Johannes Meyer-Rusca

Dialäkt: Züritüütsch

De Johannes Meyer-Rusca (* 26. Meerze 1851 z Winkel bi Büüli; † 4. Februaar 1936 z Seeb, Gmäind Winkel) isch en Undernämer, Politiker und Puurefründ gsy. Zeerscht hät er as Groosschauffmen und Sideninduschtrielle z Züri und z Mailand gwürkt. Nachanen isch er en Zürcher Kantoonsraat, Bankraat und Handelsrichter gsy, dezue ane z Winkel Presidänt vo de Zivylgmäind und de Schuelpflääg, Fridesrichter und Foorschtvoorstand. Er isch au na i männgem Verwaltigsraat und i männgem Gsellschaftsvoorstand gsässe.

de Johannes Meyer-Rusca (1890)

de Johannes Meyer-Rusca (1920)

Privaat hät er statt «Johannes» de Voorname Jean (Schang) pruucht; de Familiename hät er bis 1870 Meier gschribe; und Rusca isch de Ledigename vo synere Frau gsy, won er sym äigenen alewyl aaghänkt hät.

sys Läben und Würke

Uusbildig, eerschti Erfaarigen im Prueff, Hüraat

De Johannes Meyer isch de jüngscht vo vier Buebe gsy und uf eme Puurehoof zmitzt im Doorff Winkel uufgwachse – s Huus staat hüt na. Nach de Primaarschuel z Winkel und de Sekundaarschuel z Büüli isch er 1866 uf Nöieburg is Wältsch, zum Chauffme leere. 1868 hät er dänn bi de Sidebüütelfabrik Reiff-Huber z Wiedike reschpäktyv nachanen i der Ängi syni eerscht Stell ghaa. Im glyche Jaar isch er em Chauffmänische Veräin Züri byträtte, gly drufabe dëm syn Vizipresidänt und Vorsteeer vo den Unterrichtskürs und scho mit 21gi es Eeremitgliid woorde. 1872 hät er au de Büüli-Tielschtoorffer Veräin ggründet, das die us em Züri-Underland i de groosse Stadt Züri e Häimet hebed.

1872 isch de Meyer uf Triest, wo doozmaal na zu Ööschterrych ghöört hät. Er isch deet Buechhalter bi de Firma vom Häiri Äscher gsy, wo mit Bauelen, Olyvenööl, Holz, Zemänt und Chalch ghandlet hät. Deet hät er bi-n-ere Frau Rusca gwont (dëren ire Soo hät au bim Äscher gschaffet) – und iri Tochter Emilia (1851–1936) hät em eso guet gfale, das er sich mit ere verlobt hät, wo s a Pfeischte di birüemt Adelsberger Grotte (hüt z Sloweenie) bsuecht händ. (Die Familie isch uursprünglich vo s Vatters Syten us Agno im Tessyn gsy; d Grosmueter isch z Wien uf d Wält choo). Vor de Hüraat isch er aber na für zwäi Jaar uf Room an e Privaatbank go schaffe und hät drufabe 1875 e Stell bi de Roosidefirma Zuppinger, Sibler & Co. z Züri überchoo. Für die isch er aber zeerscht für es Jaar z Bergamo gsy – und dänn, im 78i, händ d Emilia und ëër äntli z Triest Hoochsig gfyret.

d Familie und s Schaffen as Sideninduschtrielle z Züri und z Mailand

1876 isch s jung Paar uf Züri; zwüsched 1877 und 1892 händs föif Söö und drei Töchteren überchoo: D Emilie (wo-n-en Chauffme ghüraate hät), de Hans (wo z Itaalie Chauffme woorden isch), s Hanny (wo au en Chauffme ghüraate hät), de Walter (wo Ingenieur woorden und uf Chile uusgwanderet isch), s Fanny (wo s Läbe lang für d Elteren und für d Familie daagsy isch), de Max (wo auch Chauffme woorden isch), de Moritz (wo Aarzt woorden isch) und de Hermann (wo Architäkt woorden isch und au zytewys z Chile gläbt hät).

1880 aber hät en de Martin Bodmer i syni Roosidefirma Hans Conrad Muralt & Sohn (ab 1883 Bodmer-Muralt) gholt, was en rächten Uufstiig gsy isch – die Firma isch nämli vilicht di grööscht Sidefirma z Züri gsy; Züri und Mailand sind doozmaal Zäntre gsy vo de Sideninduschtry. Im Naachrueff i de Züri-Zytig ghäissts, es sei zum groosse Täil em Johannes Meyer-Rusca sys Verdienscht, das us dëren altmöödige Handelsfirma e modërns induschtriells Undernäme woorden isch. Er isch doo au wider i d Läitig vom Chauffmänische Veräin und hät mitghulffe, s Veräinshuus «alte Sidehoof» z gründe. A de Börse hät er mitghulffe, es «Sidezimer» yzrichte, wo sich di yschlegige Bsuecher us Europa händ chöne träffe. Mitgschaffet hät e au am Regelwëërch, wie me z Züri a de Börse mit Rooside sell handle. Vo 1897 bis 1899 hät er as Presidänt vo de Zürcher Sideninduschtry-Gsellschaft (wos hüt na git) ggamtet.

1902 isch us de Firma Bodmer-Muralt d Akziegsellschaft Banco Sete mit Sitz z Mailand und z Züri woorde, und d Familie Meyer isch i di lombardisch Groossstadt abe, wils deet de Meyer pruucht hät (z Züri isch de Tochtermaa Chaschper Bruppacher plibe). Deet händ en d Associazione Serica in ires Schiidsgricht und d Sidetröchnigsaastalt Mailand in ire Verwaltigsraat und i d Uufsichtskomissioon vo irem Sidelaboratoorium gholt. De Banco Sete hät i syne beschte Zyte 16 Spinereien und 8 Zwirnereie z Itaalien und im Tessyn ghaa, und au z Ungarn isch de Meyer aktyv gsy. Wo de Bodmer aber 1909 gstoorben isch und kän Naachfolger ghaa hät (syn Suu isch scho vor im gstoorbe), hät de Meyer de Banco Sete chönen em Mailänder Induschtrielle Giuseppe de Montel verchauffe. Drufabe hät er si us der operatyve Läitig zruggzogen und isch häi i sys Häimetoort Winkel; er isch aber bis 1934 na im Verwaltigsraat plibe – doo nämli isch, nach em Tood vom de Montel, die ruumrych Sidefirma liquidiert woorde.

zrugg i de Schwyz: Ysatz für Häimet und Wirtschaft

d Villa Tusculum vo Oschte (1914)

d Villa Tusculum vo Süüde
(Winter 1924)

Ab em Alter vo jee 59 Jaar hät s Paar Meyer-Rusca im Züri-Underland gläbt. Bim Wyler Seeb hät de Meyer 1899/1900 e Villa poue ghaa, s Tusculum; de Buumäischter isch der Eduard Hafner (1861–1937) gsy, und de Park hät de Gaartetächniker Ernst Hermes aagläit, ales nach de gnaue Voorgaabe vo Buuhërr. D Villa und d Näbehüüser stönd sit 1995 under kantonaalem Tänkmaalschutz, wil ales na ganz originaal erhalten isch.

Vo jetz aa hät si de Meyer syneren ängeren und wytere Häimet gwidmet:

Z Winkel hät er as Presidänt vo de Zivylgmäind und Presidänt vo de Primaarschuelpflääg ggamtet und z Büüli as Mitgliid vo de Sekundaarschuelpflääg, er isch Fridesrichter gsy und Foorschtvoorstand. Er hät z Winkel us em Niderwald en Hoochwald gmachet; hät e nöii Foorschträchnig ygfüert, wo me nachanen im ganze Kantoon übernaa hät; hät 1911 d Veezuchtgnosseschaft Winkel und Umgäbig gründet und isch ire Presidänt gsy; isch Presidänt gsy vom Landwirtschaftliche Veräin Winkel und Rüüti; hät 1926 d Marggierig vom Privaatwald aagstoosse; und hät defüür glueget, das d Wasserläitigen uuspoue wëërded und das d Eläktrizitëët uf Winkel chunt. Wo d Gmäind em Bund hät müese Land für de nöi Waffeplatz Chlooten abträtte, hät er defüür gsoorget, das es vil mee Gält git für sys Häimetdoorff, weder as de Bund zeerscht hät wele zale.

Im Kantoon isch er vo 1910 bis 1926 Kantoonsraat gsy, zeerscht für di Freisinige (hüt FDP), dänn für d Puure (hüt SVP). Vo 1913 bis 1935 isch er Mitgliid vom Bankraat vo de Kantonaalbank gsy und vo 1911 bis 1917 Richter am Handelsgricht. Sys Würken as Bankraat isch gaar nöd daas gsy vomenen Induschtrielle, näi, er hät si bsunders für d Puuren ygsetzt.

Aber au syni Erfaarig as Sideninduschtrielle hät de Meyer wyterggëë. So isch er bis zum sym Tood Verwaltigsraat gsy vo de Mechaanische Sidestoffwäberei Wintertuur und au bis zu sym Tood Presidänt vom Schiidsgricht für de Handel mit Rooside. Im Eerschte Wältchrieg, gnöier gsäit vo 1916 bis 1920, hät er as Presidänt vo de Kontrollkomissioon vom Siden-Import-Sindikaat gwürkt. Und 1920 isch er Eeremitgliid vo de Zürcherische Sideninduschtry-Gsellschaft woorde. Wo d Urner Erspaarniskasse wägen ere Fëëlinweschtizioon fascht zämeprochen isch, isch de Meyer i d Uufsichtskomissioon gholt woorde, und wos die Bank dän in e Kantonaalbank umgwandlet händ, isch er deet im Verwaltigsraat gsässe. Dezue ane hät en de Dätwyler z Altderef au im Verwaltigsraat vo de Schwyzerische Traat- und Gumiwëërch (hüt: Dätwyler Holding AG) wele haa, und esoo isch er dän au na i dëë vo de Firestone-Pnööfabrik z Brattele choo.

Suscht isch er na im Voorstand vom Schwyzer Häimetschutz gsy und i de Bezirkskomissioon Büüli vo de Stiftig Pro Juventute. I vilne Zytige – öppen i de Züri-Zytig, i de Finanz-Revue, im Züri-Puur und i de Büüli-Tielschtoorffer Wuche-Zytig (hüt Züri-Underländer) – hät er männgs Tutzet Uufsätz publiziert. 1931 hät er dänn na (as Amatöör) s Büechli Geschichte von Winkel bei Bülach gschribe, wo 1936, churz nach sym Tood, usechoo isch und wo d Gmäind Winkel 2009 namaal naatruckt hät.

syn Naachlass

Ales, was de Johannes Meyer-Rusca hinderlaa hät – und das isch en Huuffe! – lyt im Staatsarchyv vom Kanton Züri.

Literatuur über de Meyer-Rusca

Dëë Artikel basiert hauptsächli uf de Pricht im Buech vo de beede Boser und em Naachrueff i de Züri-Zytig. Für gnaui Naawys cha mer im Pendant i de hoochtüütsche Wikipedia naaluege.

• Dieter Boser, Bernhard Boser (Ug.): Geschichte und Genealogie der Familie Meyer-Rusca. Privaattruck 2002 (im Staatsarchyv Züri; ooni ISBN), mit luuter originaalen Erinerige, Brief usw. vo verschidene Lüüt.
• Verena Landolt-Meyer: Ein Garten der Jahrhundertwende. I: Mitteilungen der Gesellschaft für Gartenkultur 9 (1991), S. 44–52 (Digitalisaat).
• Johannes Meyer-Rusca: Geschichte von Winkel bei Bülach. Steinemann-Scheuchzer, Bülach 1936 (mit drei Naachrüeff dine, wo me chan online läse). Vo de Gmäind namaal useggëë 2009 (ooni ISBN).
• Th[eophil] Niggli: Hundert Jahre Zürcherische Seidenindustrie-Gesellschaft. 1854–1954. Ug. vo de Zürcherische Sideninduschtry-Gsellschaft. Uräll Füessli, Züri [1954], daa und deet.
• Hans-Peter Treichler: Winkel. Drei Dörfer – eine Geschichte. Ug. vo de Gmäind Winkel. bm druck ag, Winkel 2013, ISBN 978-3-033-04298-8, S. 143 (zum Täil Chabis).
• Zürcher Denkmalpflege. 13. Bericht 1991–1994. Kommunikation-Verlag, Züri/Elgg 1998, ISBN 3-905647-86-9, S. 387 (online).
• Naachrüeff i der Züri-Zytig vom 7. Februaar 1936, i der Büüli-Tielschtoorffer Wuche-Zytig vom 7. Februaar 1936, im Landbott vom 7. Februaar 1936, i de Gotthardpost vom 8. Februaar 1936, i de Finanz-Revue vom 12. Februaar 1936 und im Wiener Handelsblatt vom 15. Februaar 1936.