Hallauer Bärgchillè

Dä Artikel befasst sich mit dè Bärgchillè ob Hallau. Für d Dorfchillè z Hallau luèg bi Hallauer Dorfchillè St. Moritz.

D Bärgchillè St. Moritz isch s Wòòrzeichè vom Wyybaudorf Hallau im Schwizer Kanton Schaffuusè. D Bärgchillè isch im Johr 1491 im spòtgotischè Stil baut worrè. D Chillè isch im heiligè Mauritius gweyt worrè. Dè Bauschtil isch tǜpisch für Chillè im Boddèseeruum um sèlli Zit.

Bärgchillè St. Moritz, obberhalb vo Hallau

Laag

D Hallauer Bärgchillè St. Moritz mittè im gröschtè Wyybärg vo dè Oschtschwiz, wo schu gherbschtet worrè isch.

D Chillè stòt uff ènèm Hörnli a dè Südhaaldè vom Hallauer Bärg, èm gröschtè Wyybärg vo dè Oschtschwiz, obberhalb vo bekanntè Winzerdorf Hallau. Uffgrund vo dè exponyrtè übber m Untèrè Chläggidal isch d Chillè im Bliggpungt vom ganzè Chläggi. D Uuswaal vom Höger isch dè Tradition vo andrè Chillè im Chläggi gfolgt un isch woll au dõdrin begründet, dass si dè Obberhallauer, wo i d Chillè gän, uff halbem Wäg entgegè chunnt. Urschprünglich hèt d Chillè sowoll dè Bevölkerung vo Unterhallau (hüt Hallau) wiè au dè Bevölkerung vo Obberhallau. D Drènnung vo dè beidè Chillègmaandè isch erscht im Johr 1713 chò, wèll d Hallauer Chillègmaand z gross worrè isch, demit d Bärgchillè für d Unter- un d Obberhallauer glangèt het.

Gschichtè

Übber s Feschtlegè vom Baublatz für d Bärgchillè git èn Brièf vom Otto vo Sonnèbärg, wo vo 1474 bis 1491 Bischof vo Konschtanz gsi isch, a dè Pabscht Innozenz VIII. Uuskumpft.^[1]

S Gotteshuus, wo 1491 baut worrè isch, hèt sich rasch zuè nèrè belièbtè Wallfaartschillè entwicklèt. Dè Nimbus von èm Wallfaartort hèt d Chillè chriègt wègè aageblich erwǜrktè Wunderheilungè durch dè heilige Mauritius un sinè Reliquiè. Dè Wundermǜthos isch durch diè alemannischè Gräberfünd, wo bim Bau vo dè Chillè entdeckt worrè sin, no voschtärkt, well mò diè Beschtattetè als gfalleni Jüngling vo dè thebäischè Legion dütet hèt, wo vom Mauritius aagfüürt worrè isch. Diè drei Schlussschtei vom Chorgwölbe wysèd ebbèfalls uff d Mauritius-Legendè hy. Mit èm Aafang vo dè Reformation im Johr 1529 hèt dè Wallfaartsbedryb schlagartig uffghört. Im Zitgeischt vo dè Reformation à la Zwingli isch dè Chillèschmuck im Innerè vo dè Chillè usègrissè worrè. A dè Bausubschtanz hèt mò nüt gänderèt.

Inschrift vo 1599 a dè neuè Südwand vo dè Chillè

Well d Bevölkerig bis zum Johr 1598/99 aagschtyè isch, hèt s è grösseri Chillè bruucht. Dèsèll Umbau isch dè gravyrendschte Umbau i dè Gschichte vo sèllèrè Chillè gsi. D Südmuèr isch um füüf Metèr nõch Südè voschobè worrè. Sèbbi Erwitterung hèt diè harmonischi Uffdeilung vom spòtgotischè Ruum massyv gschtört. S grosse Südbortaal vo 1491 isch durch zwei neui Bortaal mit Rundbögè uusdùscht worrè. Am früènère Bortaal isch è dornèkröntes Chrischtushaupt draa gsi, wo hüt Deil vo dè Sammlung vom Ortsmuseum Hallau isch. Dè Dachriter übber m Chor un d Schällè sin wèggmacht worrè, gnauso wiè dè Stègègibel un dè Eggschtei am Turm. Zwǜschè m 17. un 19. Johrhundert hèt s èn Huufè Renovyrigè gää. Im Johr 1888 hèt mò wèg èm Legat è baar farbigi Chorfenschter ysetzè chönnè. Diè farbigè Chillèfenschter a dè Oscht- un Südsitè sin bi dè Renovyrig vo 1920 ybaut worrè. 1940 isch d Emporè bsitigèt worrè, usserdèmm isch im Chor è Orglè us èm Haslital uffgschtellt worrè.

Wegè dè kunschtgschichtlichè un hischtorischè Bedütung isch d Chillè im Johr 1974 zum Kunschtdenkmòl vo nèrè nationalè Bedütig deklaryrt worrè. I dè Johr 1976 bis 1978 isch si mit èrè kantonalè un eidgnössischè Finanzhǜlfi gründlich reschtauryrt worrè. Am 27. Auguscht 1978 isch si widder ygweyt worrè. D Reschtauration hèt zum Zyl ghaa, d Chillè widder i diè urschprünglichi Gschtaalt z bringè. D Uusgrabigè im Interieur vo dè Chillè hèn neui Erkènntnis übber d Früègschichtè vo Hallau brocht.

Gebruuch

Bligg uff d Orglè

D Bärgchillè St. Moritz wörd regelmässig für Gottesdiènscht vo dè evangelisch-reformyrtè Hallauer Chillègmaand bruucht. Usserdèmm wörrèd dõ regelmässig klassischi Konzärt durrègfüürt. Iri Laag macht d Bärgchillè zuè nèrè belièbtè Hochzitschillè.

Orglè

D Orglè i dè Bauart von èrè italiènischè Barockorglè isch 1978 vum Orgelbauer Theodor Kuhn baut un im Juli 2013 durch dè Markus Wagèbach vo dè Orgelbau Kuhn komplètt übberholt worrè. S Schliifladdè-Inschtrumènt hèt 13 Regischter uff eim Manual- un Pedalwärch. D Spyl- un Regischtertrakturè sin mechanisch. D Orglè vofüègt übber è mechanischi Kombination nõch èm Sischteem vom Orgelbauer Serassi un isch unglychschwebènd temperyrt.^[2]^[3]

I Hauptwärch C–g³
1.	Principale Bassi Soprani	8′
2.	Voce umana	8′
3.	Flauto Bassi Soprani	8′
4.	Ottava	4′
5.	Flauto Ottava	4′

(Fortsetzig)
6.	Cornetto III	2 ²⁄₃′
7.	Quinta Decima	2′
8.	Decima Nona	1 ¹⁄₃′
9.	Vigesima Seconda	1′
10.	Vigesima Sesta e Nona II

Pedalwärch C–f¹
11.	Bassi Pedale	16′
12.	Priincipale Pedale	8′
13.	Ottava Pedale	4′

Literadur

Albin Hasenfratz, Kurt Bänteli: Die archäologischen Untersuchungen in der Bergkirche Hallau. I dè: Schaffhauser Beiträge zur Geschichte. Band 63, Thayngè 1986, S. 7–125.
Geschichte von Hallau. Hallau 1991, S. 26–28.
Johann Georg Pfund: Die Hallauer Bergkirche St. Moritz. Hallau 1893.
Hermann Wanner: Bergkirche St. Moritz Hallau. Hallau 1984.

Weblinggs

Commons: Bergkirche St. Moritz – Sammlig vo Multimediadateie

Einzelnõchwys

↑ Geschichte von Hallau. Hallau 1991, S. 361.
↑ Nöcheri Informationè zuè dè Orglè uff dè Websitè vo dè Orgelbaufirma Kuhn (orgelbau.ch)
↑ Imformazione über d Bärgchile vo dè Reformyrtè Chillègmaand Hallau, Obberhallau uf ref-sh.ch

47.7023818.461044Koordinate: 47° 42′ 8,6″ N, 8° 27′ 39,8″ O; CH1903: 676742 / 284030

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Bergkirche_St._Moritz_(Hallau)“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.

[1] Geschichte von Hallau. Hallau 1991, S. 361.

[2] Nöcheri Informationè zuè dè Orglè uff dè Websitè vo dè Orgelbaufirma Kuhn (orgelbau.ch)

[3] Imformazione über d Bärgchile vo dè Reformyrtè Chillègmaand Hallau, Obberhallau uf ref-sh.ch

[1]

[2]

[3]