Nobelpriis für Physik

Dr Nobelpriis für Physik isch di höchschti Uuszeichnig für Leischtige uf em Gebiet vo dr Physik, wo jedes Jahr in Schtockholm am 10. Dezember verliehe wird, em Todestag vom Priisschtifter Alfred Nobel (1833-1896) .

Nobelkomitee für Physik

Em Nobelkomitee für Physik vo dr Königlich Schwedische Akademie vo de Wüsseschafte ghöred 2018 aa:

Olga Botner, Brofässer für experimentelli Däilifüsik, Vorsitz
David Haviland, Brofässer für Nanostrukduurfüsik
Mats Larsson, Brofässer für Molekulaarfüsik
Thors Hans Hansson, Brofässer für Theoretischi füsik
Anders Irbäck, Brofässer für Bioinformatik und Biofüsik
Gunnar Ingelman, Brofässer für Subatomarfüsik, Sekretär

Nominierigsprozess

Dr Nominierigsprozess für de Nobelpriis fangt im September aa, d. h. vor dr Bekanntgaab vo de Vorjahrespriisträger, mit dr Versendig vo Iiladige a Wüssenschaftler vo zahlriiche Länder dur di Schwedischi Akademie vo de Wüsseschafte, womit die um Vorschläg für Kandidate für de Nobelpriis vom kommende Jahr bete werded. Im einzelne sind das

schwedischi und usswärtigi Mitglieder vo dr Königlich Schwedische Akademie vo de Wüssenschafte
Mitglieder vom Nobelkomitee für Physik
bisherigi Priisträger vom Nobelpriis für Physik
Ordentlichi und Usserordentlichi Professore vo dr Physik a de Universitäte und technische Inschtitute in Schwede, Dänemark, Finnland, Island und Norwege und em Karolinska Institutet i Schtockholm
Inhaber vo vergliichbare Lehrstüehl vo mindeschtens sechs wiitere Universitäte oder Technische Hochschuele - d Uuswahl erfolgt dur d Akademie vo de Wüssenschafte, so dass e geeigneti Schtreuig über verschiedeni Länder und Fachgebiet gwährleischtet isch.
anderi Wüssenschaftler, wo d Akademie für geignet haltet.

Di aagschriebene Persone händ s Recht, bis zum 1. Februar Vorschläge bim Nobelkomitee iizreiche. Obwohl viili Kandidate mehrfach vorgschlage werded, hät sich d Aazahl vo de Nominierige i de letschte Jahre auf cirka 250 bis 350 pro Jahr beloffe.

S Nobelkomitee, wo i de letschte Jahre dur Usserordentlichi Mitglieder mit gliichem Schtimmrecht erwiiteret worde isch, beschtimmt fünf Mitglieder, wo im Früehjahr und Summer d Nominierige sichted und mit dr Hilf vo unabhängige Experte prüfed. S Komitee beschlüüsst im früehe Herbscht siini Empfehlige a d Akademie, wo Aafang Oktober über d Vorschläg abschtimmt. D Akademie chann de Priis a eini, zwei oder drei Persone verleihe und git ihri Entscheidig, wo endgültig und ohni Iischpruchsmöglichkeit isch, a d Priisträger und d Press wiiter. Informatione über d Nominierige, d Prüefunge und Meinige de Priis betreffend werded für 50 Jahr gheim ghalte.

Priisverleihig

Am 10. Dezember werded d Priisträger zäme mit de Chemie-, Medizin-, Literatur- und Friedenspriisträger uf Schtockholm zur offizielle Verleihig dur de schwedischi König iiglade. Sie chömed bi dene Fiirlichkeite d Nobelmedaille, es persönlichs Diplom und s Priisgeld vo derziit 10 Millione Schwedische Chrone (öppe 1,1 Mio. Euro) über, wo sich de Priisträger vonere Kategorie teiled. Aaschlüüssend haltet jede Priisträger en Nobelvortrag, wo meischt d Grundlage und Hindergründ vo dr uuszeichnete Leischtig drin dargleit werded.

Priisträger

Dr erschti Priisträger 1901 isch dr Düütschi Wilhelm Conrad Röntgen gsii
Dr bisher jüngschti Priisträger isch mit 25 Jahr de Lawrence Bragg (1915) gsii
Dr bisher ältschti Priisträger isch mit 88 Jahr de Raymond Davis Jr. (2002) gsii
De John Bardeen isch als einzige Priisträger zweimal mit em Nobelpriis für Physik uuszeichnet worde (1956 und 1972); D Marie Curie isch nebed em Nobelpriis für Physik (1903) au mit em Nobelpriis für Chemie (1911) uuszeichnet worde
Under de 173 Priisträger bis 2004 befinded sich nur zwei Fraue, d Marie Curie und d Maria Goeppert-Mayer, dr Nobelpriis für Physik wiist demit de niedrigschti Fraueaateil vo allne Nobelpriise uuf - nur i de Wirtschaftswüsseschafte isch bisher no kei Frau uuszeichnet worde
Als bisher einzigs Ehepaar sind 1903 d Marie und de Pierre Curie uuszeichnet worde (ihri Tochter Irène Joliot-Curie isch 1935 zäme mit ihrem Ehemaa Frédéric Joliot mit em Nobelpriis für Chemie uuszeichnet worde)
Es sind bisher viermal Vater und Sohn mit em Nobelpriis für Physik uuszeichnet worde: De William Bragg und de Lawrence Bragg (1915), de Niels Bohr (1922) und de Aage Niels Bohr (1975), de Manne Siegbahn (1924) und de Kai Manne Siegbahn (1981) und de Joseph John Thomson (1906) und de George Paget Thomson (1937)
Es hät 47 mal en alleinige Priisträger geeh (zletscht de Georges Charpak 1992), 26 mal händ sich zwei und 25 mal 3 Persone de Priis teilt

Kontroverse

I dr meeh als hundertjährige Gschicht vom Nobelpriis händ einigi Entscheidige Reaktione uusglöst, wo vo Unverschtändnis bis hii zu Empörig glangt händ - i dr Physik vor allem ufgrund vo dr Nödberücksichtigung vomene Wüsseschaftler bi dr Priisverleihig.

De Chung-Yao Chao hät 1930 als erschte chönne Positrone us dr Elektron-Positron-Paarerzüügig nachwiise (au wenn er nöd gwüsst hät, worum es sich ghandlet hät), mit em Preis für di Entdeckig isch aber de Carl David Anderson uuszeichnet worde. De Chao isch 1998 gschtorbe, dr Nobelpriis isch ihm versäit blibe.
D Lise Meitner isch trotz dreier Nominierige nöd mit em Nobelpriis uuszeichnet worde. Sie isch 1968 gschtorbe.
D Chien-Shiung Wu, wo au "First Lady der Physik" gnännt worde isch, hät d Erhaltig vo dr Parität widerleit und isch mit em erschte Wolf-Preis für Physik uuszeichnet worde, dr Nobelpriis isch ihre aber versäit blibe. Sie isch 1997 gschtorbe.
D Jocelyn Bell hät als Schtudentin de erschti Radiopulsar entdeckt, isch aber bi dr Priisverleihig 1974 nöd berücksichtigt worde. En prominente Verfechter vo de Aaschprüch vo dr Bells isch de Fred Hoyle gsii.
De Fred Hoyle isch bi dr Priisverleihig 1983 nös berücksichtigt worde, obwohl sogar dr Priisträger William A. Fowler d Leischtige vom Hoyle für d Entwicklig vom Konzept vo dr schtellare Nukleosynthese anerchännt hät.

Nobelsymposien

S Nobelkomitee füehrt sit 1965 Symposie dure, wo sich mit Themengebiete beschäftiged, wo sich im Umbruch befinded, oder wo vo zentraler kultureller oder sozialer Bedüütig sind. Vo de 144 duregfüehrte Veraaschtaltige (devoo 12 Jubiläumsveraaschtaltige) händ sich 30 mit Theme us dr Physik befasst, devoo di erschti 1968 mit dr "Elementarteilchentheorie".

Literatur

The politics of excellence, beyond the nobel prize; R. Friedman; 2002

Nobel Century: a biographical analysis of physics laureates, in Interdisciplinary Science Reviews, by Claus D. Hillebrand; June 2002; No 2. p.87-93

Weblinks

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Nobelpreis_für_Physik“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.