Neiginea-Kompany

D Neiginea-Kompany (dt. Neuguinea-Kompagnie oder au Neuguinea-Compagnie) isch e Gsellschaft gsii, wu anne 1882 z Berlin dur Bankier un Großfinanzier as Neuguinea-Konsortium grindet woren isch. Ihre Ziil isch dr Ufchauf vu Kolonialbsitz in dr Sidsee gsii, vor allem z Neiginea, im Bismarck-Archipel un dr Salomone. Zue dr Grindungsmitglider hän unter anderem dr Bankier Adolph von Hansemann un dr Gerson von Bleichröder ghert.

Flagge vu dr Neiginea-Kompany

Koloniali Inträsse

Bolitischi Charte vu Neiginea vu 1884 bis 1919: Niderländische Neiginea (links), Chaiser-Wilhelms-Land (rächts obe) un Britisch-Neiginea (rächts unte)

Wu Großbritannien im Augschte 1884 dr Oschtdail vu Neiginea fir d Chrone annektiert het, het dr Agänt vum Neiginea-Konsortium Otto Finsch im Dezämber vum nämlige Johr dr Aaspruch uf d Nordoschtkischte vu Neiginea un dr Bismarck-Archipel gstellt. Doderdur het er verhinderet, ass Großbritanne s ganz Biet in Bsitz gnuu het, was vor allem dur di britisch Kolonialverwaltig z Queensland (Auschtralie) gforderet woren isch. Großbritannie het ab 1884 dr Sidostdail vu Neiginea regiert (→ Britisch-Neiginea) un ab 1889 isch dr Weschtdail zuen ere Kolony vu dr niderlande wore (→ Niderländisch-Neiginea).

Schutzbrief

Im Friejohr 1885 isch s Neuguinea-Konsortium dur dr Hansemann umgnännt wore in Neuguinea-Kompagnie, wu dur wyteri Finanzier wie dr Guido Henckel von Donnersmarck, dr Christian Kraft zu Hohenlohe-Öhringen un dr Adolph Woermann unterstitzt woren isch. Noch em Aaschluss vu dr Hamburger Firma Robertson & Hernsheim an d Kompany het die am 17. Mai 1885 mit em chaiserlige „Schutzbrief“ d Hohaitsrächt fir dr Nordoschte vu Neiginea (Chaiser-Wilhelms-Land) un dr Bismarck-Archipel iberdrait iberchuu. Am 13. Dezämber 1886 sin d Nord-Salomone (Bougainville, Choiseul, Isabella u. a.) derzue chuu. D Iberschrybig vu dr landeshohaitlige Rächt het bedytet, ass d Neiginea-Kompany autonomi Sälbschtverwaltigrächt ghaa het un s Land, wun ere vu, Dytsche Rych zuegstande woren isch, het chenne in Bsitz nee un au aigeständig het chenne Verdreg abschließe mit dr yyhaimische iber Land. S Rächt, Beziehige mit främde Mächt z regle, isch aber dr chaiserlige Regierig vorbhalte blibe. Di hegschte Verwaltigsinschtanz fir d Biet isch dr Landeshauptmann gsii.

Am 7. Oktober 1898 isch s Dytsch Rychzwunge gsii, d Hohaitsrächt fir d Kolony Chaiser-Wilhelms-Land zruckzchaufe, wel d Neiginea-Kompany churz vor dr Insolvänz gstanden isch. Ab 1899 het s Chaiserrych d Kolonien as Dail vu Dytsch-Neiginea verwaltet. An d Stell vum friejere Landeshauptmanns isch dr chaiserli Gouverneur drätte, wu sy Sitz z Herbertshöhe im Bismarck-Archipel ghaa het. Friedrich-Wilhelm-Hafen het doderdur sy Stellig as Verwaltigshauptstadt verlore.

Wirtschaftligi Ziil

D Ziil vu dr Komapny sin vor allem in dr Erforschig vum Biet fir d Vorberaitig vu Bodespekulationen un in dr Yyrichtig vun ere dytsche Verwwaltig gläge. Handel un d Plantaschewirtschaft hätt in dr Zuechumpft dur dytschi Sidler in Gang sotte brocht wäre. D Verwaltigscheschte sin waidli aagstige, wel di ideologisch ufgladene Vorurdail, wu ne Zämmenarbet mit dr Yyhaimische behidneret ghaa hän, hän d Gsellschaft zytwylig derzue zwunge, Arbetschreft vu Java un China z importiere. Go neji Plantasche aalege, het dr Hansemann scho 1891 en anderi Gsellschaft grindet ghaa, d Astrolabe-Kompany. Si het bis zue ihre Zämmefierig mit dr Neiginea-Kompany 1896 d Plantasche z Stephansort un z Erima bedribe.

Syt er anne 1893 het s iber dr Norddytsch Lloyd e regelmäßigi Dampferverbindig zwisch em Biet vu dr Gsellschaft un Singapur gee. D Verkchehrsaabindig isch ain vu dr wichtigschte Cheschtefktore vu dr Unternämmig gsii. Derzue isch d Kompany syter 1894 fir d Bregig vu dr Neiginea-Mark verantwortli gsii, wu glychwärtig zue dr Rychsminze gsii isch. Si het e chlaini „Schutzdruppe“ unterhalte un het syter anne 1885 d Nachrichten für und über Kaiser Wilhelms-Land und den Bismarck-Archipel uusegee.

Klimatischi Bedingige, ne stark formalisierti Verwaltig un Missmanagement – dr Hansemann die het vu Berlin uus verwaltet – hän dr Gsellschaft mit ihre Unternämmigen uf Neiginea hochi Verluscht yybrocht, wu s Dytsch Rych mit dr Ibernahm vu dr Hohaitsrächt anne 899 derfir het mießen yystoh.

Au no 1899 isch d Kompany wyter Gschäft dribe in dr pazifische Kolonie. Si het umfangrychi Versuech unternoo mit em Aaböu vu Dubak, Böuwulle un andere tropische Gwächs. Speter isch dr Schwärpunkt uf dr Aaböu vu Kokosnuss un d Verwärtig vu dr Kokospalme, vor allem uf Kopra glait. Vor allem z Konstantinhafen un z Herbertshöhe isch derzue au Ryys, Wälschchorn u. a. fir dr aige Bedarf aaböue wore. Im Hauptort Friedrich-Wilhelmshafen sin in erschter Linie Nutzhelzer gwunne wore, e chlaini Rinderzucht het s dert au gee.

Um 1899 isch d Gsamtflechi vum Schutzbiet uf rund 252.000 Quadratkilometer gschetzt wore, su sich us ca. 179.000 fir s Chaiser-Wilhelms-Land, 52.000 vum Bismarck-Archipel un 21.000 vu dr Salomons-Insle zämmegsetzt ghaa hän.

Um 1900 sin, wäg dr starke Vergreßerig vu dr Plantaschebiet, wider Arbetschreft aagworbe wore. Wie scho vorhär sin die vu Java un China chuu, un d Kompany het dur indiräkte Zwang – mer het e Chopfstyyr fir Yyhaimischi ghobe – au Yyhaimischi as Arbetschreft chenne rekrutiere. D Kompany het aber nie ne Wäg gfunde, ihri Inträsse mit däne vu dr Yyhaimische z verbinde, so dass sälli am Änd numen as „Ressource“ aagsääne wore sin, wu s gulte het mit gringem Cheschtenufwand uuszbyte.

Zum 8. Februar 1900 isch d Gsellschaft us dr Rächtsform vun ere preußische Korporation in e dytschi Kolonialgsellschaft umwandlet wore.

Anne 1904 het d Kompany Grundbesitz vu 138.778 ha ghaa, dodervu 92.046 ha uf Chaiser-Wilhelms-Land un 46.732 ha uf em Bismarck-Archipel. Am Aafang vum Erschte Wältchrieg het dr Neiginea-Kompany rund d Helfti vu allem europäische Bsitz im Biet ghert.

Verwaltigsapparat

Am 5. Novämber 1885 isch d Station Finschhafen grindet wore. Dert isch bis anne 1891 dr Sitz vu dr Kolonialverwaltig vu dr Komany gsii. Noch ere Malaria-Epidemy hän sich di Verantwortlige fir e Verlegig vu dr Verwaltig in e klimatisch gsinderi Region entschiden un hän zerscht ibergangswys vu 1891 bis 1892 d Handelsstation Stephansort gwehlt. Ändgiltige Sitz isch derno Friedrich-Wilhelm-Hafen wore (hite Madang). Anderi Statione sin Konstantinhafen (hite Erimba), Hatzfeldhafen un Herbertshöhe z Neupommern (hite Kokopo z Neibritannie) wore. Hatzfeldhafen isch 1891 wider ufgee wore.

Landeshauptmanne vu dr Neiginea-Kompany sin gsii:

• 1885 - 1888: Georg von Schleinitz
• 1888 - 1889: Reinhold Kraetke
• 1892 - 1895: Georg Schmiele
• 1895 - 1896: Hugo Rüdiger
• 1896 - 1897: Curt von Hagen
• 1897 - 1898: Hugo Skopnik

Noch em 1. Wältchrieg

Noch em Erschte Wältchrieg het d Gsellschaft anne 1920 ihre gsamte Bsitz in dr dytsche Kolonie dur Entaignig verlore. Mit dr Entschädigungszahlige vum Rych het si sich derno nei uusgrichtet un anne 1921 d Kaffeepflanzig El Negrito z Venezuela (sidli vu dr Hauptstadt Caracas) erworbe.

Uf Fernado Poo im weschtafrikanische Spanisch-Ginea isch no spanischem Rächt d Drumen S.A. grindet wore, wu Mehlbanane un Kakao aaböue het un wu ne Handelsbedrib im franzesische Mandatsbiet Kamerun aaglideret gsii isch.

Dur dr Zweet Wältchrieg het d Gsellschaft wider fascht ihre ganz Vermege verlore. Im Johr 1947 isch dr Sitz vu dr Gsellschaft uf Hamburg verlageret wore. Im Johr 1968 het e usserordeligi Hauptversammlig d Uflesig vu dr Gsellschaft bschlosse. Meehaitsaigner isch am Änd d Afrikanisch Frucht-Compagnie Laeisz & Co. z Hamburg gsi.

Literatur

• Horst Gründer: Geschichte der Deutschen Kolonien. 5. Aufl., Paderborn (Schöningh) 2004.
• Horst Gründer: „...da und dort ein junges Deutschland gründen“: Rassismus, Kolonien und kolonialer Gedanke vom 16. bis zum 20. Jahrhundert. dtv, 1999
• Louis Rothschild: L. Rothschilds Taschenbuch für Kaufleute. 42. Aufl., Leipzig (G.A. Gloeckner) 1900

Weblink

 Themenseite Kolonialismus im dütschsprochige Wikisource

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Neuguinea-Kompagnie“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.