19. Jahrhundert
◄ |
17. Jh. |
18. Jh. |
19. Jahrhundert
| 20. Jh.
| 21. Jh.
| ►
1800er |
1810er |
1820er |
1830er |
1840er |
1850er |
1860er |
1870er |
1880er |
1890er
| Dialäkt: Markgräflerisch (Ebringe) |
S 19. Johrhundert het am 1. Jänner 1801 agfange un am 31. Dezember 1900 ufghert. S'ghert zu de Epoch vu de Neizit, wo um d'Johrhundertwendi zum 16. Johrhundert agfange het.
Neie Organisationsforme: De Nationalstaat
ändereFrogt mer noch de Organisationsforme, denach in wellene Ajnhajte sich d'Lüt wohrgnu hänn, no derft des die groß Veränderig si, wo mit de erste Dekande vum 19. Johrhundert itrette: isch. De Nationalstaat isch als neji politischi Institution ufebaut worre. Er het neji Theme gforderet, neji Bildigssystem, neji wirtschaftlichi Strukture, ä neji Vorstellig vu Syte vu dene, die in ihm gläbt hänn: d'Brajtschaft, sich als Bürger z'sähne un sich dementsprechend z'organieere.
Herrschaft goht im 18. Johrhundert noch vu de Herrschaftshüser un politische Partaiige aus, sowie vu mächtige Adlige, wo hinder de Partaiige stehn. Krieg werre im 18. Johrhundert dementsprechend wohrgnumme: Regent wnen si un len "ihr" Geld in si fließe. Militärischi Niderlage werre im 18. Johrhundert nit als nationali Schand empfunde, sundern als Dajl vu äre vu Regente gstaltete Machtpolitik. Do entwicklet sich im 19. Johrhundert ä ganz neji Wohrnähmig. Si isch vor allem ä Folg vu de Französische Revolution un de Napoleonische Krieg, die vumä ganz neje Heer trage werre - ainem us Staatsbürger zsämmegsetzte. Insbsunder Dytschland het im französische Nationalismus am Afang vum 19. Johrhundert wänig entgegezstelle. S'Heilig Römisch Riich isch in Ajnzelstaate zersplitteret, wu vu Napoleon gegeänander usgspilt werre. De Riichsverband wird ufgleest. Dytschland sini Intellektuelle fordere in de Reaktion uf die Bedrohig ä Nationalstaat, wo erst noch gründet werre muess, wo aber uf dem Wäg mit äme ganz neje Bwusstsi vu Staatsbürgerlichkajt usgstattet wird. Am End vum 19. Jahrhunderts sin militärischi Niderlage dann mit enorme nationale Gsichtsverluste verbunde. Ä dytsches Heer ziegt 1870 dur Frankriich un erzwingt in Versailles, dem traditionelle Ort der vu Frankriich usgohende Herrschaft, ä Igständnis vu de Niderlag, was Frankriich als nationali Schmach empfinde het miesse (un 1918 ä internationali Gegeantwort, ä verheerendi Demüetigig vu Dytschland, noch sich ziegt).
Nationali Euphorie, wie si in de Befriig vu Gricheland vu de Türken in de 1820er un im Ainigigsprozess vum Königriich Italie in de Mitti vum 19. Johrhundert ufchumme, hänn kai Parallele im 18. Jahrhundert - weder die englisch Glorious Revolution vu 1688 noch die Französisch Revolution isch vu verglichbare nationale Gfiehle vu äre Verajnigig bglajtet gsi. Europa sini Intellektuelle wie de Romantiker Lord Byron, der bi äme militärische Kommando in Grichenland stirbt, entwickle ä romantischi Identifikation mit de neji nationale Bwegige, die vum Volch trage werre mien, um z'funktioneere. Authentischer wie d'Politik vum 18. Johrhunderts, echter, de Wurzle nächer, erschint de nej Nationalismus.
S'19. Johrhundert legt do Grundstaj fer Entwicklige, wo im 20. neji Usprägige un globali Dimensione gwinne sotte. De Faschismus un de Nationalsozialismus vum 20. Johrhundert werre sich als national-völchische Bwegige manifesteere. Hochtechniseerti un hochgrüstete Staate werre sich dann in romantische Ruckbsinnige uf Völchischi Ursprüng defineere un Konflikt vu globale Dimensione ustrage, wo d'Welt nej ordne werre.
Eraigniss
ändereKlima
ändere- Die Chlai Iiszitt endet.
- S'Johr 1816 goht als Johr ohni Summer in d'Klimagschichte i: de Usbruch vu äme Vulkan in Indonesie im April 1815 het zur Folg, dass in Nordamerika un Europa z'Nacht im Juli un August Temperature under Null Grad herrsche.
Literatur
ändere- Schnerb, Robert: Das Bürgerliche Zeitalter. Europa als Weltmacht 1815 - 1914. Zürich 1971, ISBN 3-463-13682-1