Inschtrumäntèmundschtugg

Èn Inschtrumäntèmundschtugg isch dè Deil von èm Blõsinschtrumänt, wo dè Musiger a d Schnörrè setzt un dört durrè d Atemluft i s Inschtrumänt blõst. Je nõch Fungtionsbrinzyp, wo z Grund lyt, nimmt s Mundschtugg unterschydlichi phûsikalischi Yflüss uff d Dònerzüügig (bi Blèchblõsinschtrumänt d Bolschterpfiifè odder bi Holzblõsinschtrumänt diè drei voschidenè Zungèartè). Wäg dè Fungtionswys luèg au bi: Blèchblõsinschtrumänt odder Holzblõsinschtrumänt.

Mundschtugg für Blèchblõsinschtrumänt

1:Randdurchmesser innè; 2:Randbreiti; 3:Randkontur; 4:Randinnèkantè; 5:Kessel-/Drichterform un -düèfi; 6:Seelè; 7:Rüggboorig; 8:Mundschtuggschaft

Kesselmundschtugg von èrè Bosuunè

Blèchblõsinschtrumänt sin meischtens mit eim abnèmbarè Kesselmundschtugg (Drumbeetè, Bosuunè, Tubè) odder eim Drichtermundschtugg (Waldhorn) uusgschtattet. Si sin nit dè eigèntliche Donerzüüger, sondern nu s Übberdragungselemènt vo dè Luftimpuls, wo mit dè Lippè vom Blõser uff dè Luftschtròm modulyrt wörred, zum nõchfolgendè Inschtrumènt. Diè exakti Größi vom individuèllè Mundschtugg isch abhängig vom vowendetè Blèchblõsinschtrumänt, anatomischè Gegèbèheitè un dè Klangwünsch vom Musiker (im folgendè aagfüürti Maaß sin nu byschpillhaft). Vincent Bach hèt braktisch als einè vo dè èrschtè sistematisch d Zämmèhäng vo dè einzelnè Komponentè vom Mundschtugg erforscht.

Randdurchmessèr

Sellè isch entschprèchend m übberwigend blõsènè Frequenzberych (Dònberych) gwäält. Dè innere Randdurchmesser bschtimmt un unterschtützt somit diè schwingendè Aadeil vo dè Lippè.

Obwoll è Waldhorn zwei- bis dreimal länger als è Drumbeetè isch, isch dè Innèdurchmesser vom Mundschtugg mit 16 bis 18 mm öppè glych groß, well dè gschpillte Dònberych au öppè glych isch.

Bi dè Bosuunè, glych lang wiè s B-Waldhorn, isch sellè Maß ca. 25 bis 30 mm.

D Tuba (F-Tuba glycht dè F-Hornlängi, B-Tuba isch doppelti B-Hornlängi) vowendet Größè mit ca. 30 bis 35 mm.

Randform

D Randform wiè au d Breiti wörd individuèll vom Blõser gwäält, mitunter sin s nit klar bezeichenbari Kriteriè. Voallgemeinert wörd gsait:

• Èn breitè Rand füült sich (vo allem bi düèfè Döön) bequem aa u isch für ungüèbti Blõser empfellenswèrt.
• Èn schmalè Rand erhöht d Drèffsicherheit bi èng anènandligendè (hochè) Döön (au Normallaag vom Waldhorn), erforderèt abaer mee Übig un Lippèchraft.

Well èn chräftigerè Drugg vom Mundschtugg uff d Lippè dennè iri Muskelschpannig un somit d Frequenz vo irer Schwingig erhöhè duèt, cha durch sell phûsisches „Pressè“ èn höcherè Dòn erzüügt wörrè. Sell behinderèt diè nötigi Durchbluètig vo dè Lippèmuskulatur, wodurrè è vill schnelleri Ermüdig ydrettè duèt. S Ermüèdè betrifft vo allem d Flexibilidät vo dè Lippè bis schnellè Läuf mit grossè Interväll un d Obberdöön am obberè Rand vo dè Skala, wa z. B. bedütet, dass èn Drumbeeter s gefürchtete hohe C (dè achte Obberdòn), s dreigeschtrichene c, nûmmè chriègt. D Gfòòr vom Quètschè vo dè Muskulatur isch vor allem bi ungnüègendem Konditionsträning („falschè Aasatz“) un stomatologischer Fäälbehandlig (durchdrènnti Nervèbaanè bi Zahnwurzeloperationè) uffgrund vo fäälender Schmerzrüggkopplig gää.

Innèform als Kessel odder Drichter

Diè geometrischi Innèform vom Mundschtugg isch grundlegènd klangbeyflussènd. D „U“-Kesselform erzüügt mee Obberdöön un dè Klang wörd „scharf“ un „hell“ wiè bi dè Drumbeetè, è „V“-Drichterform erzüügt wenniger Obberdöön un dè Klang wörd weich un dunkel wiè bi m Flügelhorn, Waldhorn un dè Wagnertuba.

Witerhy begünschtigt è Mundschtugg mit

• größerem Randdurchmessèr un düèfè Kessel (= großes Volumè) èn vollè un warmè Dòn.
• chlynè Randdurchmesser un flachè Kessel (= chlyneres Volumè) èn grellè un schärferè Dòn.

Im Jazz-Berych wörd mitunter èn extreem flachè Kessel odder èn Doppelkessel (èn witerè chlynè Kessel im Übbergang zu dè Seelè) vowendet, um zimli „scharfi“ un „spitzigi“ (zimli obberdònhaltigi) Kläng z erzüügè.

Bi historischè Inschtrumänt (Baroggdrumbeetè, Baroggbosuunè) findet sich mitunter zimli großi Kessel in Vobindig mit jewyls extreem scharfer Randinnèkantè un èm Übbergang i d Seelè.

Seelè un Rüggboorig

D Seelè (au Boorig) isch è churzes zûlindrischs Stugg bezièigswys dè èpngschte Durchmesser zwûschè m Kessel odder Drichter un dè Rüggboorig. Tûpischi Maaß sin für:

• Drumbeetè, Kornètt, Flügelhorn: 3,6 - 4,4 mm
• Waldhorn, Wagnertuba: 3,8 - 4,8 mm
• Bosuunè: 5,8 – 8 mm
• Tenorhorn, Barydònhorn: 5,6 - 6,5 mm
• Euphonium: 6,6 - 7,2 mm
• Tuba: 7,6 - 8,6 mm

3 voschideni Mundschtugg-Rüggboorigè: 1-konkav; 2-linear; 3-konvex

D Rüggboorig isch dè Aafang vom konischè Roor vom Inschtrumönt, iri konkreti Mensur isch modellspezifisch durch Experimentyrè feschtglait un wörd im allgemeinè byschpillswys bi Drumbeetè in 5 unterschydlichè Kategoriè ydeilt: Èng, halbèng, mittel, halbwit un wit. I dè Regèl wörred Standard-Drumbeetè-Mundschtüggle als "halbèng" gliferèt (byschpillswys Bach „7C“). D Rüggboorig entschtòt durch Uusdrüllè vom Innèkonus mit èm Drèèmeiße odder durch Bearbeitig mit èm entschprèchend gformtè Rybaalè. Dè geometrische Querschnitt cha vo konkav übber linear konisch (Kegèlschtumpf) bis konvex gformt sy.

Seelè un Rüggboorig hèn entscheidendè Yfluss uff d Dònschtabilidät un Dònerzüügig bim Musizyrè. Aawenderbezogè chönnèd iri konkretè Maaß variyrè, jeder Blôser wäält sich uff Grundlaag vo sinè subjektivè Empfindigè è individuelles Mundschtugg uus. Phûsikalisch ghöred beidi Elemänt zum eigèntlichè Inschtrumänt un beyflussèd sini Intonation stark.

Mundschtuggschaft

Mundschtüggle hèn èn konischè Schaft (hüt meischtens Kegèlvohältnis KV 1:20), mit dèm s Mundschtugg is Mundroor vom Inschtrumänt gschteggt wörred. Dõmit si individuèll uuswäälbar sin, hèt sich i dè letschtè Johrzeent diè absoluti Schaftgrößi i dè voschidenè Inschtrumäntègattigè braktisch aaglichè. Für d Bosuunè un s Flügelhorn (je drei Größè) git s im allgemeinè jewyls nu eini Größi. Obacht gää muè mò bim Tenor- un Barydònhorn, zwûschè dennè Brüèder isch dè Schaft i dè Regèl nit kompatibel. Hüt gebrüüchlich bi dè höcher gschtimmtè Inschtrumänt (ab B-Drumbeetè uffwärts) sin folgendi Größè (jewyls am Aafang vom Schaft gmessè): Kornètt: ca. 8,7 mm mit änglischem churzè Schaft odder amrikanischem langè Schaft, amrikanisches Flügelhorn: ca. 9,5 mm, dütsches Flügelhorn: ca. 10 mm, Drumbeetè: ca. 10 mm. Nõchbautè vo aaltè Baroggdrumbeetè hèn hüüfig dè glychè Schaft wiè Tenorbosuunè mit 10,8 mm.

Mundstuggbau

Uffgrund vo dè vylfältigè Maaßuusfüürigè hèn sich einigi Mundschtuggmacher-Wärchschtättè uff dè Mundschtuggbau spezialisyrt, wo è Standardsortiment aabiètet, abaer au individuèlli Uusfüürungè aafèrtiged chönned.

Matriaal

S vowendete Grundmatriaal isch i dè meischtè Fäll Messing. Well s Mundschtugg in dirèktem Kontagt mit dè duèrnd lycht füüchtè Lippè isch, wörd für gwöönlich èn galvanischè Übberzùg uus Silber uffbrocht. Au Gold odder Titan wörred aagwendèt.

Mittlerwyl isch s au möglich, Mundstüggle uss Lexan hèrzschtellè, è Polycarbonat, welles transparent isch un sich in jeddi belièbigi Farb yfärbè lòt. S Matriaal isch hauptsächlich für chalti Umgebigè geignet, well s thermisch isolyrend wûrkt. I dè Praxis wendèt mò selli Mundschtüggle nu im Freiè aa, wenn s gu Früürè chunnt, ergo ab +5° C absi bis ca. -12° C (dört limityrt diè zuèfrürendi Ventylmaschinnè). Bi höcherè Temperadurè chunnt diè negativè klanglichè Eigèschaftè vom Kunschtoffmundschtugg zum Dräägè, well dei s Matriaal nit mitschwingt un dè Dòn scho am Aafang vom Inschtrumänt durch diè amorphe Bschaffèheit vom Kunschtoff dütlich dämpft wörd.

S Mundschtugg für Zink un Serpènt isch i dè Regèl uss Grenadill, Horn odder Elfèbei.

Mundschtugg für Holzblõsinschtrumänt

Roorblatt-Mundschtugg für è Tenorsaxophon (zerlait un komplètt) mit Schutzkäpple

Doppelroorblätter für è Fagott

Diè meischtè Holzblõsinschtrumänt sin mit eim Roorblatt-Mundschtugg (luèg au bi Zungè) uusgschtattet.

Einigi Blõsinschtrumänt hèn abber au Mundschtüggle, wo wiè nè Pfyfè fungtionyrè. Diè bekannteschtè Vodrètter sin d Bloggflötè un d Trillerpfyfè, abber au mengi exotischeri Inschtrumänt wiè diè irischi Tin Whistle sin mit so èm Mundschtugg uusgrüschtet.

Mundschtugg für è eifachs Roorblatt

S Mundschtugg mit eifachem Roorblatt isch geformt wiè èn Entèschnabel un unnè offè. Selli Öffnig wörd durch s Roorblatt fascht zuè gmacht. Bim Aablõsè wörd s Blättle in Schwingungè vosetzt, so entschtòt dè Dòn. D Dònhöchi beyflusst dè Spiller durch dè Aasatz un dè Drugg vo dè Unterlippè (im Gegèsatz zu dè Blèchblõsinschtrumänt, wo d Obberlippè für sell bruuchèd), dè Drugg vo dè Luftsüülè, durch è entschprechendes Erwiterè (ähnlich wiè bim normalè Gäänè) bzw. Èngermachè vom Rachèruum un dè Klappèschtellig vom Inschtrumänt. Mundschtugg mit eifachem Roorblatt wörred a vill Eifachroorblattinschtrumänt vowendèt, vo dènnè d Klarinettè un s Saxophon diè bekannteschtè sin.

Zu dè Befeschtigung vom Blättle uff dè Baan vom Mundschtugg wörd entwedder è Schnürle meefach um s Blättle un s Mundschtugg gwicklèt un voknotet odder s Blättle unter rè Metall- odder Plaschtikklèmmè vo Hand mit ein odder zwei Klèmmschruubè feschtklèmmt. Selli Schruubè chönned je nõch guschto vom Spiller uff dè Obber- odder Untersitè aagordnèt wörrè.

In Längsrichtig lòt sich s Blättle frei bositionyrè, so dass es entweder bündig mit èm spitzè Ènd vo dè Mundschtuggbaan abschlièßt (dè Normalfall), lycht übberschtòt odder öppis chürzer isch. Es gòt deby um Größèordnungè vo Millimeterbruchdeil, maximaal öppè zwei Millimeter in beidi Richtigè. Grundsätzlich lòt sich è Inschtrumènt lychter aablõsè, wenn s Blättle è wengele übberschtòt.

S Mundschtugg wörd mit èm Blättle nõch unnè (a d Unterlippè herè) i s Muul gnõ, d Schneidezää druggèd dirèkt uff d Obbersitè vom Mundschtugg. Demit letschteri nit z schnèll mechanisch durrèkaut wörd, wörd oft èn robuschtè Gummiflickè (pragtisch wiè für èn Faarradschluuchflickè) uff selli Obbersitè bèppèd.

Mundschtugg für doppelts Roorblatt

Bim doppeltè Roorblatt nimmt dè Spiller s Blatt ganz odder deilwys i s Muul un bildet so è voänderbari Windkapslè, i wellerè d Blätter schwingè chönned. Zu dè Doppelroorblattinschtrumänt ghörèd zum Byschpill d Oboè, s Fagott un s Kontrafagott.

Weblinggs

 Commons: Mundstücke – Sammlig vo Multimediadateie

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Instrumentenmundstück“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.