Kreolsproche

E Kreolsproch nennt mr a Sproch, wo entstande isch us era Kombination vu zwai oder mehr getrennti Sprocha. Oft hens Merkmal, wo in kainre vo dr Usgangssprocha vorkomme. E Kreolsproch ka in bstimmte hischtorische Situatione innerhalb vu zwoo Generatione entstoh. E Großdeil vu ihrem Wortschatz isch normalerwiis üs einere bstimmte Herresproch.

Gschicht

Plakat im Crioulo de Cabo Verde

Viil Kreolsproche sin eso entstande: In dr Koloniä sin sich verschiideni Gruppe mit verschiidene Muetersproche begägnet un hän sich miäße verständige. Zu däne hän diä ejropäische Kolonischte esälber ghere und unter däne sin am Afang viilmol ügsetzti Strofgfangini gsii. Drno ghere iiheimischi Velker un Stämm drzue oder Sklave, wu z Afrika gfange un in Koloniä iigsetzt wore sin. Diä schwarze Sklave hän sälber aü unterschiidligi Sproche gha un sin absichtlig vermischt wore. Diä unterworfene Mänsche hän erscht e baar Brocke üs em Wortschatz vu dr Herre ufgnumme un hän sich so primitiv verständigt - mit dr Herre un unterenander. Eso e eifachi Verkehrssproch heißt mer Pidgin - si isch niämem si Muettersproch.

D Kinder vu dr erschte farbige un wisse Generation hän s Pidgin drno zu nere neije Sproch witerentwicklet. D Basis vu däre Sproch isch d Sproch vu einem, sälte vu mehrere Kolonialherre gsii, iberal sin aber aü in gleinem oder großem Maß Werter üs dr Sproche vu dr unterworfene Velker in d neij Sproch iigange. D nej Sproch isch jetz aü Muettersproch wore - diä Kinder hän numme diä kenne un hän aü numme diä in ihrene Kinder witer gää.

Verschiidini Kreolsproche sin in dr Zwischezit ganz oder fascht untergange, wel si dur e Amts- oder Bildunggsproch verdrängt wore sin, dodrzue ghert diä einzig ditsch Kreolsproch Unserdeutsch uf Papua-Nejguinea. Anderi exischtiäre witer, e Deil numme as gsprochini Sproch, anderi hän sich zu Schrift- un Amtssproche entwicklet.

Verbreitung

Diä Ufzellung isch noch em W. Raible (lueg bi Litratür):

Kreolsproche uf portugiisischer Basis

Kapverdischi Insle, Golf vu Guinea, Malaysia, Macao

Kreolsproche uf spanischer Basis

Curaçao un Nochberinsle

Kreolsproche uf franzesischer Basis

Masakarene im Indische Ozian, e Hüffe Karibik-Insle, Franzesisch Guayana, Louisiana

Kreolsproche uf änglischer Basis

Hawai, Belize, Britisch-Guayana, Polynesie (Bislama), Papua-Neu-Guinea (Tok Pisin)

Kreolsproche uf arabischer Basis

Sudan, Uganda

Textbiispiil üs Kreolsproche

Des Stubewage-Liäd stammt vu dr Insle St. Barthélemy (franzesischi Antille/Karibik), isch vu dr Nicole Gréaux ufgnumme un isch zitiärt un erklärt noch em Otto Weikopf (lueg Weblink). D ditsch Ibersetzung bim Weikopf mueß arg frei sii, si isch do korrigiärt un dur e franzesischi ergänzt.

St. Barthélmy-Kreol	Franzesisch	Oberrhiinalemannisch
Papa moin y pati en gué Mamman moin pati la montagne Chèché ion ti po lapin Pou fai ion ti emmak pou moin Ti froué moin y pas vlé domi Hay! Hay! Hay! Sa moin kalé fait?	Mon père partait en guèrre Ma mama partait à la montagne Chercher une petite peau de lapin Pour faire un petit hamac pour moi Mon petit frère ne veut pas dormir Hay! Hay! Hay! Qu'est-ce que je vais faire	Mi Vatter isch in Griäg gange Mi Mueter isch uf dr Bärg gange go e glei Hasefäll hole zum e gleini Hängematte mache fir-mi Mi Briäderli will nit schlofe Hay! Hay! Hay! Was soll ich mache? ...

Dä Text zeigt im Wortschatz dittiligi Ähnligkeit mit em Franzesische - z. B. vlé wurd vu "voulez" (wänn ihr) kumme. Fir "ich", "mi" un "mir" wird s glich Wort brücht - moin. S Futur wird mit em Partikel kalé üsdruckt - vum franzesische "aller" (goh).

Ass d Zitte mit Partikel kännzeichnet wäre, gits in Kreolsproche viil. Im änglischbasiärte Kreol vu Hawaii heißts:

Hawaiier Kreol	Änglisch	Oberrhiinalemannisch
Jesus wen cry.	Jesus cried.	Dr Jesus het ghiile.

Mit em Partikel wen (üs englisch "went" (isch gange)) isch do d Vergangeheit bildet. Dr Partikel firs Futur isch goin:

Hawaiier Kreol	Änglisch	Oberrhiinalemannisch
God goin do plenny good kine stuff fo him.	God is going to do a lot of good things for him.	Dr liäb Gott wird mache e Hüffe gueti Sache fir-e.

D Hawaiier Sätz sin üs em Artikel Hawaiian Pidgin in dr änglische Wikipedia.
Fir witeri Textprobe lueg in dr franzesische Wikipedia, Artikel Créole.

Sprochbildung durch Kinder

Diä meischte draditionälle Sproche sin kumpliziärt, voll mit Unregelmäßigkeite un miän vu dr Kinder im e lange Brozäss in dr Familiä un in dr Gsellschaft glehrt wäre; bi offiziälle Sproche findet langjährige Schuelunterricht statt. D Kreolsproche sin viil lichter zum Lehre wiä d Üsganggssproche Portugiisisch, Franzesisch, Niiderländisch usw., well ihre Grammatik ganz eifach un durchsichtig isch. Mer het sogar rüsgfunde, ass Kreolsproche, wu kei Bizzili mit enander verwand sin, noch dr gliche Brinzipiä ufboit sin. Des lit, noch em Wolfgang Raible, mit ere hoche Wahrschiinligkeit dra, ass d Kinder, wämmer si nit beiiflusst, spontan e Art natirligi Grammatik üsbilde - diä Fähigkeit het jedes Kind, egal ebs im Sudan, z New York, z Waldkilche oder z Züri uf d Wält kunnt.

E anderi Theorii widerspricht däm, si goht drvu üs, ass alli Kreolsproche vume portugiisische Kreol beiiflusst sin un wäge däm Ähnligkeit ufwiise.

Lueg aü

Litratür

Wolfgang Raible: Wo Kinder- zu Muttersprache wurde. Badischi Zittig, 8. 11. 1986

Weblink

Otto Weikopf iber Pidgin- un Kreolsproche