Cyprien Ruffieux

Dr Cyprien Ruffieux, wo am 24. Dezämber 1859 z Crésuz uf d Wält choo und am 17. Juli 1940 z La Tour-de-Trême gstoorben isch, isch e Schwiizer Lehrer und e berüempte Mundartautoor gsi.

sys Lääbe

Dr Cyprien Ruffieux isch anne 1859 als Soon vom Nicolas Jean Alexandre Ruffieux und vo dr Marie Geneviève geb. Macherel im chlyyne Doorff Crésuz uf d Wält choo. Crésuz lyt i de Bäärge vom Greyerzerland a dr Strooss vo Bulle zum Jaunpass ufe. Er isch bim Pierre Bovet, em Vatter vom Joseph Bovet (1879-1951), wo spööter als Abbé Bovet im ganze Land bekant woorden isch, id Schuel ggange, und es isch dr Bovet gsi, wo dr Familie gsäit het, dr jung Cyprien sell no wyter id Schuel goo, am beschten is fryburgische Seminaar uf Alteryf (Hauterive) bi Posieux abe.

Nach dr Usbildig zum Lehrer isch dr Cyprien Ruffieux anne 1878 z La Tour-de-Trême bi Bulle Schuelmäischter woorde. Vo däm, wen er 1879 als Zwänzgjöörigen i dr Regruteschuel z Luzärn äänen erläbt het, schrybt er in äim vo syne Mundartstück. Vo 1884 bis 1888 het er i dr Stadt Bulle sälber Schuel ggää, und i säbere Zyt isch er au zwüschtynen ad Uni z Häidelbäärg no besser go Düütsch leere. 1886 het er d Lehrerin Lydie Corboz, d Dochter vom Gmäindamme vo La Tour-de-Trême, ghürootet. Die bäide händ füffzää Chind überchoo, elf Bueben und vier Mäitli.

Wo ne dr Fryburger Staatsroot und Bildigsdiräkter Georges Python (1856-1927) yglade het, jetz sälber als Lehrer as Seminaar uf Alteryf z cho, het dr Ruffieux das Agebott agnoo; er isch vo 1888 bis 1908 döört i de Geböid vom ehemolige Chlooschter Alteryf Lehrer für Französisch, Düütsch und Musig gsi. Won er dört ufghört het, isch dr Joseph Bovet sy Nochfolger als Seminaarlehrer woorde. 1908 het dr Cyprien Ruffieux es Pänsionaat und e Feriekolony für düütschsproochigi Chind z La Tour uftoo, und im glyche Joor isch s erschte Mol syni nöji Zytig Feuille d'Avis de Bulle usechoo. Drezue ane het er als Sekretäär vo dr Fryburger Präfäktuur fürs Greyerzerland z Bulle gschaffet. Und er isch e Zyt lang dr Presidänt vom volchskuntleche Regionaalveräin Association gruérienne pour le costume et les coutumes gsi. Dr Ruffieux isch e begäischterete Musiker und Dirigänt gsi; er het dr Mannechoor vo Bulle und spööter zwee Chöör vo La Tour gläitet.

I dr Zyt als Lehrer z Hauterive isch dr Cyprien Ruffieux druuf choo, für sys Schrybe die yhäimischi Mundart, dr alt Fryburger Patois z bruuche. Drby isch er äigentlich en Ahänger vom Bildigsdiräkter Python sym Regime gsi, wo mit em Schuelgsetz vom 9. Juli 1886 s Rede vo deren alte Mundart i dr Schuel abgstellt het, und dr Ruffieux het ghulfe, das Verbott i dr Schuelpraxis duresetze. Agfange het äär sälber als Patois-Autoor usserhalb vo dr Schuel mit politischen Artikle für die konservatyvi, ultramontaani Greyerzer Zytig Ami du Peuple. Er het syni Tegscht mit em Psöidonym Tobi di j’èlyudzo underschribe. Dää Übernaame, wo iim s Lääbe lang bliben isch, bedüütet uf Düütsch öppe «dr Tobi mit de Blitz», un das het drmit z tue, ass dr Autoor scharfi politischi Sache säit. Er het denn meh Gedicht, Lieder, Sprüüch, Reeden und Verzelligen i dere alte frankoprovänzaalische Sprooch gmacht. Im Joor 1906 het er es ticks Buech mit syne Dialäkttegscht usegää: Ouna Fourdèrâ dè-j-èlyudzo. Contes, farces, historiettes, bons mots en patois fribourgeois. Zum ene Täil vo syne Gedicht het sy guet Fründ, dr Abbé Bovet, e Melody gsetzt. Syni Patois-Artikel und Kolumne het er verschidene Zytige zum Truke gää. Sit öppe 1920 sin vonnem au Theaterstuck usecho, so wie grad dozmol au von es paar andere Patoisautooren, em Fernand Ruffieux, em Joseph Yerly und em Pierre Quartenoud.

Me het au bi de Lüüt, wo grad am Plaane vom Wälschschwiizer Dialäktwörterbuech Glossaire des patois de la Suisse romande gsi sind, öppis vom Fryburger Patoisant ghöört, und eso isch dr Ruffieux eine vo de zuevrlässigen Informante füre Redakter Louis Gauchat woorde, wo dozmol als Profässer vo dr Romanischtik im Fryburger Oberland isch go d Mundart studiere. Es isch schynts dr Zämenarbet mit em Gauchat z vrdanke, ass dr Ruffieux füre Fryburger Patois e praktischi und gäbigi Schrybwys ygfüert het. Das isch e bedüütende Bytraag gsi bi dr Verschriftlichung vom Fryburger Patois.

Für alles das, wo dr Greyerzer Lehrer für d Chilemusig im Kanton Fryburg und d Bewegig vom Cäcilianismus gmacht het, het em dr Papscht Pius dr Elfti d Medalie Bene merenti gää.

Im Cyprien Ruffieux syn Änkel Jean Caille het anne 1962 im Radio Losann en Pricht über d Mundartwörter vom Grossvatter brocht.

öppis vo syne Wäärch

• Ouna Fourdèrâ dè-j-èlyudzo. Contes, farces, historiettes, bons mots en patois fribourgeois, Samlig vo Patois-Gschichte, 1906
• Dou fo novi, 1917
• Lè ni dè vuipè, 1918
• Dzin et bîthè, 1918
• Te l'â, ora! 1926
• Mèhlyon-mèhlyèta. Dètyè rèkathalâ le richto dè chè dzoa : pièce théâtrale, contes, farces, historiettes, bons mots, poésies en patois gruyérien, Samlig vo Patois-Gschichte, 1930
• L'ê fâ pâ la tzanthon, 1930
• L'armalyi, 1933
• Ou payi dè Tzèrmè! 1934
• I fribordzê dè Dzenèva, 1935

Literatur

• Toni Cetta: Cyprien Ruffieux In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
• Fernand Ruffieux: Tobi di j’èlyudzo. Cyprien Ruffieux. In: Nouvelles étrennes fribourgeoises, 1941, S. 218–227.
• Instituteurs et institutrices à Fribourg. Deux siècles de formation. Fryburg 2006, S. 37.
• Jean-Marie Barras: L’école normale cantonale de 1859 à 2003. D’Hauterive à Fribourg. Chronique, cpontexte, témoignages. S. 64–66.
• Clément Fontaine: Deux patoisants gruériens. Les Ruffieux. In: Annales Fribourgeoises, 20, 1932, S. 266-269.

Weblink

• Anne Marie Yerly: Mèhyon-Mèhyèta (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[1] [2] Vorlage:Toter Link/www.lagruyere.ch uf lagruyere.ch