Iiszitalter
S Iiszitalter, churz au d Iiszite, si Periode in dr Gschicht vo dr Ärde, wo mindestens äi Pol vo dr Ärde vergletscheret isch.[1] Sit öbbe 30 Millioone Joor isch d Ärde im aktuelle Känozoische Iiszitalter. Sit dere Zit isch d Antarktis extrem und d Arktis (erst sit öbbe 2,7 Millione Joor) weniger stark vergletscheret.
Verwändig vo de Begriff Iiszit und Iiszitalter
ändereDr Begriff Iiszit wird in dr Umgangssprooch vilmol sünonüm für Chaltzit (Glazial) verwändet. Er isch in däm Sinn 1837 vom Karl Friedrich Schimper iigfüert und spööter mit dr gliiche Bedütig vo Iiszitalter brucht worde. Hützudaag brucht mä dr Begriff Iiszit as Sünonüm für Chaltzit, wääred en Iiszitalter Chaltzite und au Warmzite wo zwüschene cho si (Interglaziale), umfasst. S jüngste Iiszitalter isch s känozoische, wo bis hüte duurt und s ganze Quartär umfasst. Die letschti Iiszit, d Würmiiszit bzw. Weichseliiszit, isch vor öbbe 11.700 Joor z Änd gange. Us dr Sicht vo dr Ärdgschicht isch s jüngste Iiszitalter nonig fertig, wil s Holozän nume non e Warmzit innerhalb vom känozoische Iiszitalter isch, wo dodrdur definiert wird, ass es immer no Polaari Iischappe git. In dr geologische Terminologii wird s Pleistozän aber vilmol sünonüm für s jüngste Iiszitalter verwändet, wäärend s Holozän as „noochiiszitlig“ bezäichnet wird.
Iiszitalter in dr Gschicht vo dr Ärde
ändere.png)
Iiszitalter het s im Lauf vo dr Gschicht vo dr Ärde immer wider gee. Wemm mä iiri ganzi Gschicht aaluegt, isch d Ärde normaalerwiis e Blaneet, wo witgeend iisfrei isch, wo s aber in gröössere Abständ immer wider Cheltifaasene gee het. Wäarend deene Faase si d Pol und d Gebirg under Iis glääge, wo vilmol in dr Form vo Gletscher bis in middleri Bräite vorgstoosse isch.
Die früesti Veriisigsfaase het s im eltere Präkambrium vor öbbe 2,2 Milliarde Joor gee und an sim Ändi vor öbbe 750 bis 600 Millioone Joor (Cryogenium). Noch dr sogenannte „Schneeballe-Ärde“-Hüpothese isch d Ärde in dr jüngere vo deene bäide Veriisigsperioode e baar mol fast komplett vo Iis zuedeckt gsi isch.[2] D Entwicklig vom Lääbe weeri denn wäge dr groossflechige Vergletscherig in groosser Gfoor gsi. Es isch aber au mööglig, ass wöge däm d Evoluzioon vo de Vilzeller, wo churz noch em Ändi vo deere Veriisigsfaase aagfange het, dütlig beschlöinigt worde weer. Klimamodäll vo dr früeje Ärde häi die Hüpothese understützt; si isch allerdings immer no umstritte.[3]
Witeri Veriisige si us em Ordovizium und Silur und us em permo-karbonische Iiszitalter bekannt. Vor allem d Südkontinänt (Gondwana) si vo de Vorstööss vom Iis in deere Epoche brägt worde. Middelöiropa isch zu deere Zit in dr Nööchi vom Ekwator gsi und het e dropischs Klima ghaa. D Verdäilige vo de Ablaagrige vo deere Iiszit uf verschiideni Kontinänt isch äins vo de Argumänt für em Alfred Wegener si Kontinentaldrift-Hüpothese gsi.[4] E chalti Perioode in dr Jura- und in dr Chriidezit, wo mä druf cha schliesse ufgrund vo de Tämpraturrekonstrukzioone (hellblaue Balke in dr Abbildig), het möögligerwiis wäge dr Konfigurazioon vo de Kontinänt nit zun ere Iiszit gfüert.
| Naame | Aafang vor Mio. J. | Duur in Mio. J. | Äon | Ära | Perioode |
|---|---|---|---|---|---|
| Huronischi Iiszit | 2400 | 300 | Proterozoikum | Paläoproterozoikum | Siderium, Rhyacium |
| Sturtischi Iiszit | 735 | 35 | Proterozoikum | Neoproterozoikum | Cryogenium |
| Marinoischi Iiszit | 735 | 75 | Proterozoikum | Neoproterozoikum | Cryogenium |
| Gaskiers Iiszit[5] | 582 | 2 | Proterozoikum | Neoproterozoikum | Ediacarium |
| Ande-Sahara Iiszit | 450 | 30 | Phanerozoikum | Paleozoikum | Ordovizium, Silur |
| Karoo Iiszit | 360 | 100 | Phanerozoikum | Paleozoikum | Karbon, Perm |
| Kaneozoischs Iiszitalter[6] | 33,5 | bisher 33,5 | Phanerozoikum | Känozoikum | Paläogen, Neogen, Quartär |
| Iiszit in de letschte 2400 Millioone Joor: | 540,5 |
Liddratuur
ändere- Edmund Blair Bolles: Eiszeit. Wie ein Professor, ein Politiker und ein Dichter das ewige Eis entdeckten. Argon, Berlin 2000. ISBN 3-87024-522-0 (Zur Forschungsgeschichte, insb. Louis Agassiz, Charles Lyell und Elisha Kent Kane)
- Jürgen Ehlers Das Eiszeitalter, Spektrum Akademischer Verlag 2011
- Jürgen Ehlers Allgemeine und historische Quartärgeologie, Enke Verlag, Stuttgart 1994, ISBN 3-432-25911-5
- Jürgen Ehlers, Philip Gibbard: The extent and chronology of Cenozoic global glaciation. Quaternary International, 164-165, 6-20. 2007. doi:10.1016/j.quaint.2006.10.008
- Wolfgang Fraedrich: Spuren der Eiszeit – Landschaftsformen in Europa. Springer, Berlin 2006. ISBN 3-540-61110-X
- Hansjürgen Müller-Beck: Die Eiszeiten. Naturgeschichte und Menschheitsgeschichte. Beck, München 2005. ISBN 3-406-50863-4 (Knappe Einführung)
- Josef Klostermann: Das Klima im Eiszeitalter. Schweizerbart, Stuttgart 1999. ISBN 3-510-65189-8
- Matthias Kuhle: The Pleistocene Glaciation of Tibet and the onset of Ice Ages- An Autocycle Hypothesis. GeoJournal 17, No. 4, 581-596, 1988. DOI: 10.1007/BF00209444
- William Ruddiman: Earth’s climate, past and future. New York 2002. ISBN 0-7167-3741-8 (englisch)
- Christian-Dietrich Schönwiese: Klima im Wandel. Tatsachen, Irrtümer, Risiken. Deutsche Verlagsanstalt, Stuttgart 1992. ISBN 3-421-02764-1
- Roland Walter: Erdgeschichte – Die Entstehung der Kontinente und Ozeane. 5. Auflage. Walter de Gruyter, Berlin/New York 2003. ISBN 3-11-017697-1
Weblingg
ändere
Commons: Iiszitalter – Sammlig vo Multimediadateie- NASA Earth Observatory Paleoclimatology – allgemäini Informazioone über s Paläoklima
- Paläoklima-Programm vo dr NOAA
- Subcommission on Quaternary Stratigraphy – globale Korrelationstabelle für das Quartär
- Deuqua – Deutsche Quartärvereinigung e. V.
- Eiszeit – Gletscherzeit – Zur Fernsehsendung planet-wissen des WDR
Fuessnoote
ändere- ↑ Murawski, H., Meyer, W. (2004): Geologisches Wörterbuch. Spektrum Akademischer Verlag, 11. Auflage, 262 S. ISBN 3-8274-1445-8
- ↑ Paul F. Hoffman, u. a.: A Neoproterozoic Snowball Earth. In: Science. Bd. 281. 1998, Nr. 5381, S. 1342–1346. ISSN 0036-8075
- ↑ N. Eyles, N. Januszczak: Zipper-rift’ – A tectonic model for Neoproterozoic glaciations during the breakup of Rodinia after 750 Ma. In: Earth-Science Reviews. Amsterdam 65.2004, 1–2, 1–73. ISSN 0012-8252
- ↑ Alfred Wegener: Die Entstehung der Kontinente und Ozeane Braunschweig 1929, S. 135 f. (4. Aufl., online)
- ↑ The Gaskiers glaciation as a significant divide in Ediacaran history and stratigraphy
- ↑ New data illuminates Antarctic ice cap formation Archivlink (Memento vom 18. Jänner 2012 im Internet Archive)
|
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Eiszeitalter“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde. |