Hailiëcher
Ä Hailiëcher (au Hailiächer, Hoiliächer, Heiliächer, Heulücher, uf hochdütsch Heuliecher oder Heuhaken) isch ä Werkzig, wummer brücht, zum feschttramplets Hai uffem Haistock rüss z'zupfe.
S Grät ändere
De Hailiëcher isch so umme Meter bis e Meterfufzig lang, het vorne ne Widerhooge vu 10 cm, ähnlich wie ne Harpune, unn hinde hetter e Handhebi, wo meischt üss Lindeholz gsi isch. De Liëcher isch friejer verwendet worre, will mr s Hai bim Iilagere uffm Haistock feschttramplet het, asses meh Platz het. Unn will mr s Hai im Haistock fascht bis under d Firschdpfädde uffbige het, isch des Hai ganz unde durch de Druck mit de Monet immer dichter worre. Dr Liëcher het mr ins Hai nigrammt, widder rüsszoge un dann d Liëchet vum Haistock durch d Hailugge in Fueddergang nagworfe. De Grund fir die Arwet war, as s dichte Hai nit so guet firs Vieh war, im Brisgöi hett mr gseit, s dät nit badde, wänns nit gloche worre isch.[1]
Hitt wirds Hai meischt zue Quader- odder Rundballe prässt, wägge däm brücht mr kei Hailiëcher meh.
Dr Namme ändere
De namme leidet sich vum Verb liëche ab (au liäche, liiche, lüche) un bediddet „rüssziëge, rüssrupfe, rüssrisse“. Üsser Hairüszupfe seit mr au liëche, wämmer Flags üssem Bode risst.
S Partizip perfekt heißt gloche odder gliëcht, des was mr rüssgrupft un in Fueddergang nagworfe het heißt Liëchet. Im Middelhochditsche gits do defir de Verbe liechen odder lüchen.[2]
Sunschdigs ändere
In Unadinge (Leffinge) heißt mr einer, wu dr nur einfachi Sache heiße kannsch, Heiliecher.[3] De Hailiëcher het aü in de alemannisch Lideradür Spure hinderloh. So het de Rolf Asal e Gediëcht Hailiecher geschriiwe[4] unn de Markus Manfred Jung hett anne 1987 ne alemannischi Anthologii mit em Titel D Hailiecher rüssgäh.[5]
D Gmai Haebach im Oschtalbkreis het zwai krizti Hailiëcher im Wappe. Driwer nüs sin Hailiëcher in andri Wappe uffgnumme worre; z. B. vu Grafenao, Döffinge (Dorf i de Gmai Grafenao) und Heidorf im Hegau (Gmai Oageltinga).[6]
Hailiëcher gits nit nur in Ditschland odder Middeleuropa. In Island im Freiliëchtmuseum Skógar isch so ne Grät üssgschdellt.
Literatur ändere
- Heu(w)lǖcher, i: Schweizerisches Idiotikon, Bd. 3, Sp. 1043f.
Quälle ändere
- ↑ Gerlinde Echle: Opa, für was braucht man das? Der Heiliecher zur Heuentnahme (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)
- ↑ Rudolf Post: Alemannisches Wörterbuch für Baden. Unter Mitarbeit von Friedel Scheer-Nahor. Herausgegeben vom Landesverein Badische Heimat e. V. und der Muettersproch-Gsellschaft, Verein für alemannische Sprache e. V. Karlsruhe 2009.
- ↑ Lischde mit Unadinger Dialäktüssdrigg
- ↑ Hailiecher, Gedicht vum Rolf Asal
- ↑ Markus M. Jung (Herausgeber), Klaus Poppen (Vorwort): D Hailiecher. Alemannische Anthologie. Junge Mundart. Morstadt: Kehl, Strasbourg, Basel 1987
- ↑ Hailiëcher in de Heraldik