Elsässischs Volkstheater

S Elsässisch Volkstheater het e großi un e langi Vergangeheit un het sich ohni großi Unterbrächungen untere allene Reschiim kenne halte oder gschnäll wider ufrapple. D Grundlag drfir, d Volkssproch, dr Elsässisch Dialäkt, het sich bis noch em Zweite Wältgriäg kenne ohni großi Schäde hebe, egal eb d Herre z Paris oder z Berlin gsässe sin.

Elsässer Theater z Stroßburg anne 1907

Uf d standardditsch un uf d franzesisch Dichtung un ihre Theater het drgege dr Staat, wu grad gherrscht het, kenne große Iifluss nämme – d Bildung in dr Staatssproche wird schliäßlig vum Staat bsorgt. Im Elsass het des gheiße: Wänn dr eint gherrscht het, het er im andere si Staatssproch versucht abzwurge.

1816 isch im Johann Arnold si "Pfingstmontag" rüskumme, e Luschtspiil in 5 Akt im Stroßburger Dialäkt. Wäge re Bsprächung dur dr Johann Wolfgang von Goethe isch des Stick zu Bekanntheit un Asähne im ganze ditsche Sprochgebiät kumme.

Mer mueß bim Elsässische Volkstheater s Elsässer Vereinstheater un s Elsässer Theater (Théâtre Alsacien) unterscheide.

S Elsässisch Volkstheater vu 1871 bis 1918

Kurz vor dr Iigliiderung vum Elsass ins Ditsch Rich ab 1871 isch d franzesisch Bildung un Dichtung bi dr junge Generation eweng in Gang un zu Beliäbtheit kumme gsii, wänn aü d Volkssproch noch Elsässerditsch gsii isch. Dr 70er Griäg het e Bruch brocht un e Macht an d Herrschaft brocht, wu im Franzesische feindlig gsunne gsii isch. Um 1890 rum het e neiji Generation dä Schock aber iberwunde gha, wu d Iigliiderung in s Ditsch Rich bedittet het un het gluegt, was kenne mer mache. Mer isch in ere Abwehrstellung gege d ditsch Herrschaft un ihri preißisch Vormacht gstande un het dr Dialäkt entdeckt – was nit heißt, ass es nit vorhär scho alliwiil emol Dialäkttheater gä het. Aber jetze ischs no politisch in dr Ufwind kumme. Starki Dichter sin in däre Afangszit ufdrätte – dr Gustav Stoskopf, dr Albert un dr Adolf Mathis.

Mer mueß Vereinstheater un Elsässer Theater unterscheide. S Vereinstheater isch ab dr 1890er Johr mit dr Arbeiterverein stark wore, ebefalls stark entwicklet het sich s konfessionäll Vereinstheater. Diä seige aber, no dr Verfasser vu dr „Das Elsass von 1870 – 1932“, nit iber e Mittelmaß nüskumme.

S Elsässer Theater isch üs em intellektuälle Dichter- un Kinschlermilliee entstande. Anne 1898 hets z Stroßburg mit em „Ami Fritz“ vum Erckmann-Chatrian agfange un het im gliche Johr mit em „Herr Maire“ vum Stoskopf dr Erfolg no kenne steigere – d Lit sin begeischteret gsii, des Stick het „das lebendige zeitgenössische Elsass“ dargstellt un isch as „das elsässische Stammesdebüt“ gfiirt wore.

D'r Herr Maire

Aü z Milhüüse, z Colmer, z Dànn, z Gabwiller, un z Hàwenau sin bal druf oder eweng speter Elsässer Theater grindet wore. Witteri taläntiärti Dichter sin ufdrätte. S sin aü „Kindermärel“ un „Singspiil“ ufgfiährt wore.

Bi dr 50. Uffiährung (!) vu „D’r Herr Maire“ het dr Kaiser Wilhelm II. zuegluegt un dr Stoskopf mit eme Orde üszeichnet. Aber d ditsch Effentligkeit het sich keini Illusione driiber gmacht, ass diä ganz Dialäktrichtung – Dialäkttheater un Dialäktdichtung – sich abkapsle will un d Machthaber ablähnt. Dr Kaiser isch drno aü wäge sinere Geschte gritisiärt wore.

Näbe dr Stremung, wu dr Dialäkt hochghobe het, hets in dr 1890er Johr aü e Richtung gha, wu sich zwar mit ihre Theme uf s Elsass bezoge het, wu aber dr Dialäkt bewusst abglähnt het un Aschluss an d ditsch Literatürszene gsuecht het. Des isch dr „Alsabund“ mit sinere Zitschrift „Erwinia“ gsii. Zu däm ghert dr Friedrich Lienhard, wu gsamtditschi Bedittung erreicht hat. E anderi Gruppe het sich um d Johrhunderwändi um d Zitschrift „Der Stürmer“ gsammlet gha, bi däne het dr René Schickele dr Ton agä. Dr "Stürmer" het vu dr erschte Stund a mit em "Elsässer Theater streng ästhetisch abgerechnet".

S Elsässisch Volkstheater vu 1918 bis 1940

Biechle ìwer elsassische Volkstheàterstìckle um 1920. – Sàmmlung Karim, Waisseburch.

Dr Erscht Wältgriäg un d Iigliiderung vum Elsass in dr franzesisch Staat hän wider e Bruch brocht. S Schriftditsch, d Sproch vum Gegner, isch jetz in Verruef grote. In effentlige Theater ischs johrelang verbotte gsii, standardditschi Sticker ufzfiähre. Scho gar nit hän kenne „üsländischi“ Gaschtspiil stattfinde – do isch aü s Basler Stadttheater drvu betroffe gsii, s Friiburger Stadttheater sowiso.

Statt däm sin franzesischi Sticker gspiilt wore. Diä hän aber nit kenne ihre Afangserfolg ufrächt halte, s Inträssi isch abbrocklet. Zuedän hän jo viil s Franzesisch nit oder nit guet verstande. As Üswäg het mer dr Dialäkt agsähne.

D Autore vu „Das Elsass von 1870 – 1932“ wiise druf ani, ass des nit üs eme elsässische Bewußtsii rüs gschähne isch. D erscht Wälle vu Dialäkttheater seig in ere „patriotische Form“ ufgwallt, d zweit heb sich dur e „rücksichtslose Verulkung alles Deutschen“ üszeichnent. Vu 1918 bis 1926 sin vu Sticker 50 Autore Sticker 70 neiji Dialäkttheaterstickli gschriibe wore. Drnäbe hebs Arbeite gä, wu nit vu dr Politik agstachlet gsii sin; gueti Volkssticker hebe gschriibe dr Fuchs, Katz, Deutsch, Buchert, Rieffel-Haniel, Grunder, Will, Michel, Bobb un dr Naegelen. Bsunders rüsgragt hän dr Milhüüsemer Victor Schmitt, dr Stroßburger Georges Baumann und dr F. Bastian – diä letschte Zwee hän fir s Elsässer Theater aü Wihnächtsmärli gschriibe.

Zu dr Autore, wu fir s Vereinstheater gschriibe hän un rüssrage, ka mer dr Andrès, dr Geiger, dr Oswald, dr Schmidlin, dr Stintzi un dr Trarbach zelle.

Noch 1918 sin e Hüffe Elsässer ins Exil gange. Eine vun ene, dr Desiré Lutz, het anne 1924 z Friiburg im Briisgaü s "Elsässisches Theater Freiburg" grindet, wu noch em 2. Wältgriäg - alliwiil no unter dr Leitung vum Lutz - in "Alemannische Heimatbühne" un noch speter in "Alemannische Bühne Freiburg" umdaift wore isch.

S Elsässisch Volkstheater vu 1940 bis 1945

Während dr Bsatzung vum Elsass dur s nationalsozialischtisch Ditschland isch s Franzesisch sträng unterdruckt wore, d Nazi hän aber aü dr elsässisch Dialäkt un s Elsässisch Volkstheater mit Argwohn agluegt.

S Elsässisch Volkstheater vu 1945 bis hit

Noch em Zweite Wältgriäg isch dr nägscht groß Bruch kumme - jetze isch d Ditsch Standardsproch, aber aü dr elsässisch Dialäkt in Verruef kumme un in d Nechi vu dr Nazi gstellt wore. Aber d Dradition vum elsässische Volkstheater isch muetig witergfiährt wore; hit ischs Theater eins vu dr entscheidende Refugiä, wu fir dr alemannisch Dialäkt im Elsass no vorhande sin.

In viile Ortschafte hets alliwiil no un wiider Vereinstheater, wu alli Johr ei oder zwei Sticker iistüdiäre un bsunders in dr Wintersaison spiile. In gleinere Ortschafte hets viilmol numme zwo oder nit viil meh Uffiährige vum e Stick. Bsunders in Stedt un in greßere Ortschafte schafft s Elsässer Theater witter. Mer verlengeret d Richwitti un d Zahl vu dr Uffiährige ab un zue, mit däm, ass mer Gaschtspiil in andere Ortschafte macht.

Anne 2003 hets no Sticker 200 elsässischi Dialäkttheatergruppe gha.

D Theme vu dr Theaterstickli sin s meischtmol gspässigi Begäbeheite üs em alldäglige Läbe, bsunders üs em Familiäläbe un üs dr Zit vu dr erschte oder zweite Liäbi.
Drnäbe gits, bsunders in greßere Theater, sältener aü Sticker mit politischem Hintergrund wiä "Enfin ..., redde m'r nimm devun", e Stick vum Germain Miller, wu zletscht im Spotjohr 2008 z Milhüüse vum Théâtre Saint Fridolin gspiilt wore isch. Des "Enfin ..., redde m'r nit devun" isch zum e Klassiker wore, aber aü alti Glassiker wär no gspiilt, so zum Biispiil im Stoskopf si "In's Ropfer's Apathek", wu 1987 z Biäse (Théâtre Alsacien de Biesheim) gspiilt wore isch.
S Stick "D'r Hansi" isch e witters Biispiil fir Elsässer Theater, wu ghobini Unterhaltig will bringe. Dr René Vogel, dr Bräsidänt vum Elsässer Theater z Colmer, het am 1. März 2009 bi dr Premiäri gsait, ass mer zeige will, ass es nit numme Lachsache git, nai, "mir Elsässer hän aü Kültür". Im Stick "D'r Hansi" gohts ums Läbe vum Jean-Jacques Waltz.

Fir d Schaüspiiler bedittet e Theater iistüdiäre un vorfiähre e gwaltigi Schuelung in dr eigene Sproch, wu suscht niäne gferderet oder viilmol nit duldet wird. As Publikum wäre vor allem elteri Lit agsproche un erreicht, wu no guet Elsässisch verstehn un schwätze, aber aü esonigi, wu s Elsässisch nimmi viil oder nimmi guet schwätze. Was s Théâtre Alsacien z Colmer schibt, losst sich fir alli Theater sage:

"Nous sommes cependant devenus, petit à petit, un des piliers de notre langue et de notre culture. Nous voulons transmettre à la jeune génération ces valeurs qui nous tiennent à coeur." (Mir sin afange zu einem vu dr Stitzpfiiler vu unsere Sproch un unsere Kültür wore. Mir wänn in dr junge Generation diä Wärt ibermittle, wu uns am Härz liige.")

In einzelne Theatergruppe sin fir diä Junge agsdra Dialäktkurs iigrichtet, wu si kenne Elsässisch lehre oder verbessere. Einzelni Nochwugschaüspiiler lehre ägsdra firs Theaterspiile Elsässisch, so z Milhüüse bim Sankt-Fridolin-Theater.

Diä Tabälle, wu jetz kunnt, git e (leider nit vollständige) Iberblick uf s Theaterschaffe im Winter/Friähjohr 2009, bsunders Gruppe üs em Unterelsass fähle:

Ort	Namme	Brogramm Winter/Friähjohr 2009	Heimsitte
Ààschpi	Troupe du Cercle Ste Cécile d'Aspach	Schlupf emol nin	-
Ààschpi	Association de Théâtre et Loisirs d'Aspach-le-Haut	Elsass Express	-
Bàlschwíller	Section Théâtrale de Balschwiller	Die Geschichte von gestohlene Stinkerkäs	-
Bàrtene	Troupe de l'ACL de Bartenheim	Platz fer a Mann	-
Bollwíller	Théâtre Alsacien de Bollwiller	Einer geht, met zwei wurd's sportlig	-
Blodelse	Théâtre Alsacien de Blodelsheim	Rannarei em Spitaal	-
Carschbach	Théâtre Alsacien de Carspach	Der Minet Galant	-
Colmer	Théâtre Alsacien de Colmar	Eini noh d'r ànder D'r Hansi	[5]
Colmer	Théâtre Saint Antoine	As fahlt a Mann em Hüss	-
Dàmmerkírech	Troupe APCP de Dannemarie	Güat g'floga esch halwer g'landa	-
Diefebach	Théâtre Alsacien de Dieffenbach-au-val	En de Mies gepfeffe	-
Diefetal	Théâtre Alsacien de Dieffenthal «d'Stàcheldeschle»	Wo em Justin sini Hose	-
Exe	Troupe d'Eguisheim	Lonn mich sterwe	-
Gawiller	Théâtre Alsacien de Guebwiller	D'r Ürmensch üs'm Blüamatàl O wia schrecklig	[6]
Goxwiller	Chorale des Vignerons de Goxwiller	Nur fer Dàme	-
Hàwenau	Théâtre Alsacien "St Nicolas" Haguenau	's Weschbelnescht	[7]
Hàwenau	Théâtre Alsacien de Haguenau	Schuldig oder net schuldig	[8]
Ìllfert	Théâtre Saint Martin d'e Illfurth	Romeo un Julio	-
Logele	Troupe Logere Finka	50 000 euros Lösegeld	-
Lütebàchzall (Sengern)	Net emmer trurig se		[9]
Müssig	Théâtre Alsacien de Mussig	's Gstohlene Kaiwel / Zuem Buewespitzel (2 Eiakter)	-
Mílbe-Breitebàch	Association des Oeuvres Paroissaile Catholique Muhlbach-Breitenbach	Kàppasetzung	-
Milhüüse	Cercle Théâtral Alsacien de Mulhouse	Rififi en Melchebach	-
Milhüüse	Théâtre Alsacien de Mulhouse	Herren'Owe Damen'Owe E àmel - wia àllawihl	[10] [11]
Milhüüse	Théâtre Saint Fridolin	Mi Mann isch uf'm Meer	[12]
Milhüüse-Dornach	Théâtre Alsacien du Lerchenberg	D'r Hàhne tropft «Best off» 40 ans de Revue 2009	[13]
Needermorschwíller	S'Frescha Theater (Morschwiller-le-bas)	Pfaffermintz Tee	-
Ràppschwihr	Théâtre Alsacien de Ribeauvillé	Im Paradies gibt's ken Engel meh!	[14]
Riespe	Théâtre Alsacien de Riespach	Bunte Narre Obe	-
Rüelese	Cercle Saint-Nicolas de Ruelisheim	Im Nachthamd un Pyjama	-
Scherwiller	Chorale de Scherwiller Section Théâtre	D'Erbtante vo Afrik	[15]
Schílige	Théâtre Alsacien de Schiltigheim	Alles fir d'Katz	[16]
Seewe	Groupe théâtral de Sewen	Ebbis mit Epices	-
Sierez	Societé de Musique de Sierentz	Moderni Verkupplunge	-
Sulzbàch	Theatersection vo da Pompier vo Sulzbàch (Soultzbach-les-bains)	Fufzigdoïzig Franga Lesegald	[17]
Sàntàmàrí	Théâtre Alsacien de St. Amarin	D'r Doppeldecker	-
Stroosburi	Théâtre Alsacien de Strasbourg	"Zwei Brüeder" ou "Anno 1349" Dante Kitty üss Kansas City	[18]
Sundhofe	Troupe Ell-Water de Sundhoffen	Elsass Express	-
Ungersche	's Heibich Theàter un d'MJC Ungersheim	Lonn mich sretwa	-
Wettelsa	Theàter Grupp Wettelsa (Wettolsheim)	A Taxi, zwei Àdrassa un drei Àlti	-
Winzene	Théâtre Alsacien de Wintzenheim Société Chorale Laurentia	O du liewer Horoscop	-
Zàwere	Théâtre Alsacien de Saverne	Revue Satirique	[19]

Literatur

• Terence Gould: A historical study of the political and religious influences on the Alsatian language theatre. University of Warwick, PhD Thesis, 2005

Weblink

• Lischte vu dr Dialäkttheater im Departmang Oberrhiin (Haut-Rhin) (Stand 2001, im Internet-Archive, mittlerwiili offline)
• Winterspiil 2009 (Festival de théâtre alsacien) z Wisseburri
• Elsasser Deàd'r vo Solzbach