Isebärger

D Isebärger, au Herre vu Isebärg, sin e Adelsgschlächt gsii, wu im Brysgau un Markgräflerland im Zytruum vum 11. bis 14. Jorhundert wichtig gsii isch. Si hän verschideni Stedt grindet, wie z. B. Känzinge un Sulzburg.

dr Woobe vu dr Isebärger us dr „Zürcher Wapperoll“ vu 1340

dr Rudolf II. vu Isebärg uf em Isebärger-Brunne z Känzinge

Stammbaum vu dr Isebärger (Dafele z Känzinge)

Gschicht

As Vorfahre oder au as Nascht vu dr Isebärger gälte d Herre vu Rimsinge. Weel dr Name „Hesso“ bi dr Üsebäörger vylmol vorchunnt, isch des au dänkbar fir s Gschlächt vu dr „Hessone“. As Stammvater vu dr Isebärger un dr Grofe vu Nimburg giltet dr Dietrich vu Rimsinge, wu im letschte Viertel vum 10. Jorhundert gläbt ghaa het. E Spross vu dr baide Gschlächter isch vermuetli dr Abt Hesso vu Isebärg 12. Jorhundert gsii.

S Gschlächt vu dr Isebärger het zum freie Adel ghert, si sin Vasalle vum Bischof vu Basel gsii. Si hän scho syt 1052 as Oberschänke vum Hochstift Basel gamtet.

Dr erscht Stammsitz vum Gschlächt isch d Iseburg gsii, wu nerdli vu Brysach glägen isch. Si isch 11. Jorhundert böue un anne 1291 gschlisse wore. Vu dr Burg un vum Bärg, wu si druf gstanden isch, git shite kaini Spure me. S Biet entspricht em hitige Flurname Isenberg, wu syt 1997 noch em Abzug vu dr Franzesische Druppe us dr Vauban-Kaserne ne Gwärbbiet entstanden isch.

Wu die Burg gschlisse gsii isch, hän Isebärger vu dr Burg Hechinge uf em Schlossbärg bi Achkarre im Chaiserstuel uus gherrscht. Die Burg isch anne 1259 zum erschte Mol in ere Urkund gnännt wore. Zum Bsitz vum Adelsgschlächt hän d Burg Aistett, d Kirnburg, d Burg Neierschhuuse, d Burg Riegel, d Burg Sulzburg un d Burg Wyswyl ghert.

D Stadt Känzinge isch anne 1249 dur dr Rudolf II. vu Isebärg näb em Dorf Känzinge uf em freie Fäld grindet wore. In dr Stadt mahnt e Brunne in dr Ortsmitti syter 1824 an d Stadtgrinder. Um des Zyt isch s Gschlächt uf em Hegschtpunkt vu syre Macht gsii. Uffellig isch au, ass si dert kai Burg hän böue loo, derfir hän si ne befeschtigti Stadt grindet, wu dur di greßer Bevelkerig e hechere Verdaidigungswärt ghaa het, aber au hecheri Styyre yybrocht het.

Im Zämehang mit dr Stadtgrindig stoht au d Grindig vum Chloschter Wonnedal dur Rudolf II. vu Isebärg. S isch anne 1242 zum erschte Mol urkundli gnännt wore. S isch s Huuschloschter un d Grablegi vu dr Familie. Urspringli ne Dominikanerchloschter isch s ab 1262 e Zischterziänsernechloschter gsii. Noch ere wägselvolle Gschicht isch s anne 1806 säkularisiert wore un an Bade chuu. D Gebei sin vun ere Ruebe- un Zichoriefabrik bruucht wore, dodermit het z Känzinge d Induschtrialisierg aagfange.

S dritt Elemänt im Zäntrum vu dr Macht vu dr Herre vu Isebärg isch d Kirnburg gsii.

Am Änd vum 13. Jorhundert, 1291/92, isch d Herrschaft Isebärg in e Nideri un e Oberi Herrschaft ufdailt wore, wu ab do unanbhängig vunenander gsii sin, bis dert hän dr Hesso IV. un dr Rudolf III. no gmainsam gherrscht. Aini vu dr Voruussetzige vu dr Dailig ich gsii, ass Sulzburg (ca. 1283) un Ändinge (ca. 1285/86) s Stadträcht iberchuu hän.

No dr Ufdrännig in di Ober Herrschaft – d Ändinger Linie, wu mit em Burkhart II. aafangt – un di Nider Herrschaft – d Känzinger Linie, wu mit em Rudolf II. aafangt – het s Gschlächt bald r nidergang erläbt. D Känzinger Linie het si nie mee vu dr Folge vu dr Schlacht bei Göllheim 1298 erholt, wu im Vorfäld d Pflixburg vum Chenig Adolf vu Nasaau an d Isebärger verpfändet worden isch. 1352 het dr letscht männli Spross vu dr Känzinger Linie d Stadt Känzinge an sy Schwoger Heinrich IV. vu Bade-Hachbärg verchauft – e schlächt Gschäft fir dr Heinrich, wel dr Friedrich d Stadt vu dr Habsburger as Lääche ghaa het un die anne 1365 iri Aasprich uf Känzinge vor Gricht duregsetzt hän. D Linie het ufghert mit em Dod vum Friedrich vu Isebärg 1354.

D Ändinger Linie isch im „Chaiserstieler Chrieg“ vu 1320 bis 1322 dr Herre vu Falkeschtai bim Kampf um d Vogtei Bickesohl un dr dodermit verbundene Schadesersatzforderige unterläge. Derzue isch chuu, ass 1336 d Burg Hechinge, Aischtett un d Burg un s Dorf Riegel vum Markgrof vu Hachbärg, Heinrich IV., verpfändet woren isch. Noch em Fryburger Chrieg isch Ändinger an d Habsburger chuu. Dr Hesso V. vu Isebärg isch dr letscht vum Gschlächt gsii, är ich anne 1379 gstorbe.

Woobe

In blau zwee zwärchi inenander gschupfti un mit dr Schwinge abezues gchehrti silberni Fligel. Speter isch no ne guldine Chleestängel derzuechuu. In däre Form isch dr Isebärger Woobe au in Woobe vum Kurfirschtedum Bade ufgnuu wore, wu s im zwaite Fäld vum Woobeschild ufschynt un d Herrschaft Isebärg as Dail vu Bade simbolisiert.

Au in verschidene Ortswoobe wird dr Isebärger Fligel gfiert:

• 
  Woobe vu dr Herre vu Isebärg no dr Zürcher Wooberoll (Runge)
• 
  Woobe vu dr Markgrofschaft Bade-Durlach
• 
  Woobe vum Großherzogdum Bade
• 
  Woobe vum Landkrais Ämmedinge
• 
  Woobe vu Känzinge
• 
  Woobe vu Ändinge
• 
  Woobe vu Härwelze
• 
  Woobe vu Kippenewiir
• 
  Woobe vu Unterrimsinge
• 
  Woobe vu Nidereggenee
• 
  Woobe vu Dottige
• 
  Woobe vu Arelse (Vogtei Birseck)

Stammdafele

• Dietrich vu Rimsinge
  • Bechtold
  • Rudolf
  • Hesso vu Aistett ⚭ Guta
    • Hesso I. vu Isebärg († 1111)
      • Hesso II.
        • Hesso III. († 1160)
          • Burkhart I. († 1203)
            • Rudolf I. († 1231) ⚭ Helia vu Lichteburi
              • Burkhart II. († 1248) ⚭ NN vu Aurich
                • Hesso IV. († 1306)
                  • Burkhart III. († 1336)
                    • Anna
                    • Johann († 1376)
                      • Burkhart
                    • Hesso V. († 1379) ⚭ Agnes vu Geroldseck (gnännt vu Dibenga, gnännt vu Veldenz)
                      • Anna († 1424) ⚭ Konrad II. vu Dibenge-Lichteneck († 1449)
                      • Agatha († 1434)
                  • Gebhart
              • Rudolf II. († 1259) ⚭ 1. Kunigunde vu Katzenelnbogen († 1253), ⚭ 2. Elisabeth vu Lichteburi
                • Rudolf III. (us dr 1. Eh, † 1296) ⚭ Helica vu Lichteburi
                • Burkhart (us dr 1. Eh, † 1305)
                  • Hesso († 1331)
                    • Burkhart IV. († 1336) ⚭ 1. NN, ⚭ 2. Luggart vu Geroldseck
                      • Anna (us dr 1. Eh, † 1356) ⚭ Heinrich IV. vu Bade-Hachbärg († 1369)
                      • Clementa (us dr 2. Eh) ⚭ 1. Otto I. vu Tierstein († 1352), ⚭ 2. Heinrich vu Blumeneck († 1363)
                      • Hesso (us dr 2. Eh, † 1379) ⚭ 1. Gisela Malterer († 1363), ⚭ 2. Agnes vu Geroldseck
                        • Anna (us dr 1. Eh, † 1400) ⚭ Konrad I. vu Dibenge-Lichteneck († 1410)
                        • Anna (us dr 2. Eh, † 1437) ⚭ 1. Werner vu Hornberg, ⚭ 2. Reinhold VI. vu Urslinge († 1442)
                      • Johann (aus 2. Ehe, † 1376) ⚭ Anna von Kirkel
                    • Udelhild ⚭ Johann I. vu Schnabelburg, Vogt vu Schwarzeberg
                • Anna (us dr 1. Eh) ⚭ Heinrich II. vu Bade-Hachbärg († 1297/1298)
                • Rudolf IV. (us dr 2. Eh, † 1304) ⚭ Adelheid
                  • Elisabeth ⚭ Heinrich IV. vu Rappoltstein un zu Hohenack
                  • Anna ⚭ Heinrich, Herr vu Schwarzeberg
                  • Hugo († 1343) ⚭ Sophie vu Horburg
                    • Klara († 1350) ⚭ Walter VI. vu Geroldseck († 1349)
                    • Katharina ⚭ NN vu Landsberg
                    • Adelheid († 1353) ⚭ Luitold II. vu Krenkingen († 1360)
                  • Friedrich († 1354) ⚭ Susanna II. vu Geroldseck

Literatur

• Johann Christian Sachs: Einleitung in die Geschichte der Marggravschaft und des marggrävlichen altfürstlichen Hauses Baden. Erster Theil. Lotter, Carlsruhe 1764, S. 607–640 (Iigschränkti Vorschau uf books.google.de). 
• Heinrich Schreiber: Urkundenbuch der Stadt Freiburg im Breisgau, Band 1, 1828 (Digitalisat der UB Freiburg).
• Heinrich Maurer: Die Freiherren von Üsenberg und ihre Kirchenlehen, in: Zeitschrift für die Geschichte des Oberrhein], Band 67, 1913, S. 370 (Digitalisat im Internet Archive).
• Ansel-Mareike Andrae-Rau: Beobachtungen zur Burgen- und Städtepolitik der Herren von Üsenberg im 13. Jahrhundert, In: Das Markgräflerland, Band 2/2003, S. 130–140 (Digitalisat der UB Freiburg).
• Karl Hartfelder: Weisthum des üsenbergischen Dinghofes zu Bischoffingen 1279, in: Zeitschrift für die Geschichte des Oberrheins, Band 34, 1882, S. 234–239 (Digitalisat im Internet Archive).
• Fridrich Pfaff: Zinsrodel des Burkhart von Üsenberg zu Achkarren am Kaiserstuhl. In: Alemannia, Bd. 19 (1892), S. 183–188 (Digitalisat im Internet Archive).
• Rainer Kiewat: Die Burgen der Üsenberger: Kirnburg, Burg Üsenberg, Burg Riegel, Burg Höhingen. Kenzingen 2006.
• Lorenz Werkmann: Die Grafen von Nimburg im Breisgau. In: Freiburger Diözesan-Archiv Band 10 (1876), S. 71–83 mit einem Nachtrag von Josef Bader, S. 84–96 (Digitalisat).

Weblink

 Commons: Üsenberger – Sammlig vo Multimediadateie

• Stefan Hess: Üsenberg, von. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
• Herren von Üsenberg uf alemannische-seiten.de
• Üsenbergbrunnen Kenzingen uf alemannische-seiten.de
• Endinger Urkunden des 14. Jahrhunderts uf endinger-geschichte.de

Fueßnote

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Üsenberger“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.