Nigelaüs (Goobebringer)

Dr Nigelaüs isch unter däm un verschiidene andere Nämme bekannt: Im hochalemannische Deil vu Südbade un in dr Schwiz Santi Chlaus oder Samichlaus, in dr Oscht-Schwiz viilmol nur Chlaus, z Voradelbärg un in Ober- un bayrisch Schwabe Klaus oder Klos. Nigelaüs, Nigelaus oder sältener Santiglaüs isch Oberrhiinalemannisch, Santiglaus sagt me z Basel.

E Gstalt im Brüchtum

Dr Nigelaüs isch e Gstalt mit spitzigem Bischofshuet (Mitra), Bischofsumhang un Bischofsstab, wu dr Kinder am 6. Dezember, am Nigelaüsdag (aü Chlausetag oder Chlauser gnännt), oder am Obe vorhär Gobe bringt. S kunnt aber aü vor, ass er um Wiihnächte rum ufdrittet oder gar mit em Grischtkind zämme. An mänke Ort isch dr Nigelaüs aü neijer oder het elteri Gstalte verdrängt – so dr Nüünichlingler, d Sträggele un dr Neujahrmutti. A andere Ort wie i dr refermiärte Schwiz isch dr Nigolaüs a de Wiihnächte oder ums Neijohr umme aber au elter und isch vum Grischtkind verdrängt wore. In reformiärte Gegende vu dr Schwiz, wu mer katholischi Autorität nit liidet, isch dr Santi Chlaus friili ke Bischof, aber e alte Mann mit wissem Bart, Mantel un Kapuz.

E Baselmann üs em Nigelaüs sinem Sack

Dr „Bischof“ het viilmol e golde un e schwarz Buech drbii, wu diä guete un diä schlächte Tate vu dr Kinder drin verzeichnet sin. Diä wäre verläse, villicht wird vorhär aü no bättet, un dr Begleiter vum Nigelaüs macht mit dr Ruete oder suscht ebis Drohgebärde, villicht fitzt er aü emol richtig. Diä Sach goht aber meischtens guet üs: Dr Nigelaüs haltet si Begleiter zruck, losst Gnad vor Rächt ergoh un verteilt Epfel, Nuss, Bredli un anderi Siäßigkeite üs sinem Sack, hit ka aü emol e mp3-Player unter dr Gobe sii. Im Badische isch viilmol e Weckmann oder Baselmann (im Baselpiet Grättimaa, im Züripiet Grittibänz) mit im Sack – so heißt diä Figür üs hällem Brotdeig.
In dr Schwiz kunnts aü vor, ass Chlause in mänke Ort as greßeri Gruppe ufdrätte – des sin aber ender heidnischi Relikt, wu mit em religiöse Nigelaüs-Brüch wennig z due hän.
Hit isch üs em Santi Glaüs viilmol e Softi Glaüs wore, är kunnt ohni Begleiter un droht aü gar nit. Er drittet inflationär uf – nit numme am 6. Dezämber, aü scho vorhär bim Hasezichterverein usw. oder nochhär uf dr Wihnächtsmärkt usw. Viilmol isch er aü scho rot-wiss azoge wiä dr Wihnächtsmann oder wird vu sällem eifach verdrängt.

Vorbild Nikolaos vu Myra

Dr Heilig Nigelaüs (Nikolaos), wu am 6. Dezämber si Fäscht gfiirt wird un wu s Vorbild vum Nigelaüs-Brüüch isch, isch um 280 gebore un speter Bischof z Myra in Lykiä wore. Des lit in Kleinasiä (hittigi Tirkei, Provinz Antalya) un isch dertemol vu Griäche bsiidlet gsii. Dr Nikolaos seig dur großi Wohltätigkeit ufgfalle, dur des erschiint er natirlig as Gobebringer bsunders geignet. In Mitteleuropa isch dr Nigelaüskult im 10. Johrhundert dur d Kaiseri Theophanu, d griächisch Fraü vum Kaiser Otto II., gferderet wore. Im Kanton Friiburg isch dr St. Nikolaus Landespatron.

s'Dromome

Om de Samichlaus get's au veli wyteri Brüch, zom Bischpel Geislechlöpfe: Meischt Jogendlechi tüend i de Zyt ab em 1 Novämber am Obig Geislechlöpfe. Au a de Chlaus-Omzög gfend mer d'Geislechlöpfer hüüfig. Oder denn Gritibänz: Es Zopfteig Gebäck i de Form vomene Mönsch. Oder au Trychle: Oft wärded a de Chlausomzög grossi Trychle (Kuhglocken) mettreid. Zom Teil paarwiis amene Joch öber de Scholtere oder denn einzeln direkt ome Buuch gschnallt.

Literatür

Atlas der deutschen Volkskunde
Atlas der schweizerischen Volkskunde
Österreichischer Volkskundeatlas
Chlaus. In: Schweizerisches Idiotikon. Band 3, Spalte 687–698 (mit riichhaltiger kulturgschichtlicher Darstellig zum Nikolaus-Bruuchtum in dr Schweiz bsunders währed em 18. und 19. Johrhundert).
Christoph Landolt: Nikolaus, Christkind, Weihnachtskind, Neujahrkind, Mutti, Pelzer & Santa Claus, «Wortgschicht» vum 19. Dezämber 2013, uusegee vu dr Redaktion vum Schwizerischen Idiotikon.