfluss drait d Name Lloquera (19 km), Callamayo un Río Hornillos (46 km), voreb er sich verainigt mit em Río Apurímac. No isngsamt 730,7 Kilometer findet er syy Furtsetzig im Río Ene (180,6 km), Río Tambo (158,5 km) un schließlig iber wyteri 1600,1 Kilometer im Unterlauf vum Río Ucayali. Oberhalb vu Iquitos z Peru veraine sich d Quällfliss zum Amazonas.

Mänkmol wird au dr Río Huallaga as Quällfluss gnännt. Dää isch aber e Näbefluss vum Marañón. As Schifffahrtswäg isch dr Huallaga wichtiger wie dr Marañón.

Amazonas un Solimões

Di erscht Grossstadt am Amazonas isch Iquitos, s Zäntrum vum peruanische Amazonasdiefland. Zwische dr peruanisch-brasilianische Gränz un dr Yymindig vum Rio Negro bi Manaus haißt dr Amazonas Rio Solimões. Manaus isch zwische 1870 un 1910 Zäntrum vu dr Kautschukgwinnig am Amazonas gsii. Em Amazonas streme uf dr negschte 140 Kilometer di beede wältgreschte Näbefluss zue, dr Rio Negro un dr Rio Madeira. Doderno isch dr Fluss vier bis zeh Kilometer brait, mit eme 20 bis 60 Kilometer braite Saum us Schwämmland, wu mer nume uf dr Stadewäll (Restingas) cha sidle. Sunscht wird s Amazonasdiefland vun eme glychmäßig dalige sandig-laimige Bielland bregt, dr Terra firme (= fescht Land). Bi Óbidos chunnt diräkt an dr Strom draa, an ere nume 1670 Meter braite Ängstell (Garganta do Amazonas).

Dr Amazonas un syni Näbefliss us dr Ande hän dr poschtglazial Meeresspiegelaastiig dur Ufsedimäntierig vu ihre Flussbette uusgliche. Dergege sin di andere Näbefliss mit seli gringere Sedimäntfracht nume aagstaut wore un bilde vor ihre Mindig in dr Amazonas zum Dail großi, seeartigi Ufwytige wie dr Río Negro, dr Río Xingú oder dr Rio Tapajós.

Mindigsbiet

An dr Yymindig vum Rio Tapajós, rund 350 Kilometer voreb dr Amazonas zum uffige Ozean chunnt, dailt er si in d Hauptärm Canal do Norte un Canal do Sur, wu si zue Ästuar (Mindigsdrächter) ufwyte. Im Schelfberaich vor dr Kischte fangt e Unterwasserdelta aa, wu dr Kontinentalhang aabegoht. Rund 100 Kilometer sidli vu dr beede Hauptärm lyt s Buchtesyschtem Bahia de Guajará un Rio Pará, wu wyt landyynezues goht un wu dr Rio Tocantins un anderi Fliss dryyminde. In dr Rio Pará isch firjer au dr sidligscht Mindigsarm dryygflosse, wu mittlerwyli aber dur Sedimäntierig fascht ganz abdrännt woren isch. E baar natyrligi Kanäl (Furos), wu vu dr Gezytestrem uufghalte wäre, laite aber allno Dail vum Amazonas-Hochwasser in dr Rio Pará un daile dodermit d Insle Marajó ab.

Großi Stedt

e schwimmig Dorf uf em Amazonas bi Iquitos

Am Amazonas lige nume wenig Stedt. No am Quällfluss Ucayali lyt Pucallpa. Di grescht Stadt am Amazonas isch Iquitos in dr Nechi vum Zämmechuu vu dr Quällfliss. D Stedt Manaus un Belém lige nit am Amazonas: Manaus lyt am Río Negro, 12 Kilometer oberhalb vu dr Mindig, un Belém am Rio Pará (an dr Bahia de Guajará) sidli vu dr Amazonasmindig. Anderi großi Stedt am Amazonas sin Macapá un Santarém.

Näbefliss

In dr Amazonas minde rund 10.000 Näbefliss, wu iber 100 dervu schiffbar un 17 iber 1600 Kilometer lang sin.

s Mindigsbiet vum Amazonas

Li=Linke Zuefluss

Re=Rächte Zuefluss

• Rächte, lengere Quällfluss Río Ucayali
• Linke, wasserrychere Quällfluss: Río Marañón
• Iquitos
• Li: Rio Napo
• Gränze Peru/Brasilie, ab do Rio Solimões
• Li: Japurá
• Re: Rio Juruá
• Re: Rio Purus
• Li: Rio Negro, ab do wider Rio Amazonas
• Re: Rio Madeira
• Re: Rio Tapajós
• Li: Rio Paru
• Re: Rio Xingu
• Flussufspaltig im Delta
• Macapá

Flora un Fauna

Schwimmigi Insle im Amazonas

Us em Flusssyschtem vum Amazonas sin iber 1500 verschideni Fischarte bekannt. Zue dr wichtigschte Spyysfisch zelle Tambaquí (Colossoma macropomum), Jaraqui, Filhote, Tucunaré (Cichla spp.), Pirarucú (Arapaima gigas).

Zue dr bsundersch bedrohte Dierarte im Amazonas ghere dr Amazonas-Manati (Trichechus inunguis) un dr rosarot Amazonasdelfin (Inia geoffrensis; port. Boto cor-de-rosa).

Im Amazonas schwimme grieni Insle, wu sich us mitenander verhokte mitgschwämmte Baim oder bi Hochwasser us losgrissene Wasserpflanze un iber Wurzle vernetzte Grasinsle entwickle. Si chenne iber 100 Meter lang wäre un bilde ne aige Biotop.

Entdeckigs- un Forschigsgschicht

Di erschte Europäser sin anne 1499 oder 1500 an d Mindig vum Amazonas chuu. Dr Italiener Amerigo Vespucci un dr Spanier Vicente Yáñez Pinzón sin fascht glychzytig mit ihre Schiff aachuu, zmaischt wird dr Vespucci as Entdecker aageen.

Dr Francisco de Orellana isch as erschte Europäer vu 1541 bis 1542 vu dr Quälle vum Amazonas-Näbefluss Napo im hitige Ecuador bis zue dr Atlantikmindig gfahre. Är het bi dr Expedition vum Gonzalo Pizarro mitgmacht. E Zytlang isch dr Amazonas wäge däm Rio Orellana gnännt wore. Aigetli isch er uf dr Suechi noch em legendäre Goldland «Eldorado» gsii.

Am 12. Februar 1542 hän dr Francisco de Orellana un dr Gonzalo Pizarro d Quälle vum Marañón entdeckt, em chirzere, aber wasserrychere Quällfluss. Vu Oktober 1637 bis Augschte 1638 isch dr Pedro Teixeira dr Amazonas flussuffezues bis zue dr Quälle vum Napo gfahre.

Dr Samuel Fritz, e dytsche Jesuitemissionar, het dr Amazonas anne 1707 as erschte kartografiert.

E Huffe Sidamerikaforscher hän dr Amazonas uusgchundet, dodrunter di Dytsche Alexander von Humboldt, Georg Heinrich von Langsdorff, Eduard Friedrich Poeppig un Wilhelm Sievers. Unter anderem hän di beede dytsche Forscher un Naturwisseschaftler Johann Baptist von Spix un Carl Friedrich Philipp von Martius wyti Dail vum Amazonas befahre un wichtigi Bydreg zue dr Erforschig vu dr allnonig iberschaubare Dier- un Pflanzewält vum Amazonasbiet glaischtet.

Erscht 1971 isch d Quälle vum lengere Quällfluss Ucayali vum Amerikaner Loren McIntrye erkännt un 2001 d Quälle vum Apurímac as Ursprung vum Amazonas vu dr National Geographic Society bstetigt wore, so dass d Lengineaagabe, wu bis dert gulte ghaa hän, hän mieße korrigiert wäre.

Literatur

• Sepp Friedhuber: Uramazonas. Fluss aus der Sahara. Mit Beiträgen von Klaus Giessner, Herbert Habersack, Gero Hillmer u. a., 2. Auflage, Tecklenborg, Steinfurt 2006, ISBN 978-3-939172-01-7
• Kai-Uwe Hinrichs: Ausgewählte Lipide in Sedimenten des Santa Barbara-Beckens und des Amazonas-Fächers. Zeugnis spätquartärer Paläoumweltbedingungen. In: Edition Wissenschaft, Reihe Chemie Band 106, Tectum, Marburg 1997, ISBN 3-89608-819-X (Dissertation, Universität Oldenburg 1997)
• Joe Kane: Wir bezwangen den Amazonas. Knaur Taschenbuch 77042, München 1993 ISBN 3-426-77042-3 (Erschtuusgab: Knaur, München 1990, ISBN 3-426-26307-6)
• Václav Kubícek: Abenteuer Amazonas. Mit Kajak und Floss von den Quellen zum Atlantik. Bucheli, Zug / Pietsch, Stuttgart 1989, ISBN 3-7168-1769-4
• Frank Semper: Tor zum Amazonas [Rio-Caquetá-Gebiet]. Sebra, Hamburg 1999, ISBN 3-9805953-1-5
• Tom Sterling: Der Amazonas. In: Die Wildnisse der Welt. 8. Auflage, Time-Life, Amsterdam 1979

DVD

• Epo Film GmbH: Ur-Amazonas mit Sepp Friedhuber und Herbert Habersack

Weblink

 Commons: Amazonas – Sammlig vo Multimediadateie

• Telepolis: „Der Amazonas trocknet aus“
• Jacek Palkiewicz: „Source of the Amazon River identificated“

Fueßnote

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Amazonas“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.