Türkischi Sproch

Türkisch (Türkçe)
Verbreitig:	Türkei, Zypere, Balkan, Gagausie, Krim, Aserbaidschan, Iran, Irak
Sprecher:	70 Millione
Linguistischi Klassifikation:	Altaischi Sproche Turksproche Oghusischi Sproche Türkisch
Unterteilige:
Offizieller Status
Amtssprooch vo:	Türkei, Republik Zypere, Türkischi Republik Nordzypere
Sproochchürzel
ISO 639-1	tr
ISO 639-2	tur
ISO 639-3	tur
SIL	TRK

D Türkischi Sproch isch eini vu dr Turksproche. D Sälbschtbezeichnig vu däre Sproch isch Türkçe. Mit Türkisch isch in däm Artikel Türkei-Türkisch gmeint.
Die türkischi Sproch (Türkei-Türkisch) isch d Müttersproch vo ca. 80% vo Bevölkerig in dr Türkei.

Verbreitig

Türkisch isch Amtssproch vo de Türkei und vo me Deil vo Zypre. Wältwit isch es noch em Stand vo 2007 d Müetersproch vo 58 Millione Lüt (vor allem in de Türkei und in de Länder drum umme, z. B. Griecheland, Zypre un Bulgariä) und wird vo insgsamt über 80 Millione Mensche gschwätzt.

Verwandtschaft

Türkei-Türkisch bildet e Dialäktkontinuum mit dr Truksproiche in Zentralasie (Kasachisch, Turkmenisch, Usbekisch, Kirgisisch). Am nächschte verwandt mit em Türkei-Türkisch isch s Aserbeidschanisch, d Sprächer vu beide Sproche chönne enand verstoh.

Alphabet

Dr Schriftsproch in Anatoliä un im Herrschaftsbereich vu dr Osmane isch Osmanisch-Tirkisch gsii, si isch mit dr arabische Schrift gschriibe wore. Wo 1926 de Mustafa Kemal Atatürk an me Turkologe-Kongress teilgnoh hät, hät er die latynischi Schrift für die türkischi Orthografy gfordert. Des hät sich 1928 au chönne durchsetze.

Sit 1928 isch de Dialäkt vo Istanbul d Hochsproch vom Türkische. D Schrift isch e Lutschrift, des heißt, dass jedem Lut genau ei Büchstabe züegordnet isch. S Alphabet hät 29 Büchstabe:
a b c ç d e f g ğ h ı i j k l m n o ö p r s ş t u ü v y z

Ussproch

D Büechstabe, wo in de folgende Tabelle nit uffgfiehrt sin, werre glych wie im Dütsche usgsproche.

Büechstabe	IPA-Zeiche	Beschrybig
c	[dʒ]	Affrikate: d + stimmhafts sch
ç	[tʃ]	Affrikate: t + stimmloses sch
e	[ɛ]	wie s churze e oder z. D. ä uff Alemannisch und Dütsch
ğ	[:], [j]	Noch de helle Vokal wie j ußgsproche, sust zur Dehnig brucht
ı	[ɯ]	ungrundete gschlossene dunkle Lut
j	[ʒ]	stimmhafts sch (j chunnt numme in Främdwörter vor)
o	[ɔ]	churzes o wie uff Alemannisch
ö	[œ]	kurzes ö wie uff Alemannisch
r	[r]	grollts r mit mehrere Zungeschläg
s	[s]	stimmloses s wie alemannischs Doppel-S oder ß
ş	[ʃ]	stimmloses sch
v	[v]	wie w und deilwis v
y	[j]	wie Alemannischs j
z	[z]	stimmhafts s

Grammatik

Allgemein

Türkisch isch e agglutinierendi Sproch. Des heißt, dass Suffix de Fall, d Person etc. azeige, im Gegesatz züe dr flektierende Sproche, wie dr indogermanische, wu au dr Wortstamm cha gändert wäre (z. B. Umlut). Wie in e paar andere Sproche (z. B. Ungarisch) isch d Vokalharmony entscheidend für d Suffix. Zwüsche Gschlæchter wird nit underschyde. Deilwis chunnt zwüschem Wort und de Ändig no e Hiatustilger, wo d Ussproch erlychtert (z. B. araba - arabanın statt arabaın, n isch de Hiatustilger) S Türkische kennt die folgende sechs Fäll (diä verschiidene Variante sin wäge dr Vokalharmonii - je noch dr Vokal in dr Stammsilbe mueß dä oder sälle Vokal in dr Ändig folge):

Fäll

Name	Erchlärig	Ändig
Nominativ	wer?	‹ ›
Akkusativ	wen?	ı / i / u / ü
Dativ	wem?	e / a
Genitiv	wem sy, hochdütsch wessen	ın / in / un / ün
Lokativ	in öbbs dinne	de / da
Ablativ	vo öbbs weg, uss öbbs use	e / a

Witers zu de Suffix

Au de Bsitz cha mer durch Suffix azeige, woby s vorcho cha, dass s Wort mehreri Suffixe annenand hät:
ev - s Hus
evde - im Hus
eviniz - Ihr Hus
evinizde - in Ihrem Hus
evinizdeyiz - myr sin in Ihrem Hus.

Am letschte Bispyl cha mer seh, dass au d Person durch Suffix azeigt werde.

Durch die vyle Funktione vo Suffix sin die türkische Wörter oft lang, aber in de Azahl letschtendlich weniger. Des cha mer am folgende Filmtitel seh:

Uçurtmayı vurmasınlar. (2 Wörter mit durchschnittlich 10 Büechstabe)

zum Verglych die alemannischi Übersetzig:

Sie solle de Drache nit abschieße. (6 Wörter mit durchschnittlig 5,7 Büchstabe)

Links

D Wikipedia uff Türkisch
S Wiktionary uff Türkisch — e freis Wörterbüech

 Wikibooks: Türkisch — Lern- und Lehrmaterialie

Wikiversity uff Türkisch — Kursmaterialie, Forschigsprojäkt und wüsseschaftlige Usdusch