S Mongolische Riich

S Mongolische Riich isch dr grösst zämmehängendi Herrschaftsberiich in dr Wältgschicht gsi. Es het het sich us em Khanat vom Dschingis Khan entwigglet, nochdäm dä d Mongole 1190 in iirem Hauptsiidligsruum in dr Mongolei under sinere Herschaft veräinigt het. Er het denn groossi Däil vo Asie erooberet und isch bis Russland vordrunge. Under sim Soon Ögedei Khan het dr Mongolesturm uf Öiropa aagfange und fast ganz Russland isch under die mongolischi Herschaft cho. 1241 si die mongolische Riter ins hütige Dütschland, Tschechie und Östriich iigfalle und häi die öiropäische Armeä, wo sä konfrontiert häi, vernichdend gschlaage, under anderem bi Liegnitz z Pole am 9. April 1241 und bi Muhi in Ungarn. Wo dr Ögedei Khan 1241 gstorbe isch, sin si abzooge, wil iiri Generääl bi dr Waal vom Groosskhan häi welle drbii si. D Gebiet, wo si bsetzt häi, häi dr Staat vo dr Goldige Horde bildet, wo bis zum Aafang vom 16. Joorhundert äins vo de grösste Riich in Öiropa gsi isch.

D Mongole-Riich under em Dschingis Khan (ab 1206 bis 1227) und sine Erbe:

0 S Mongolischs Riich

Ab 1260:

0 Gebiet vo dr Goldige Horde (Süd-Russland)

0 Tschagatai-Khanat (Zentralasie)

0 Beriich vo de Ilchane (Persie)

0 S Riich vo dr Yuan-Dünastii (China)

1218 häi d Mongole s westlige Middelasie erooberet und si in de 1230er Joor bis Anatolie vorgstoosse. Denn isch s Kalifat vo Bagdad an d Räije cho und 1260 si d Mongole z Aleppo gsi. Noch em Dood vom Groosskhan si die mäiste Mongole zrugg in d Mongolei und die egüptische Mameluke häi e mongolischi Armee gschlaage und d Gränze isch vo denn a dr Eufrat gsi. Die bsetzte Gebiet im Middlere Oste si spööter zum Ilchanat worde.

In Ostasie het dr Ögedei Khan 1231 Korea underworfe, dr letscht Groosskhan, wo no vo alle Mongoole anerkennt worde isch, dr Möngke Khan, het in de 1250er Joor die erste grössere Gebiet in China underworfe, und dr Kublai Khan het bis in d 1270er Joor d Erooberig vo China abgschlosse. Inwasione vo Japan si nid glunge. Die mongolische Herrscher vo China häi d Yuan-Dynastii bildet, wo d Oberherschaft über China usgüebt het, bis si 1368 vo de Ming verdriibe worde isch. Bald druf, 1387, isch d Yuan-Dünastii undergange, und s Mongolische Riich isch politisch ändgültig in sälbständigi Däilriich zerfalle.

Au wenn die vier Nochfolgerriich, s Tschagatai-Khanat (bis 1565), s Ilchanat (bis 1507), d Riich vo dr Goldige Horde (bis 1502) und vo dr Yuan-Dünastii (bis 1387, in China aber nume bis 1368) nüme zentral regiert worde si, gseet mä sä äinewääg as Däil vom Mongolische Riich.

Chronik vom 13. bis 18. Joorhundert

• Middi vom 12. Joorhundert: D Mongole (meng) sorge für Unrue in dr mongolische Hoochebeni.
• 1190: Dr Temudschin, wo us ere mongolische Chläifürstefamilie stammt (*1155 oder 1167; †1227) veräinigt d Mongole.
• 1206: Dr Temudschin wird uf ere Volksversammlig zum oberste Herrscher usgrüeft und bechunt dt Ditel Dschingis Khan („ozeangliiche Herrscher“ oder „Wältherrscher“). Aafang vom Gsetzbuech Jassa.
• 1211–1234: Chrieg gege Nordchina (Jurche vo dr Jin-Dünastii).
• 1220: Gründig vo dr mongolische Hauptstadt Karakorum im Norde vo dr hütige Mongolei. Organisazioon vom mongolische Riich dur e Yelü Chucai, Machmud Jalatwatsch und anderi Berooter.
• 1219–1221: Erooberig vom Choresmische Riich.
• 1226: Erooberig vom Tanguteriich in Kansu.
• 1236–1242: D Mongole under em Batu Khan eroobere dr grösst Däil vo Russland.
• 1240–1502: Die Goldigi Horde beherrscht witi Gebiet vo Ostöiropa.
• 1241: D Mongole stoosse uf Schlesie (Schlacht bi Waalstatt vor, 90 Kilometer östlig vo Görlitz) und Ungarn (Schlacht bi Muhi).
• 1242: D Mongole chömme bis zur Adria.
• 1245–1246: Dr Johannes de Plano Carpini räist im Mongoleriich ume und schribt e Bricht drüber.
• 1252–1255: Dr Wilhelm vo Rubruk räist im Mongoleriich ume und schribt e Bricht drüber.
• 1258: D Mongole eroobere Bagdad und vernichde s Kalifat vo de Abbaside in Bagdad. An sim Blatz wird s mongolische Ilchanriich errichdet. Spööter Aaläänig an die persisch-islamischi Kultur.
• 1260: Dr Groosskhan vo de Mongole, dr Kublai Khan (*1215, †1294), wird Kaiser vo Nordchina. Peking (Beijing) wird die nöiji Hauptstadt vom Riich. Gliichziitig foot dr Riichsverband in Däilriich afo zerfalle.
• 1260: 3. Septämber Schlacht vo Ain Djalut.
• 1257–1258: Drei Fäldzüüg gege Dai Viet (Vietnam) wärde abgweert.
• 1274 und 1281: Zwäi Inwasione vo Japan schitere (Kamikaze). Hingege glingt bis 1279 d Erooberig vo Südchina, wo d Sung-Dünastii abgschafft wird.
• 1279–1294: Dr Kublai Khan isch Kaiser vo ganz China (Shih Tsu). Gründig vo dr mongolische Yuan-Dünastii (bis 1368). Dr Kublai Khan nimmt dr Buddhismus aa.
• 1360: S Tschagatai-Khanat under em Timur, wo sich uf sini mongolische Vorfaare, d Legitimazion dur s Tschagatai-Khanat und sini Frau, e Noochfaarin vom Dschinghis Khan berüeft, dringt in dr Nooch und Middleri Oste ii und erooberet bis 1405 groossi Däil vo dr Region.
• 1368: S Ändi vo dr mongolische Herrschaft über China; 1387 goot d Zuan-Dünaszii ändgültig under.
• 1388: D Chinese zerstööre Karakorum; mit em letschte Ilkhan (Luqman, 1353–1388) goot die mongolischi Herrschaft im Nooche und Middlere Oste z Änd.
• Vo 1400 aa: In dr Mongolei kämpfe d Westmongole (Oirate) und d Ostmongole (v. a. Chalcha, Chahar, Ordos, Tümed und Uriankhai) um d Macht oder gege s Ming-China. Hüfigi Überfäll uf die chinesische Gränzgebiet, und dorum wird die Groossi Chinesischi Muure usbaut.
• 1449: D (West-)mongole under em Esen Taiji schlöön d Ming in dr Tumukrise, Esen erhebt Aaspruch uf s Khanat und wird ermordet.
• 1468: D Ostmongole under em Dayan Khan († 1543) und sim Änkel Altan Khan (Regänt, † 1582) übernääme d Macht in dr Mongolei. E nöiji Blüetezit für d Mongolei. Iire Iifluss deent sich wider bis uf Middelasie us und bis zum Ural.
• 1472: Dr Akhmat Khan, Khan vo dr Goldige Horde, verbündet sich mit em polnische Herrscher Kasimir IV. gege dr russischi Herrscher Iwan III..
• 1501: Dr Iwan III. nimmt im Dezämber zum letschte Mol vom ene mongolische Khan formell e Lääche aa und läistet Dribut.
• 1502: Dr letschti Khan vo dr Goldige Horde, dr Shaykh Ahmad wird im Juni besigt und spööter ermordet.
• 1552: Dr Fürst vo de Chahar, dr Altan Khan, besigt d Oirate im Karakorum-Gebiet und git de Chalcha s Land, won er erooberet het.
• 1578: Dur d Vermiddlig vom III. Dalai Lama wo in Tibet herrscht, em Sönam Gyatso, wird dr Buddhismus wider bedütend und setzt sich spööter im Mongoleriich duure (tibetische Buddhismus). Sit denn git s en ängi kulturelli Bindig an Tibet.
• vo 1600 aa: D Oirate spalte sich in Dsungare, Dörböd, Choschute (Khoshuud) und Turgute (Torghuud) uf. Under em Druck vo de Ostmongole wiiche si gege Weste us. D Torghuud stoosse über en Altai bis an d Mündig vo dr Wolga vor und löön sich dört nider.
• 1634: D Mandschu underwärfe d Chahar in dr Innere Mongolei, Dood vom Ligdan Khan. D Chalcha in dr Üssere Mongolei bliibe unabhängig.
• 1644: D Mandschu eroobere Peking. Aafang vo dr mandschu-chinesische Qing-Dünastii (1644-1911).
• 1691: D Chalcha in dr Üssere Mongolei underwärfe sich dr Qing-Dünastii, zum nid vo de östlige Oirate underworfe z wärde.
• 1696: D Chalcha und d Mandschu schlöön zämme d Oirate bi Zuunmod.
• 1756: Noch innere Komflikt wird s Rästriich vo de östlige Oirate dur d Mandschu under em Kaiser Qianlong erooberet und zerstöört.
• 1771: Wäge de Kosake wandere d Turgute, wo östlig vo dr Wolga aasässig gsi si, kweer dur ganz Zentralasie. Si erliide schweri Verlust bis si in iiri Häimetgebiet in Xinjiang aachömme. Dr Kaiser vo dr chinesische Qing-Dünastii git ene Wäidrächt am Ili. D Turgute, wo westlig vo dr Wolga bliibe si, bezäichne sich as Kalmücke (die wo zruggbliibe si) und lääbe bis hüte in Kalmückie.

Litratuur

• Stephan Conerman, Jan Kusber (Hrsg.): Die Mongolen in Asien und Europa, Peter Lang Verlag, Frankfurt/M. u. a. 1997. ISBN 978-3-631-30636-9.
• René Grousset: Die Steppenvölker. Attila - Dschingis-Khan - Tamerlan. Zürich 1970.
• Michael Weiers (Hrsg.): Die Mongolen. Beiträge zu ihrer Geschichte und Kultur. Darmstadt 1986.
• Michael Weiers: Geschichte der Mongolen. Stuttgart u. a. 2004.
• Gudrun Ziegler / Alexander Hogh (Hrsg.): Die Mongolen. Im Reich des Dschingis Khan. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2005.
• Peter Olbricht: "Das Postwesen in China unter der Mongolenherrschaft im 13. und 14. Jahrhundert". Wiesbade 1954.

Weblingg

 Commons: Mongol Empire – Sammlig vo Multimediadateie

• Dschingis Khan und das mongolische Reich
• Lexikon des Mittelalters über d Mongole
• Stefan Heidemann: Das Geld der Mongolen. (PDF; 4,3 MB) In: Antike Welt, 36. Jg., Heft 5/2005, S. 77–84.