D Groofschaft Nöijeburg

D Groofschaft Nöijeburg isch e historischs Territorium, wo vom 12. Joorhundert im Gebiet vom hütige Kanton Nöijeburg aa existiert het, bis si in dr republikanische Revoluzioon vo 1848 zum e Schwizer Kanton umgwandlet worde isch.

Gschicht

S Wabbe vo de Groofe vo Nöieburg

Vo 1033 aa isch s nöijeburgische Gebiet no di noo mit em Königriich Burgund zum Häilige Römische Riich choo. Dr Machtberiich vo dene vo Nöijeburg, wo noch dr Überliiferig vo de Groofe vo Fenis abstamme, isch denn vor allem zwüsche Nöijeburg und em Bielersee glääge. 1219 isch die gmäinsami Herschaft zwüschen em Ulrich III. und sim Nöwöö Berchtold ufdäilt worde. Dr Berchtold het d Gebiet um Nöijeburg und in dr Zihlebeni überchoo, wo d Lüt Franzöösisch gschwätzt häi, dr Ulrich dr Räst. Im spoote 13. Joorhundert si s Val-de-Travers und s Dorf Boudevilliers as Leeche zur Groofschaft choo, im 16. Joorhundert d Leecheherschaft Colombier (1564) und 1592 d Herschaft Valangin, so dass d'Orléans-Longueville über e Gebiet gherscht häi, wo mit däm vom hütige Kanton Nöijeburg fast idäntisch gsi isch. D Groofe häi d Obrikäit gsterkt, d Verwaltig reformiert und sich dr Äidgenosseschaft aagnööcheret, aber si häi s nid fertigbrocht, ass Nöijeburg e Kanton het chönne wärde. Wo d Marie de Nemours am 15. Juni 1707 gstorbe isch, het s Nöijeburger Gricht vo de Drei Ständ iire Noochfolger chönne bestimme. D Richder us Nöijeburg, wo 1530 reformiert worde isch, häi nid vergässe, wie s Edikt vo Nantes 1685 ufghoobe worde isch und bi iine häi die katholische franzöösische Erbe kä Schanse gha. Si häi am 3. Novämber 1707 dr brotestantisch Friedrich I., Köönig vo Proisse, zum Fürst vo Nöieburg bestimmt.

Dr Louis XIV. het sich das nit welle lo biete, aber d Äidgenosseschaft het as Rreakzion uf sini Droige afo ufrüste. 1713 häi d Grossmächt im Verdraag vo Utrecht d Abdrätig vo Nöijeburg an die vo Hoochezoller anerkennt. Vo denn aa häi die pröissische König mit dr Usnaam vo dr Zit zwüsche 1806 bis 1814, wo si d Groofschaft im Napoleon I. überloo häi, in Nöojeburg gherscht, häi sich aber kuum drum kümmeret. Vom Wiener Kongräss häi d Nöijeburger ghofft, ass si Däil vo dr Äidgenosseschaft wurde, si aber entdüscht worde: Im ene Kompromiss si d Hoochezoller wider d Herscher im Fürstedum worde aber Nöijeburg isch au as e suweräne Kanton anerkennt worde. Noch dr Julirevoluzioon vo 1830 z Bariis häi sich die demokratische Chreft im Fürstedum afo ufleene. Iiri Rebellion under em Alphonse Bourquin isch 1831 zämmegschlaage worde und d Aafüerer si hert bestrooft worde. D Obrikäit isch dr Schwiz gegenüber immer misdrauischer worde, wil im Zug vo dr Regenerazioon immer mee Kantöön liberal worde si und sich Nöijeburg dr Äidgenosseschaft immer mee aabasst het. 1832 isch Nöijeburg em Sarnerbund vo de konserwative Kantöön biidräte und zur Zit vom Sonderbund het sich Nöieburg as äinzige reformierte Ort näbem Kanton Basel-Stadt für nöitral erklärt. In dr umbluetige Revoluzion vo 1848 häi d Republikaner s Ancien Régime gstürzt und under em Alexis-Marie Piaget e nöji republikanischi Verfassig verfasst, wo mit 5'813 gege 4'395 Stimme aagno worde isch. Pröisse het die nöije Zueständ aber erst noch em Nöijeburgerhandel am 26. Mai 1857 im Verdraag vo Bariis anerkennt.

Kwelle

Lionel Bartolini: Neuenburg (Kanton). In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.