Badischi Ständeversammlig
Di Badisch Ständeversammlig isch bis 1918 s Barlemänt vum Großherzogdum Baade gsii. Si isch uf dr Grundlaag vu dr Verfassigsurkund vum 22. Augschte 1818 yygrichtet un am 22. April 1819 ufgmacht wore. No § 26 vu dr badische Verfassig isch si in zwoo Chammere abdailt gsii.[1] Di boode Chammere sin bis 1822 im Charlsruer Schloss zämechuu, derno im ne böute Ständehuus in dr Residänzstadt Charlsrue.
In dr Effetligkait het mer ender di Zwoot Chammere gchännt, wel si vor dr Merzrewoluzion vu 1848 as s liberalscht un yyflussrychscht Chammerbarlemänt vum Dytsche Bund gulte het.
Di Eerscht Chammere ändere
Dr Eerschte Chammere, au Oberhuus gnännt, hän no § 27 vu dr Verfassig die Abgordnete aaghert:
- 1. d Brinze vum großherzoglige Huus,
- 2. D Oberhaipter vu dr standesheerlige Familie,[2]
- 3. dr Landesbischof un ain vum Großherzog fir s Lääbe ernännte broteschtantische Gaischtlige mit em Rang vun eme Brelaat,[3]
- 4. aacht Abgordneti vum grundheerlige Adel,
- 5. zwee Abgordnete vu dr Landes-Uniwersideete,
- 6. Lyt, wu vum Großherzog ohni Ruggsicht uf Stand un Geburt zue Mitglidier vu däre Chammere ernännt wore sin.[1]
In dr Eerschte Chammere sin zytwys au brominänte Opposizionsbolitiker ghockt, zum Byschpel hat dr Karl von Rotteck aafangs d Uniwersideet Fryburg, verdrätte, insgsamt isch di effetli Wiirkig vu dr Eerschte Chammere aber gring gsii, voir allem au wel iber s Ernäningsräächt vum Großherzog in dr Chammere alliwyl d Meehaitsverhältnis hän chenne härgstellt wäre, wu d Regierig gwinscht ghaa het.
Dr eerscht Bresidänt isch dr Brinz Wilhelm von Baden (1819–1858) gsii, dr eerscht Vizebresidänt dr Karl Egon II. zu Fürstenberg.
Di Zwoot Chammere ändere
Di 63 Abgordnete vu dr Zwoote Chammere sin zeerscht fir aacht Joor gweelt wore. All zwai Joor isch no ai Viertel vu dr Abgordnete nei gweelt wore, e jede Abgordnete het wider chenne kandidiere.[4] Dr eerscht Landdaag het am 22. April 1819 e Sitzigsperiod ufgmacht, wu 31 Sessione umfasst het (→ lueg doderzue au d Lischt vu dr Mitgliider vu dr Baadische Ständeversammlig 1819). Ab 1904 isch d Wahlperiod vier Johr lang gange, un s Volk het di Abgordnete ab jetz diräkt gwehlt, derzue isch d Zahl vu dr Abgordnete uf 73 ufegsetzt wore.
D Zyt vu 1819 bis 1831 ändere
Di opposizionäll Bedytig vu dr Zwoote Chammere vu dr Ständeversammlig iber Bade uuse isch au vum verglychswys freizigige Wahlrächt chuu. D Wahl zur Zwoote Chammere isch in eme zwoostapflige Modus iber Wahlmanne gange, doderby het s aber nit fir Urwehler, un au nit fir d Wahlmanne bsunderi Bschränkige gee, eso hän alli männlige Staatsburger ab em 26. Läbesjohr, wu as Burger in eme Wahldischtrikt regischtriert gsii sin, s Wahlrächt ghaa. Dodermit sin Fraue un au alli Manne ohni voll Gmaindsburgerrächt uusgschide, dodrunter z. B. alli Dienschtbote, Gselle oder Arbaiter, ainewäg hän, bsundersch wu dr Schutzburgerstatus 1831 ufghobe woren isch, ca. 70 % vu dr Manne bi dr Wahle ohni Yyschränkig chenne mitmache.[5] Fir s passiv Wahlrächt sin d Zuegangsschranke hecher gsii, aber dur di frei Uuswahl unter Kandidate au usserhalb vum Wahldischtrikt het s e greßeri Megligkait gee, populäri Abgordneti au usserhalb vu ire Haimetstad z wehle.
Wichtig isch vor allem s Budgeträcht vu dr Zwoote Chammere vu dr Ständeversammlig gsii. Derzue het d Verfassig, wu dr Karl Friedrich Nebenius entworfe ghaa het, vorgsää, ass es fir alli Gsetz, wu s um „die Freiheit der Person oder das Eigentum der Staatsangehörigen“ gange isch, d Zuestimmig vu boode Chammere bruucht het.[6]
Insgsamt het d Verfassig fir die Zyt verglychswys umfangrychi Megligkaite fir e opposizionälli Yyflussnahm bote. Derzue isch e Raie vu wichtige liberale un demokratische Opposizionsbolitiker chuu, dodrunter scho vor 1830 dr Johann Adam von Itzstein, dr Karl von Rotteck un dr Carl Theodor Welcker un in dr 1840er dr Friedrich Daniel Bassermann, dr Friedrich Hecker, dr Alexander von Soiron, dr Adolf Sander un dr Karl Mathy, wäge däm hat dr Metternich gsait, in dr badische Zwoote Chammere heeb s „unleugbar die ausgeprägtesten Demagogen Deutschlands“.[7] Au fir di kadolisch Sozialbolitik giltet di Zwoot Chammere wäg dr „Fabrikred“, wu dr Joseph von Buß am 25. April 1837 ghalte het,[8] as relevante Myleschtai. Die Fabrikred wird vylmol di erscht sozialbolitisch Reed vor eme dytsche Barlemänt gnännt.
Di eerschte Sitzigsperiode vu dr Zwoote Chammere sin aber no unter starkem Yyfluss vu dr Bolitik vum Dytsche Bund gstande, wu no dr Karlsbader Bschliss bregt gsii sich dur e grundsätzligi Yyschränkig vu dr burgerlige Freihaite un e Sterkig vu dr monarchische Regierige.[9] In däm Zämehang isch anne 1825 au d Verfassig vum Großherzogdum zue Gunschte vu dr Regierig abgänderet wore.
D Ära Winter ändere
Eerscht 1831, wu dr Ludwig Georg von Winter badische Inneminischter woren isch, het d Ständeversammlig di eerschte liberale Akzänt chenne setze, wu mer im Dytsche Bund s Barlemänt derfir gchännt het as „die eigentliche Schule des vormärzlichen Liberalismus“.[10]. Zum aine het im Reformlandtag von 1831[11] d Opposizion, wu in dr Hauptsach us Beamte bstanden isch un wäg däm vylmol „Geheimratsliberalismus“ gnännt wore isch, d Regierig zur Ruggnahm vu dr Verfassigsänderig vu 1825 drängt un het eso dr Ruef as Verdaidiger vu dr Verfassig kriegt. In verschidene Gsetz sin di verblibene Feudalrächt wie d Fron un d Zehnte ufghobe (Buureemanzipazion) un d Gmaindsornige liberalisiert wore. Wichtig isch au s Prässegsetz gsii, wu d Vorzänsur abgschafft het. Des Gsetz het uf Druck vu Eschtrych un Preuße anne 1832 wider mieße zruggnuu wäre un isch ab do ain vu dr Hauptstrytpinkt zwische Opposizion un Regierig gsii.
Dr liberal Forderigskatelog isch 1831 dur d Motion Welcker vervollständigt wore, wu zum eerschte Mol effetli d Yyrichtig vun ere Volksverdrättig bim Bundesdag gforderet woren isch un dodermit in aire Linie zue dr spetere Motione vum Bassermann un schließli zue dr Frankfurter Nationalversammlig stoht. D Mieje vum Abgordnete Jakob Wilhelm Speyerer, noch em Badische Judenedikt vu 1809 un däm syne Abschwechige indr Johr druf jetz di vollständig rächtli Glychstellig vu dr Jude yyzfiere, isch aber am gschlossene Widerstand vu dr Abgordnete gschyteret, vor allem wäg em starke Yydruck, wu d Schrift Die jüdische Nationalabsonderung nach Ursprung, Folgen und Besserungsmitteln. Oder über die Pflichten, Rechte und Verordnungen zur Verbesserung der jüdischen Schutzbürgerschaft in Deutschland, Heidelberg 1831, vum Haidelbercher Theolog Heinrich Eberhard Gottlob Paulus hinterloo het,. As ainzige het dr Abgordnete Albert Ludwig Grimm vu Weinheim mit em Speyerer fir di vollständig rächtli Glychstellig gstumme.[12]
D Ära Blittersdorf ändere
Noch em Dood vum Winter anne 1838 het dr Usseminischter Blittersdorf e große Yyfluss uf di badisch Bolitik gwunne. Eerscht jetz het si di konservativ-reaktionär Streemig, wu syt 1833 im Dytsche Bund noch em Hambacher Fescht un em Frankfurter Wachesturm vorgherrscht het, au im Großherzogdum voll uusgwirkt. Dr Blittersdorf het versuecht, di Zwoot Chammere schwecher z mache, indäm er di Eerscht Chammere un d Kumpetänze vum Dytsche Bund sterker gmacht het. Derzue het er au versuecht, di opposizionäll Beamteschaft z diszipliniere un uf d Regierigsbolitik z verpflichte. Doderby het dr Blittersdorf aber kai Ruggsicht gnuu uf di bolitisch Stimmig z Bade un het eso s innebolitisch Klima noohaltig vergiftet.
Dr Druck vu dr Regierig het greßeri Aasträngige bi dr Opposizion uusgleest, wäge däm isch dr Wahlkampf vu 1842 mit ere bis dert nit gchännte Herti un Bolitisierig vum Volk gfiert wore. Au dr Großherzog Leopold isch in die Ussenandersetzig verwicklet wore, des het sym Aasää in dr Effetligkait zimli gschadet. Ass d Beamteschaft, wu in dr Zwoote Chammere verdrätte gsii isch, eso gmaßreglet woren isch, het e bolitischi Lagerbildig prowoziert, wu si großi Dail vum Volk mit dr Opposizion solidarisiert ghaa hän un si mit Petizione unterstitzt un Dankadrässe zur Verdaidigung vu dr Verfassig ufgruefe hän. D Fyre zum fimfezwanzgjehrige Bstoh vu dr Verfassig anne 1843 hän zue Hyfe Großdemonschtrazione gege d Regierig Blittersdorf im ganze Land gfiert.[13]
Lueg au: Lischt vu dr Mitglider vu dr Badische Ständeversammlig 1842
D Regierige Nebenius, Boeckh un Bekk ändere
Anne 1843 het dr Bassermann im Rame vum Urlaubsstryt, wu di badisch Regierig däne Beamte, wu fir d Opposizion in di Zwoot Chammere gwehlt wore sin, dr Urlaub doderfir un dodermit s Wohrnee vu irem Mandat het welle verwaigere, d Ablähnig vum Regierigsbudget organisiert un het mit em eerschte barlemäntarische Missdröuesaadrag in dr dytsche Gschicht[14] dr Ruggdritt vum konserwative Minischterium unter em Blittersdorf erzwunge. Dr Nebenius isch derno zum Inneminischter gruefe wore un 1844 au no dr Boeckh, e Kamrad vum Nebenius zum Staatsminischter, e churzfrischtige Bolitikwägsel het s aber nit gee. Wu bi dr Wahle vu 1845/46 d Opposizion e klari Meehaiit iberchuu het un di bolitisch Stimmig dur dr Stryt um dr Dytschkadolizismus no verscherft woren isch, het si dr Monarch ändgiltig zwischen ere Verscherfig vum Kurs un em Noogee mieße entschaide. Dr Leopold het si, unter em Rot vum Joseph von Radowitz, im Dezämber 1846 fir e liberaleri Posizion entschide un het dr Johann Baptist Bekk zum Inneminischter un Staatsminischter gruefe. Dr Bekk het im Dezämber 1846 gege vyl Erwartige derfir gsorgt, ass di Zwoot Chammere s Regierigsbudget aagnuu het, des het aber zuen ere Ufspaltig vu dr Opposizion, wu bishär zämer ufdrätten isch, in e liberale Fligel um dr Welcker un e nit kompromissberaite radikale Fligel um dr Itzstein gfiert.[15]
Am 12. Februar 1848 het dr Bassermann im Ruggriff uf sy verglychbare Aadrag vu 1844 (Motion Bassermann) un dr Aadrag vum Welcker vu 1831, e vum Volk gwehlti Verdrättig bim Bundesdag z Frankfurt am Main gforderet. Die Forderig isch mit e Uusleser vu dr Merzrewoluzion z Dytschland gsii un het iber d Haidelbercher Versammlig un s Vorbarlemänt schließli zum eerschte frei gwehlte Barlemänt fir Dytschland, dr Frankfurter Nationalversammlig gfiert.
Di Zwoot Chammere in dr Badische Rewoluzion ändere
Im Rame vu dr Badische Rewoluzion het d Uflesig vu dr Ständeversammlig zue dr drei Fordergi vu dr Rewoluzionär ghert, wu dr Regierig Bekk noch em Ufstand vu dr Raschtatter Garnison am 13. Mai 1849 iberbrocht woren isch. Am Dag druf hän di Rewoluzionär um dr Amand Goegg un dr Lorenz Brentano d Regierigsgwalt ibernuu. Am 17. Mai het dr Landesuusschuss d Uflesig vu boode Chammere aagornet. Statt däm isch d Wahl zuen ere konschtituierende Versammlig aagsetzt wore, wu am 10. Juni zum erschte Mol zämedrätten isch.[16] Nodäm preußischi Druppe dr Ufstand nidergschlaa ghaa hän, isch di alt Verfassig widerhärgstellt wore.
No dr Rewoluzion ändere
Wo d Rewoluzion nidergschlaa gsii isch, sin z Bade 23 Revolutionär hiigrichtet wore, di wichtigschte Fierer vum Ufxstand sin aber fascht alli ins Uusland gflichtet. Drotz ass s Land dur di preu0isch Armee bsetzt woren isch un e konservativ Minischterium unter em Friedrich Klüber gruefe woren isch, isch d Gegereakzion in dr Bolitik aber verglychsays mild blibe.[17] Greßeri Freihaite un demokratischi Burgerrächt het s aber langi Johr kaini geBi dr Wahle hän ender di konservative Kandidatw gwunne. Au sin d Verdrätter vum Liberalismus, zem Byschpoel dr Georg Gottfried Gervinus, dur Prozäss gängelet wore. Ainewäg isch Bade ne Verfassigsstaat blibe un d Birokraty isch bis uf wenig Uusnahme in dr Händ vu dr alte Beamtescaft bliube. Wel wäg dr wirtschaftlige Not in dr 1850er Johr vyl Faymilie uusgwanderet sin, vor allem us dr untere Schichte, sin di bolitische Verhältnis als furt konserviert wore mit entsprächende Meehait in dr Ständeversammlig.[18] Erscht im Zug vum Eschtrychisch-italienische Chrieg 1859 isch s wider zue greßere bolitische Debatte chuu iber d Dagesboilitik uuse. D Gräbe sin jetz verlofe zwische Aahänger vu dr chlaidytsche Lesig, wu ne schnälli Ainhait vu Dytschland unter preußischer Fierig aagsträbt hän, un Aahänger vu dr großdytsche Lesig, wu Eschtrych unterstitzt ghaa hä nun vylmol antipreußisch yygstellt gsii sin.
En ander relewant Thema isch dr Stryt vum Großherzogdum mit dr kadolische Chilche gsii. Där Stryt het 1860 derzue gfiert, ass er liberali Regierig mit Abgordnete vu dr Zwoote Chammere unter dr Fierig vum Anton von Stabel bildet woren isch. Bregt gsii isch die Regierig vum Franz von Roggenbach, si het e Kurswägsel yyglaitet un iri Arbetswys isch demokratischer wore, indäm si d Bolitik zäme mit dr Meehait vu dr Zwoote Chammere vu dr Ständeversammlig gstaltet ghaa het.[19]
Des het si aber wider gänderet, wie mee di bolitische Händel zwische Preuße un Eschtrych 1866 eskaliert sin. Noch em Ruggdritt vu dr Regierig as Fol vu dr Niderlasg im Chrieg vu 1866 het dr Großherzog dr Karl Mathy zum Bresidänt vum Staatsminischterium gruefe. Dr Mathy, as Chammerabgordnete in dr 1840er as Linke gfirchtet, isch mit sym Inneminichter Julius Jolly wider zuen ere gouvernementalere Regierigswys zruggchehrt, wu scho au Achtig gee het uf rächtsstaatligi Prinzipie, aber d Winsch vu dr Zwoote Chammere mee oder weniger ignoriert het. Di Zwoot Chammere het wäge däm als heftiger Gsetz zue dr Prässefreihait un zue dr Minischterverantwortligkait gforderet, am Änd mit Erfolg. D Verfassigsänderige vu dr Regierig Mathy vu 1867 un vu 1868 hän dr Ständeversammlig s Gsetzesinztiativrächt un s Rächt vu dr Minischteraachlag brocht. Di Zwoot Chammere het derzue s Rächt iberchuu, ire Bresidämn sälber z wehle. 1904 isch d Wahlperiod uf vier Johr verchirzt wore.
Wahlbezirk ändere
Bi dr Yydailig vu dr Wahlbezirk het mer nit – wie hite – versuecht, ass e jede Abgordnet vun ere glyche Aazahl vu Wahlberächtigte cha gwehlt wäre, nai, mer het di wirtschaftli Bedytig fir dr Staatshuushalt gnuu zum d Wahlbezirk yydaile. Di 63 Abgordnete (22 us dr Stadtwahlbezirk un 41 us dr Ämterwahlbezirk) hän wäge däm die Landesdail sterker represäntiert, wu wirtschaftli proschperiert hän.[20]
Fir Lischte vu dr Wahlbezirk, lueg in dr Lischte vu dr Mitglider vu dr Badische Ständeversammlig.
Stadtwahlbezirk ändere
Bi dr Yydailig vu dr Wahlbezirk hän 14 Stedt e Sonderstatus kriegt. Kallruh un Mannem hän je 3 Abgordneti gstellt, Haidelberch, Fryburg, Pforze un Lohr je 2. Iberlinge, Konschtanz, Offeburg, Raschti, Bade-Bade, Durlach, Brusel un Wärte het ain, eso sin in dr 14 stedtische Wahlbezirk insgsamt 22 Abgordneti gwehlt wore.
No § 35 vu dr Wahlornig isch d Zahl vu dr Abgordnete In Berücksichtigung theils ihrer commerziellen Bedeutenheit, theils ihrer früheren Verhältnisse, theils und vorzüglich aber in Betrachtung ihres stärkeren Beytrags zu den indirecten Abgaben…[21] feschtglait wore.
Ämterwahlbezirk ändere
S Land usserhalb vu dr Stadtwahlbezirk isch in 41 Ämterwahlbezirk yydailt wore, wu je ain Abgordnete gstellt hän. No § 34 vu dr Wahlornig isch d Verdailig mit Rücksicht auf die directe Steuer-Last der verschiedenen Ämter[22] feschtglait gsii.
Fraktione in dr Zwoote Chammere bis 1870 ändere
Bolitischi Barteie im modärne Sinn hän si eerscht noo 1860 entwicklet. Bis dert cha mer in dr Hauptsach di boode Grundstremige vun ere konservative oder liberale Gsinnig vu dr Abgordnete unterschaide. E konservativi Gsinnig isch mit dr Regierigsbolitik vum Obrigkaitsstaat in dr Regle konform gange, e liberali Yystellig mit ere mee oder weniger stark uusbregte opposizionälle Haltig.
Scho in dr Aafangsjohr vum Barlemänt het mer in dr Zwoote Chammere Frakzione bildet. Vu 1831 bis ins Rewoluzionsjohr 1848 het s die Frakzione gee:[23]
| Wahljohr | Entschideni Opposizions- aahänger |
Gmäßigti Opposizions- aahänger |
Indifferänti | Gmäßigti Regierigs- aahänger |
Entschideni Regierigs- aahänger |
Ultramontani (Kadolike) |
Gsamtzahl vu dr Sitzt |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1831 | 18 | 15 | 20 | 6 | 4 | 63 | |
| 1833 | 18 | 16 | 19 | 5 | 5 | 63 | |
| 1835 | 18 | 15 | 14 | 9 | 7 | 63 | |
| 1837/38 | 17 | 13 | 15 | 10 | 8 | 63 | |
| 1839/40 | 17 | 12 | 15 | 12 | 7 | 63 | |
| 1841/42 | 17 | 11 | 13 | 14 | 8 | 63 | |
| 1842 | 22 | 9 | 4 | 19 | 9 | 63 | |
| 1843/45 | 22 | 9 | 1 | 22 | 9 | 63 | |
| 1845/46 | 22 | 12 | 1 | 20 | 8 | 63 | |
| 1846 | 28 | 10 | 2 | 13 | 7 | 3 | 63 |
| 1847/49 | 25 | 12 | 2 | 13 | 8 | 3 | 63 |
| 1848 (April) |
28 | 16 | 4 | 6 | 5 | 4 | 63 |
| 1848 (Dezember) | 30 | 14 | 4 | 6 | 5 | 4 | 63 |
Wäg em dritte badische Ufstand im Rame vu dr Dytsche Rewoluzion isch d Ständeversammlig am 14. Mai 1849 de facto ussenander gange. Am 3. Juni 1849 hän d wahlberächtigte Manne vu Bade no dr Wahlornig vu dr dytsche Nazionalversammlig iber Zämmesetzig vun ere konschtituierende Landesversammlig abgstimmt. Di Badisch verfassiggebend Versammlig vu 1849 het aber nume in dr Zyt vum 10. bis 30. Juni 1849 gschafft.
Vu 1850 bis zue dr dytsche Rychsainigung 1871 het s die Zämmesetzig vu dr Zwoote Chammere gee:[24]
| Wahljohr | Demokrate[25] | Liberali[26] | Gmäßigti Liberali |
Indifferänti | Gmäßigti Konservativi |
Konservativi | Ultramontani (Kadolike) |
Gsamtzahl vu dr Sitz |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1850/51 | 24 | 10 | 7 | 8 | 8 | 6 | 63 | |
| 1851/52 | 21 | 9 | 8 | 7 | 10 | 8 | 63 | |
| 1854 | 18 | 9 | 13 | 6 | 10 | 7 | 63 | |
| 1855/56 | 25 | 8 | 13 | 4 | 7 | 6 | 63 | |
| 1857/58 | 29 | 7 | 12 | 4 | 6 | 5 | 63 | |
| 1859/60 | 37 | 5 | 6 | 4 | 4 | 7 | 63 | |
| 1861/63 | 49 | 3 | 3 | 2 | 3 | 3 | 63 | |
| 1863/65 | 53 | 2 | 2 | 2 | 1 | 3 | 63 | |
| 1865/66 | 20 | 39 | 1 | 2 | 1 | 63 | ||
| 1867/68 | 3 | 57 | 1 | 2 | 63 | |||
| 1869/70 | 2 | 55 | 1 | 5 | 63 |
D Ständeversammlig vu 1870 bis 1918 ändere
Anne 1870 sin d Wahlkrais vu dr Zwoote Chammere abgänderet wore un s allgmain un glych Wahlrächt isch yygfiert wore. 1904 isch s diräkt Wahlrächt yygfiert wore. Au d Zämmesetzig vu dr Eerschte Chammere isch gänderet wore, Verdrätter vu dr Beruefskerperschafte, Abgordneti vu dr Handelschammere, dr Landwirtschaftschammere un dr Handweärchschammere sin ufgnuu wore. Im ganze Rych Ufmerksamkait brocht het d Zämenarbet vu Nazionalliberale, Demokrate un Sozialdemokrate im Großblock syt 1905.
Die Tabälle zaigt d Verdailig vu dr Sitz in dr Zwoote Chammere vu dr badische Ständeversammlig syt dr Rychsgrindung bis zum Änd vu dr Monarchy:[27][28]
| Wahljohr | Nazional- liberali Bartei |
Kadolischi Volksbartei[29] / Zäntrum |
Sozial- demokrate |
Demokratischi</ Volksbartei[30] |
Freisinnigi | Konservativi Bartei |
Buurebund | Anti- semite |
Sunschtigi | Gsamtzahl vu dr Sitz |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1871 | 51 | 9 | 3 | 63 | ||||||
| 1873 | 50 | 10 | 3 | 63 | ||||||
| 1875 | 47 | 13 | 3 | 63 | ||||||
| 1877 | 48 | 12 | 3 | 63 | ||||||
| 1879 | 42 | 15 | 3 | 2 | 63 | |||||
| 1881 | 31 | 23 | 5 | 1 | 3 | 63 | ||||
| 1883 | 35 | 19 | 6 | 2 | 1 | 63 | ||||
| 1885 | 43 | 14 | 5 | 1 | 63 | |||||
| 1887 | 52 | 9 | 1 | 1 | 63 | |||||
| 1889 | 47 | 13 | 1 | 1 | 1 | 63 | ||||
| 1891 | 32 | 21 | 2 | 4 | 2 | 2 | 63 | |||
| 1893 | 30 | 23 | 3 | 4 | 1 | 2 | 63 | |||
| 1895 | 32 | 21 | 3 | 4 | 2 | 1 | 63 | |||
| 1897 | 26 | 21 | 5 | 5 | 1 | 2 | 2 | 63 | ||
| 1899 | 23 | 23 | 6 | 5 | 2 | 2 | 1 | 1 | 63 | |
| 1901 | 24 | 23 | 6 | 5 | 2 | 1 | 1 | 1 | 63 | |
| 1903 | 25 | 23 | 6 | 6 | 2 | 1 | 63 | |||
| 1905 | 23 | 28 | 12 | 5 | 1 | 3 | 1 | 73 | ||
| 1909 | 17 | 26 | 20 | 7 | 2 | 1 | 73 | |||
| 1913 | 20 | 30 | 13 | 5 | 5 | 73 |
Lischt vu dr Chammerbresidäntde ändere
In däre Ibersicht sin d Chammerbresidänte ufglischtet.[31]
No dr Novämberrewoluzion ändere
No dr Novämberrewoluzion vu 1918, wu au z Bade derzue gfirt hat, ass s großherzogli Huus am 14. Novämber 1918 abdankt het, isch am 5. Jaänner 1919 di badisch Nazionalversammlig gwehlt wore.[32] Parallel het e Kummissionj, wu vu dr badische Landesregierig yygsetzt gsii isch, en Verfassigsentwurf uusgschafft, wu uf Druck vu dr SPD nume no ai Chammere vorgsää het. Im April 1919 isch di nei Verfassig mit großer Meehait vum Volk bstetigt wore. D Ständeversammlig isch abglest woire dur dr Badische Landdag.
Literatur ändere
- Hans Fenske: Der liberale Südwesten. Freiheitliche und demokratische Traditionen in Baden-Württemberg. Stuttgart 1981: Verlag W. Kohlhammer (= Schriften zur politischen Landeskunde Baden-Württembergs, Band 5).
- Wolfgang von Hippel: Revolution im deutschen Südwesten. Stuttgart 1998: Verlag W. Kohlhammer (= Schriften zur politischen Landeskunde Baden-Württembergs, Band 26).
Weblink ändere
Fueßnote ändere
- ↑ 1,0 1,1 Verfassung des Großherzogtums Baden bei documentarchiv.de
- ↑ s. Karl Stiefel: Baden – 1648–1952; Band 1, S. 498:d Firschte zu Fürstenberg; Leiningen; von der Leyen; von Löwenstein-Wertheim-Rosenberg; von Löwenstein-Wertheim-Freudenberg un d Groofe von Leiningen-Billigheim un Leiningen Neudenau
- ↑ dr Eerscht, dwu där Sitz ghaa het, isch dr Johann Peter Hebel gsii
- ↑ lueg Hippel, S. 27.
- ↑ lueg Hippel, S. 26f.
- ↑ § 65 vu dr Verfassig vi 1818.
- ↑ zit. no Hippel, S. 29.
- ↑ www.erzbistum-freiburg.de: Text der Fabrikrede des Abgeordneten Franz Joseph Buß am 25. April 1837 (PDF; 150 kB).
- ↑ Hippel, S. 34.
- ↑ Franz Schnabel, zit. no Hippel, S. 29.
- ↑ Hippel, S. 34.
- ↑ Vgl. Verhandlungen der Stände-Versammlung des Großherzogthums Baden im Jahre 1831 enthaltend die Protocolle der zweiten Kammer mit deren Beilagen von ihr selbst amtlich herausgegeben, Heft 8 zwei und dreißigste bis vier und dreißigste öffentliche Sitzung. Verlag der G. Braunschen Hofbuchhandlung, Karlsruhe [1831], S. 12–97; S. 99–125 [1], d Red vum Speyerer uf dr 32. Sitzig vu dr Zwoote Chammere vu dr Badische Ständeversammlig vim 3. Juni 1831 ebd. S. 28–31 [2]; Gereon Becht-Jördens: Eine Kindheit auf dem Haarlaß bei Heidelberg (lueg unter Literatur) S. 179; S. 203–206 (mit em Täxt vu dr Red vum Speyerer), zum Grimm ebd. S. 203f. mit Aamerkig 54.
- ↑ Hippel, S. 38 ff.
- ↑ Lothar Gall: Bürgertum in Deutschland. Siedler, München 1989, ISBN 3-88680-259-0, S. 249.
- ↑ Hippel, S. 42 f.
- ↑ Hippel, S. 352 ff.
- ↑ Fenske, S. 110 f.
- ↑ Fenske, S. 113.
- ↑ Fenske, S. 126.
- ↑ Bade het 1856 1314837 Yywohner ghaa (Bewegung der Bevölkerung im Großherzogtum Baden), d. h. rächnerisch uisch uf durschnittli 20870 Yywohner ain vu dr 63 Abgordnete chuu. Mannem het 1856 25688 Yywohner gha und het 3 Abgordneti gstellt, d. h. do isch uf 8563 Yywohner ai Abgordnete chuu.
- ↑ s. Die landstaendische Verfassungs Urkunde fuer das Grossherzogthum Baden, nebst den dazugehoerigen Actenstuecken / Baden, Wahlordnung – Wahl der Abgeordneten der Städte und Ämter, Karlsruhe 1819, S. 35 online bi dr Badische Landesbibliothek
- ↑ s. Die landstaendische Verfassungs Urkunde fuer das Grossherzogthum Baden, nebst den dazugehoerigen Actenstuecken / Baden, Wahlordnung – Wahl der Abgeordneten der Städte und Ämter, Karlsruhe 1819, S. 35 online bi dr Badische Landesbibliothek
- ↑ Hans-Peter Becht: Badischer Parlamentarismus 1819 bis 1870. Droste Verlag, Düsseldorf 2009, S. 832
- ↑ Hans-Peter Becht: Badischer Parlamentarismus 1819 bis 1870. Droste Verlag, Düsseldorf 2009, S. 833
- ↑ Linksliberali Fortschrittsbartei, bzw. d Demokrat, bzw. di Demokratisch Bartei
- ↑ Nazionalliberali Bartei
- ↑ Martin Furtwängler: Wahlen In: Meinrad Schaab, Hansmartin Schwarzmaier (Hrsg.) u. a.: Handbuch der baden-württembergischen Geschichte. Band 5: Wirtschafts- und Sozialgeschichte seit 1918, Übersichten und Materialien, Gesamtregister. Hrsg. im Auftrag der Kommission für geschichtliche Landeskunde in Baden-Württemberg. Klett-Cotta, Stuttgart 2007, ISBN 978-3-608-91371-2, S. 518.
- ↑ Paul Rothmund, Erhard R. Wiehn (Hrsg.): Die FDP/DVP in Baden-Württemberg und ihre Geschichte. Liberalismus als politische Gestaltungskraft im deutschen Südwesten (= Schriften zur politischen Landeskunde Baden-Württembergs, 4). Kohlhammer, Stuttgart u. a. 1979, ISBN 3-17-004680-2, S. 129
- ↑ Vu 1869 bis 1888 het s Pendant zum Zentrum z Bade Katholische Volkspartei ghaiße.
- ↑ Vu 1868 bis 1878 hhet s Pendant zur Deutschen Volkspartei z Bade Demokratische Partei ghaiße
- ↑ Für Freiheit und Demokratie. Badische Parlamentsgeschichte 1818–1933. Eine Chronik zur demokratischen Bewegung seit 1818 mit Biographien, historischen Film- und Tonaufnahmen, Wahlergebnissen, Bilddokumenten und einer umfassenden Bibliographie. Multimedia CD-ROM herausgegeben vom Stadtarchiv Karlsruhe 1997, ISBN 3-9805956-0-9.
- ↑ Fenske, S. 212.
|
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Badische_Ständeversammlung“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde. |