Elisabeth Eidenbenz

D Elisabeth Eidenbenz (* 12. Juni 1913 z Wila; † 23. Mai 2011 z Züri; haimetberäächtigt z Züri) isch e Schwyzer Leereri gsii. Si isch as Gräächti unter dr Velker geert woore.

d Elisabeth Eidenbenz, hinteri Zyylete, dritti vu links, Zämechumft vu SAK-Mitarbaiter*ne, Château de la Hille, 1941

D Maternité Suisse z Elne no ire Reschtaurierig

Evakuierig vu spaanische Chinder dur d Ayuda Suiza 1937 z Madrid

Lääbe

D Elisabeth Eidenbenz isch as dritteltschts vu segs Chinder vum evangeelische Bfaarrer Johann Albrecht un syre Frau Marie Eidenbenz-Hess z Wila un z Stäfa ufgwagse un isch deert uf d Volksschuel gange. Ire Grooßvater Hermann Eidenbenz isch vu Dytschland yygwanderet gsii un isch Bundesbresidänt vu dr Jinglingsverain un 1877 Mitgrinder vum Blaue Chryz gsii.

No ire Uusbildig 1929 bis 1933 as Primaarschuelleereri im Leererneseminaar vu dr Deechterschuel Züri het si 1934 d Huushaltigsschuel z Neukirch an der Thur absolviert. Si het Schwäärerziebaari z Winterthur unterriichtet un e Klass vu fufzg Chinder im Induschtriquartier z Züri. Si isch begaischteret gsii vum däänische Volksschuelsischteem un het 1937 e Summerkuurs in dr Privaatschuel Danebod z Fynshav, Däänemaark gmacht, vu deert uus isch si uf Aafroog vum Willi Begert vum Ziviildienscht diräkt uf Spaanie graist.

Deert het si ab Jänner 1938 in dr Zyt vum Spaanische Buurgerchrieg dr Schwyzerische Aarbetsgmainschaft fir Spaaniechinder (SAS) (dytsch Schweizerische Arbeitsgemeinschaft für Spanienkinder, SAS, spaanisch Asociación de Ayuda Suiza a los niños de la guerra) bim Versoorge v Flichtling un Chinder in Noot ghulfe. Im Standquartier vu dr Ayuda Suiza z Burjassot het si noch em Mitarbaiterhuushalt gluegt un speter het si z Valencia ne Kantiine yygriichtet, wu Chinder zwaimool am Daag e Suppe un Milch hän chenne abhoole. Us em grooße Laager het si Chlaider un Schue verdailt. Im Dezämber 1938 isch si in d Schwyz retuurgcheert.

Wu d Republikaaner gege d Franco-Druppe verloore ghaa hän, het dr Karl Ketterer si iberzygt, Ändi Jänner 1939 vu Züri uf Frankryych z raise un z Brouilla bi Perpignan e Chrankehuus fir Mietere yyzriichte, wu mit dr Erlaubnis vu dr Beheerde di schwangere Fraue us dr Internierigslaager, wu Hunderdöuserti vu spaanische Flichtling unter gruusige Bedingige ghuust hän, aane brocht woore sin. Vu Meerz bis zum 20. Septämber 1939, wu des Chrankehuus zuegmacht wooren isch, sin deert 33 Chinder uf d Wält chuu.

Z Elne, im Siide vu Perpignan, het d Elisabeth Eidenbenz im böufellige Château d’Elne en Ersatz fir Brouilla gunde. D Schweizerische Arbeitsgemeinschaft für Spanienkinder (Ayuda Suiza, SAS) (ab 1940 Schweizerischen Arbeitsgemeinschaft für kriegsgeschädigte Kinder SAK) het dr Chauf vum Gebei un di zweemoonetige Reschtaurierigsaarbete finanziert. D Eidenbenz het di Schwyzer Entbindigskliinik, d Maternité suisse d’Elne, chenne yyriichtte, un het ab Aafangs Dezämber 1939 wiider schwangeri Fraue un untererneerti Chinder ufgnuu, ooni Ruggsicht uf Nazionaliteet oder Voorschrifte. 1942 het d Chinderhilf vum Schwyzerische Roote Chryz, as Noofolgeri vu dr SAK, d Maternité ibernuu. Em neitraale Roote Chryz isch s verbote gsii, z Frankryych «bolitisch» verfolgte Juude z hälfe. Wäge däm het mer des mieße verdeckt mache.

Dr Rodolfo Olgiati het schwyzerischi Hebamme organisiert, wu alli fir e baar Moonet vu dr Bfläägerneschuel Züri chuu sin go hälfe. Ab Dezämber 1939 bis d Maternité zuegmacht wooren isch, sin deert 603 Chinder uf d Wält chuu, doodrunter rund 200 vu jiidische Mietere, vyyl anderi sin gsund bflägt woore. Im April 1944 isch s Schloss vum dytsche Militeer bschlaagnaamt woore, wel mer uf Invasioon vu dr Alliierte gwaartet het. Innert vier Dääg het mer alles mieße zämepacke un d Lyt uf s Gheft Montagnac bi Saint-Côme-d’Olt (Département Aveyron) im Landesinnere mieße ziigle, wu s Kämpf gee het zwische dr Résistance un dr Wehrmacht. Im Oktoober 1944 isch d Elisabeth Eidenbenz in d Schwyz reuurchuu.

Z Züri het si ne Praktikum in dr Soziaale Fraueschuel gmacht. Statt uf d Schuel z goo, het si si bi dr Schwyzer Spände gmäldet un isch 1946 uf Wien umzooge, wu si no Flichtlingschinder vu dr Verdriibene us dr dytschsproochige Biet z Oschteuropa gluegt het. Si het e grooßi Willa z Hadersdorf im Weschte vu Wien gfunde, wu si ne Chinderhaim fir di Chlaischte yygriichtet het. S Chinderhaim isch anne 1948 vum Hilfswäärch vu dr Evangeelische Chilche vu dr Schwyz (HEKS) ibernuu un um e Huushalts- un Chinderbfläägschuel erwyteret woore, wu di aarbetsloose Flichtlingsmaidli e Leer hän chenne mache. Noch em Ungarnufstand 1956 sin ungarischi Mietere mit ire Chinder ufgnuu woore. D Elisabeth Eidenbenz het deert bis zue ire Pänsionierig 1975 gschafft un isch druf uf Rekawinkel im Wienerwald zooge.

Vu 2009 bis zue irem Dood 2011 het si in eme Altershaim z Züri gläbt. Si isch im Alter vu 97 Joor gstoorbe. Am 27. Mai 2011 isch iri Uurne uf em Friidhoof Witike Chilchhof vergraabe woore.

Dr Nooloss isch im Archiv fir Zytgschiicht z Züri.

Uuszaichnige un Eerige

• Ire Engaschmänt isch vergässe woore. Eerscht wu ne junge belgische Diplomaat jiidischer Abchumft, dr Guy Eckstein, 1991 no syre Gebuurtsuurkund gfoorscht het un uf dr Uurkund vum Amt vu Elne dr Name vu dr verantwoortlige Schwyzeri glääse het, het er no iire gfoorscht un ire Wiirke bekannt gmacht.
• Anne 2002 sin rund säächzg vu dääjeenige, wu d Eidenbenz gsoorgt het fir si, uf Elne retuurchuu, go La Señorita z eere, wie si vu däne, wu iberläbt hän, bis hite no gnännt wird. Dodrunter sin Spaanier*ne, Juude un Jiidene un Roma gsii, e Dail dervu verdanke dr Elisabeth Eidenbenz ire Lääbe. Fir ire Muet un ire uussergweendligi Entschlossehait isch ere dur d Hand vum israelische Generaalkonsul in «irem» Schloss dr Eerentitel Geräächti unter dr Velker verliie woore. D Stadt Elne het s Schloss gchauft un din e Museum iber d Maternité yygriichtet.
• 2005 het si dr Eeredokter vu dr Acadèmia de Ciències Mèdiques i de la Salut de Catalunya i de Balears, Barcelona, iiberchuu.
• 2006 isch ere in dr Spaanische Bootschaft z Wien s Gulde Eerechryz vum Civil-Oorde vu dr Cheenigi Sofia De la Solidaridad verliie woore.
• Vu Katalonie het si s Sankt-Georgs-Chryz iiberchuu.
• Si isch Eerebuurgeri vu dr Stadt Elne gsii.
• 2007 het di franzeesisch Regierig si zuen ere Ritteri vu dr Eerelegion ernännt.
• 2009 isch si vum Gmairoot Wila mit em «Bryys fir bsunderi Verdienscht» un mit dr Uusstellig Chinder vu Elne im Museum vum Schwyzerische Roote Chryz z Gämf geert woore.

Beriicht un Broschüüre vu dr SAS

• Beriicht vu dr Elisabeth Eidenbenz iber d Milchuusgaab vu dr SAS z Burjasot-Valencia, Dezämber 1938, 2 Syte
• Aus der Arbeit für die spanischen Flüchtlingskinder in Frankreich. Briefe unserer schweizerischen Mitarbeiter, Zürich Mai 1939, 4 Syte
• Sekretariaatsberiicht, Züri, 3. Mai 1939, 4 Syte
• Ruth von Wild: Beriicht Nr. 1 vu drColonie Suisse LE LAC près Sigean, 22. Juli 1939, 5 Syte
• SAS (Hrsg.): Ayuda Suiza. Zürich, 14 Syte
• SAS (Hrsg.): Trikolore und Schweizerkreuz. Basel, 20 Syte

Uusglääseni Literatur

• Hélène Legrais: Les Enfants d’Élisabeth. Presses de la Cité, 2006, ISBN 978-2-258-07169-8.
• Assumpta Montellà: Elisabeth Eidenbenz. Més enllà de la Maternitat d'Elna. Ara Llibres, 2011, ISBN 978-8-492-90751-9
• Assumpta Montellà: La maternidad de Elna. Now books, 2007, ISBN 978-84-96201-43-9
• Assumpta Montellà: La Maternitat d'Elna Ara Llibres, 2005, ISBN 9788493967963
• Tristan Castanier i Palau: Femmes en exil, mères des camps. Elisabeth Eidenbenz et la Maternité Suisse d’Elne (1939-1944). Trabucaire Editions 2008, ISBN 2-84974-074-8.
• Tristan Castanier i Palau: Elisabeth Eidenbenz i la maternitat suïssa d’Elna. Trabucaire Editions 2009, ISBN 2-84974-095-0.
• Helena Kanyar Becker: Elisabeth Eidenbenz. Gründerin der Maternité Suisse. In: Helena Kanyar Becker (Hrsg.): Vergessene Frauen. Humanitäre Kinderhilfe und offizielle Flüchtlingspolitik 1917–1948. Schwabe, Basel 2010, ISBN 978-3-7965-2695-4.
• Assumpta Montellà: Elisabeth Eidenbenz. Més enllà de la Maternitat d’Elna. Ara Llibres, 2011.

Dokumäntazioon

• Ein Herz für Kinder – Eine Schweizer Retterin im Zweiten Weltkrieg. Schwyzer Fäärnsee 2004, 31 Min.
• La llum d'Elna, 2016, Film. Dir. Sílvia Quer (uf Katalaanisch)
• Memoria del Exilio – La Maternidad de Elna Online Video (14 Min.)

Weblink

 Commons: Elisabeth Eidenbenz – Sammlig vo Multimediadateie

• Insel des Friedens mitten im Krieg. In: Kulturzeit vum 26. April 2007 (7 Min.)
• «Ich habe das getan, was getan werden musste» In: Schweizer Familie, 27. Mai 2009
• Ralph Hug: Eine Gerechte unter den Völkern. In: WOZ Die Wochenzeitung, 2. Juni 2011

Fueßnote

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Elisabeth_Eidenbenz“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.