Känozoikum

S Känozoikum (griech. καινος „nej“, ζωον „Dier“), au Ärdnejzyt gnännt, isch s Ärdzytalter, wu im Äon Phanerozoikum noch em Mesozoikum (Ärdmittelalter) chunnt un wu bis hite goht. E veraltete Name isch Neozoikum. Dr Aafang vum Känozoikum wird vor rund 65,5 Millione Johr aagsetzt, noch em Masseuusstärbe vu dr Chryydezyt, wu unter anderem alli Dinosaurier uusgstorbe sin.

Ära- them	Syschtem	Serie	≈ Alter (mya)
Käno- zoikum	Quartär	Holozän	0,0117–0
		Pleistozän	2,588–0,0117
	Neogen	Pliozän	5,332–2,588
		Miozän	23,03–5,332
	Paläogen	Oligozän	33,9–23,03
		Eozän	55,8–33,9
		Paläozän	65,5–55,8
diefer	diefer	diefer	elter

S Känozoikum umfasst di geologisch Entwicklig vum hitige Europa un vu dr andere Kontinänt mit dr Uffaltig vu dr Alpe un vum Himalaya (Alpidische Orogenese) bis zue ihre hitige Form un d Radiation un Entwicklig vu dr hitige Bflanze- un Dierwält, vor allem vu dr Suger (Mammalia). Derwylscht s Klima am Aafang vu dem Ärdzytalter no seli warm gsi isch, het vor rund 2,6 Million Johr s jingscht Yyszytalter aagfange mit dr Veryysig vum Nordpol. D Inlandveryysig am Sidpol het scho vor 38 Mio. Johr aagfange.

Gliderig vum Känozoikum

Stellig vum Känozoikum im Phanerozoikum:

• Äon: Phanerozoikum (542–0 mya)
  • Ära: Känozoikum (Ärdnejzyt) (65,5–0 mya)
  • Ära: Mesozoikum (Ärdmittelalter) (251–65,5 mya)
  • Ära: Paläozoikum (Ärdaltertum) (542–251 mya)

Chryyde-Tertiär-Gränze (gstrichleti Linie) im Trinidad Lake State Park, US-Bundesstaat Colorado.

S Känozoikum wird in die Syschtem unterglideret (obe s jingscht, unte s eltscht):

• • Ära: Känozoikum (65,5–0 mya)
    • Syschtem: Quartär (2,588–0 mya)
    • Syschtem: Neogen (23,03–2,588 mya)
    • Syschtem: Paläogen (65,5–23,03 mya

S Känozoikum isch friejer in zwei Syschtem unterdeilt wore: in s Tertiär (mit dr Serie Paläozän, Eozän, Oligozän, Miozän un Pliozän) un in s Quartär (mit dr Serie Pleistozän un Holozän). Syt 2004 giltet d Yydeilig in drej Syschtem: s Paläogen (mit Paläozän, Eozän un Oligozän) isch dr eltscht Zytabschnitt, derno chunnt s Neogen (mit Miozän, Pliozän). D Serie-Yydeilig vum jingschte Syschtem vum Känozoikum, em Quartär, isch nit gänderet wore, syt em Juni 2009 wird aber s Gelasium in s Pleistozän gstellt as jingschti Stapfleu.

„Tertiär“

Veralteti Darstellig vu dr Ärdnejzyt us ere Uusgab vu dr Zytschrift „Die Gartenlaube“ vu 1872

Scho anne 1759 sin em italienische Geolog Giovanni Arduino di wenig verfeschtigte Gsteiformatione ufgfalle, wun er as montes tertiarii (dritti Bärg) dr montes secundarii (zweete Bärg) us Chalch un dr montes primitivi (urspringlige Bärg) us Granit, Basalt oder Schiifer gegenibergstellt gha het. Us däne Bezeichnige het si scho ne Reihefolg im dr Entstehig un im Alter ergee. D Gebirg, wu im „Tertiär“ entstande sin, sin alpidisch. D Bezeichnig „Tertiär“ wird aber syt 2004 in dr Geologische Zytskala nimi brucht.

Weblink

 Commons: Känozoikum – Sammlig vo Multimediadateie

• International Chronostratigraphic Chart 2020/03

Fueßnote

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Känozoikum“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.