Gion Deplazes

Dr Gion Deplazes (* 22. Merz 1918 z Surrein bi Sumvitg; † 8. Oktober 2015; haimetbrächtigt z Vrin) isch e Schwyzer Schriftsteller gsii, wu syni Wärch uf Rätoromanisch verfasst het.

Biografy

Dr Gion Deplazes isch as erschte Suhn vum Giachen Mudest Deplazes, eme Buur un Ofesetzer, un dr Onna Maria Cristgina geb. Solèr uf d Wält chuu. Är het vier Gschwischter ghaa. Wun er nyyn gsii isch, isch sy Mueter gstorbe noch ere lange Chranket.

Vu 1933 bis 1939 isch er uf d Chloschterschuel z Disentis gange, derno uf s Seminar z Kuur. An dr Universitete vu Friburg im Üechtland un Züri het er Gschicht, dytschi Literatur un Pädagogik studiert.

Anne 1949 het er promoviert mit eme Thema «Geschichte der sprachlichen Lehrmittel im romanischen Rheingebiet» un het derno am Gymnasium z Kuur aagange mit Gschicht un Dytsch unterrichte. Speter isch er Konrektor vum Gymnasium wore. No syre Pensionierig het er sibe Johr lang Rätoromanisch an dr Kuurer Fraueschuel unterrichtet. Är het au as Lektor fir Rätoromanisch an dr Universitet Züri un dr Hochschuel St. Galle gschafft. Vu 1953 bis 1963 isch dr Deplazes Redaktor und Rusgeber vu dr literarische Raie «Nies Tschespet» gsii. Derzue isch er vu 1963 bis 1988 Bresidänt vu dr Societad Retorumantscha un vu 1984 bis 1990 Mitglid im Vorstand vu dr Schwyzerische Akademy vu dr Gaischtes- un Sozialwisseschafte (SAGW) gsii.

Dr Gion Deplazes isch syter anne 1950 ghyrote gsii mit dr Carmelia Freiman, ere Dochter vum Stationsvorsteher Jakob Freiman. Si hän zämme drei Chinder ghaa. Am 2015 isch er im Alter vu 97 Johr gstorbe.

Wärch

Anne 1942 het dr Deplazes zum erschte Mol ebis publiziert. Syni Biecher handle vu dr Bindner Bärgbuure im Spannigsfäld zwische Tradition un Modärni. Zue sym Wärch zelle Prosa, Lyrik un dramatischi Wärch, aber au literaturhoistorischi Arbete, z. B. «Funtaunas» (1987–93), e vierbändigi Gschicht vu dr rätoromanische Literatur. Zwische 1994 un 2009 sin syni gsammlete Wärch in vierzeh Bänd erschine. E Dail vu syne Wärch sin uf Dytsch, Franzesisch, Schwedisch, Rumänisch un Änglisch ibersetzt wore.^[1] Syt 1994 luegt s Schwyzerisch Literaturarchiv no sym Nooloss.^[2]

Gsamtuusgab

Ovra litterara. 14 Bd. Casa editura Ovras, Laax 1994-2009

Roman

Marietta (1951)
La davosa untgida (1958)
Paun casa (1960)
Passiun (1963)
La Bargia dil tschéss (1964)
La Scappada (1972)
Marlengia (1980)
Martin e Martin Antoni (1993/94)
Sco igl effet va ell’onza

Lyrik

Rugada (1957)
Schibettas (1965)
Purgina (1976)
Cambrida; Scalgias; Sgarfladas; Cun fluras tras las uras; Ils Dieus grecs; Passiun e levada (1994)

Sachliteratur

Spigias da nies èr (1959)
Curtin d’honur (1984)
Prominenzas en l’anecdota (1987)
Funtaunas (1988–1993)
Die Rätoromanen (1991)
Einführung in die rätoromanische Literatur (1993)
Passiuns romontschas (1994)
La spina ella spatla (2001)
P. Maurus Carnot e ses giuvnals romontschs (2004)

Literatur

Giusep Decurtins: Gion Deplazes. In: Andreas Kotte (Hrsg.): Theaterlexikon der Schweiz. Band 1. Chronos, Zürich 2005, ISBN 3-0340-0715-9, S. 453 f. (deutsch und romanisch)
Lucia Walther: Deplazes, Gion. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
I. Camartin: Rätoromanische Gegenwartsliteratur in Graubünden. 1976, S. 105–126