Alemannische Wikipedia

Dr Jakob Meyer zem Haas

Dr Jakob Meyer zem Haas (* 1482 z Basel; † 1531 z Basel) isch 1516 Bürgermäister vo dr Stadt Basel worde und het 1521 as Folg vom Bangsioonesturm dr Bürgermäisterboste verloore. Vo Bruef us isch er Gäldwäggsler gsi. Er isch dr ersti Basler Bürgermäister gsi, wo weder zum Aadel no zun ere Achtburgerfamilie ghöört het, sondern zun ere Zumft. Über si Lääbe isch nume wenig bekannt, es git nid emol e bescheideni zitgenössischi Biografii.[1] Si Naame isch hüte vor allem e Begriff, wil er em Hans Holbein em Jüngere dr Ufdraag gee het, e Mariebild z moole.

Dr Jakob Meyer zem Haas, 1516, Gmäld vom Hans Holbäi em Jüngere, die linggi Daafele vom ene Doppelbild mit dr Dorothea Kannegiesser, im Meyer siner zwäite Frau. Ööl uf Lindeholz, jedi Daafele 38,5 × 31 cm, Kunstmuseum Basel, Inv. Nr. 312
Dialäkt: Baseldütsch
D Dorothea Kannegiesser, im Meyer si zwäiti Frau, 1516, Gmäld vom Hans Holbäi em Jüngere, die rächti Daafele vom Doppelbild mit em Jakob Meyer.

Lääbe

ändere

Bruef und Familie

ändere

Dr Jakob Meyer zem Haas isch 1482 z Basel uf d Wält choo. Sini Eltere si dr Kröömer Jakob Meyer und d Anna Galizian gsi, wo us ere Babbiirmacherfamilie gstammt het. Dr Meyer isch Gäldwäggsler vo Bruef gsi und het sit 1503 zur Zumft zu Husgnosse ghöört.[1] Das isch äini vo de so genannte Heerezümft gsi und isch zwüsche de aadlige Achtburger und de Handwärkerzümft gstande. In dr Zumft zu Husgnosse si sit em 13. Joorhundert d Silberhändler und d Gäldwäggsler organisiert gsi. Wäge iirer änge Verbindig zum Basler Bischof gälte si as däm sini «Husgnosse». Sit 1382 si si im Root mit iirem Zumftmäister verdräte gsi.[2] Dr Meyer isch dört vo 1510 bis 1515 Mäister gsi. Usserdäm isch er sit 1503 au bi dr Zumft vo de Wiilüt zümftig gsi und vo 1504 aa bi dr Schlüsselzumft, bäides eebefalls Heerezümft.[3] Si Wäggselstuube mit em Wäggseldroog, em Schriibzüüg und eme Droog isch am Aafang eender beschäide gsi isch und het sich im Huus zem Haas am Määrtblatz befunde.[4][1] Dr Zuesatz zem Naame «zem Haas» läitet sich woorschinlig vom Huus zem Haas häär. Öb es sich drbii um dr aagstammti Sitz vom alte Bürgergschlächt zem Haas handlet, wie s bi soonige Gschlächternääme üüblig gsi isch,[5] und öb dr Meyer zu däm ghöört het, isch frooglig, wil si Vater dä Zuesatz nit brucht het und grad bedoont wird, ass dr Meyer nit vo patrizischer Häärkumft isch. Vermuetlig het er dr Naame vom Geböid brucht, zum sich vo öbber anderem underschäide.

1508 het dr Meyer zuesätzlig zu sim Stadthuus für 350 Rhiinischi Gulde[1] e Gundeldinger Schlössli kauft, wo usserhalb vo dr Stadt gläägen isch. Drzue häi «wygerhuse, gesess, schüren und hoffstatt, gärten, reben, ackern, matten, rütinen, holz und velde, weg und stege mit allem byfang begriffen, ehafften rechten und zugehörungen, genannt Groß Gundeldingen […] mit sampt dem vyhe, küe, ross, wagen, schiff und geschirre darzu gehörig und etlichen hausrat und federwat darinn.[6]» ghöört. Es isch e Weijerschlössli gsi und het zun ere Grubbe vo vier Schlössli ghöört, wo im 14. und 15. Joorhundert as heerschaftligi Landsitz im Gundeldinge entstande si. Hüte isch no äins vo de Schlössli erhalte, vermuetlig isch s aber nid daas, wo dr Meyer din gwoont het.[7]

In erster Ee isch dr Jakob Meyer zem Haas mit dr Magdalena Bär verhürootet gsi, wo d Schwöster vom legendääre Bannerheer Hans Bär († 1515) gsi isch. Si isch vorhär scho mit zwäi Basler verhürootet gsi, wo gsellschaftlig hooch gstande si. Das het s im Meyer mööglig gmacht, wirtschaftlig iiflussriichi Persone in dr Stadt z dräffe. Dr Meyer het mit em Hans Gallizian e Handelsgsellschaft aagfange, isch Verleeger für e Erzbischof vo Besançon gsi und het mit Immobilie spekuliert. D Magdalena isch 1511 gstorbe und isch zu St. Martin bigsetzt worde. 1513 het dr Meyer d Dorothea Kannegiesser ghürootet. Im gliiche Joor isch die gmäinsami Dochder Anna uf d Wält choo.[1]

In fremde Dienst und d Vermiddlig vo äidgenössische Söldner

ändere

Vo 1507 bis 1515 isch dr Meyer an de Fäldzüüg vom Kaiser Maximilian I. im französisch bsetzte Oberitalie drbii gsi. Er het 1507 as Fäänrich uf französischer Site d Iinaam vo Genua erläbt, 1510 isch er as Hauptmaa uf dr Site vom Babst gege e Herzoog vo Ferrara in s Fäld zooge. 1512 isch er e diplomatische Underhändler dür e Kaiser gege d Franzoose gsi.[8]

Sit de 1480er Joor het sich in dr Äidgenosseschaft e Süsteem vo «Bangsionszaalige» entwicklet, wo uswärtigi Ufdraaggääber wie s Huus Östriich, Frankriich, Mailand, Venedig, Savoye oder dr Babst e Hufe Gäld für d Vermiddlig vo Söldner us dr Äidgenosseschaft zaalt häi. Offiziell isch das Gäld in die öffentlige Kasse gange, aber die chriegsfüerende Parteie häi au Schmiirgälder an iiflussriichi Amtsdrääger zaalt. Under em Meyer sinere Egide het d Stadt Basel die erste uswärtige Bangsionszaalige iignoo. Drunder isch e Bangsion vo 1000 Gulde in Gold bim Abschluss vom ene Bündniss mit em Babst Julius II. im Joor 1510 gsi und e jöörligi Bangsion vo 200 Gulde bi dr Erbäinigung mit em Maximilian I. vo 1511. Anderi reegelmäässigi Zaalige si vo 1512 aa us Savoye und Mailand iidroffe.

Dr Meyer isch im Januar 1512 an dr Inthronisazioon vom Mailänder Herzog Massimiliano Sforza drbii gsi und het en Urkunde überchoo, wo uf e 23. Juli 1512 vorusdatiert gsi isch und iim für sini Verdienst bi dr Zruggeroberig vom Herzogdum e jöörligi Bangsion vo 100 rhiinische Gulde garantiert het. Im Merz 1512 het er im Root dr Aadrag gmacht, ass män iim und e baar andere Persoone vo däm Root, wo allerdings nit gnennt worde si, die brivaati Bangsion wurd gnäämige. Dr Root het dr Aadraag abgleent, het aber im Joor druf beschlosse, im Meyer für sini Verdienst vo denn aa jedes Joor e Däil vo de 500 Dukaate us dr Mailänder Bangsion z zaale. Wo aber churz druf Bricht vo bewaffnete Ufständ gege Bangsionsheere in andere Schwizer Stedt iidroffe si, het dr Meyer förmlig uf d Zaalige verzichdet. Vom Juni 1515 het dr Root d Bangsion aber stillschwiigend witer uszaalt.[8]

Dr erst zümftigi Bürgermäister

ändere
 
S Wabbe vom Jakob Meyer zem Haas, noochdrääglig vom ene umbekannte Künstler uf dr hindere Site vo dr Bilddaafele (lueg oobe) gmoolt

Am Johannisdaag, em 24. Juni 1516 het s Kieserkollegium dr Jakob Meyer zem Haas zum Bürgermäister vo dr Stadt Basel gweelt. Er isch dr ersti bürgerligi Bürgermäister us de Räije vo dr Zümftige gsi. Die si sit 1506 im Kieserkollegium verdräte gsi, und mä het zu iire Gunste im Joor 1515 alli Vorrächt vo de Patrizier, dr sogenannte «Hooche Stuube», bi de Waale zu öffentlige Ämtern abgschafft.[1] Vermuetlig isch d Waal dr Aalass gsi, ass er e Dobbelbortret mit sinere zwäite Frau in Ufdraag gee het. Dr Meyer isch, wie s sim Bruefsstand entsproche het, as woolhabende Bürger mit Fingerring und ere Goldmünze in dr Hand abbildet worde.[9] Die Goldmünze cha aber nit identifiziert wärde.[8] Dr Kunsthistoriker Nikolaus Meier dütet d Münze au as e Zäiche vom ene nöi entstandene Gäldaadel. Dr Jakob Meyer sig e «homo novus», en Emporkömmling, gsi, wo mit em Ufdraag für e Holbäi si Aaseä häig welle vergröössere.[10] En Interpretazioon vo dr Christl Auge dütet d Münze hingeege as Hiiwiis uf s Münzbriwileeg vo dr Stadt Basel, wo dr Meyer mit gschicktem Verhandle usghandlet häig.[11]

 
«Dr Haas springt über en Aadel» – e Sprichwort, wo uf d Waal vom Meyer zum Bürgermäister söll zruggoo, erkläärt in Kirchhofer: Wahrheit und Dichtung, 1824.

Die 15 Basler Zümft, wo sit dr Middi vom 14. Joorhundert dr grösst Däil vo de männlige Basler Erwaggsene din organisiert gsi isch, häi zur Zit vo dr Reformazioon die politischi Macht z Basel übernoo. Die Elläiheerschaft vo de Zümft isch im Kärn no bis 1798 gange. D Waal vom Jakob Meyer zum Bürgermäister cha mä dorum, au wenn dr Meyer sälber Katholik gsi isch und no vor dr Reformazioon sis Amt adräte het, as politische Wändipunkt in dr Stadtgschicht aagluegt wärde.[12] S Schwizer Sprichwort «Dr Haas springt über en Aadel» wird uf d Waal vom Meyer zruggfüert.[13]

Im Meyer si Politik isch zerst erfolgriich gsi: d Iinaame si gröösser worde und häi d Stadtkasse gfüllt. 1517/18 het d Stadt mee as s Dobblede vo de durchschnittlige Iinaame vom Joorzäänt vorhäär iignoo. Bis 1521 si d Iinaame immer witer aagstiige. Zitgenosse wie dr Pamphilus Gengenbach häi in Flugbletter kritisiert, ass d Obrigkäit iiri Underdaane für dräckigs «heimlich gelt» wie Vee ins Usland wurd verkaufe.[8]

Dr «Bangsionesturm»

ändere
→ Hauptartikel: Dr Bangsionesturm

1521 het sich Basel exklusiv mit Frankriich verbündet. Im August 1521 häi dr Meyer und anderi Rootsheere s Aanee vo brivate Bangsione für legal erkläärt, und im Oktober isch s zu Stroosseschlachte zwüsche Aahänger vom franzöösische und vom kaiserlige Lager ko. Dr Meyer und fümf anderi Mitgliider vom Root häi iir Amt verloore und si verhafdet worde. Die Süüberigsakzioon, wo mä hüte as «Bangsionesturm» bezäichnet, het zun ere Nöiverdäilig vo dr Macht under de verschiidene politische Chreft gfüert. Zerst isch e Machtwakuum entstande, dr Root het sich vo dr bischöflige Heerschaft losgsäit, und d Zümft häi d Oberhand im Root gwunne. Formal isch dr Meyer zwar entmachdet gsi, er het aber immer no Iifluss gha. Im Summer 1522 het er mit Erfolg zwäi Handwärker und Söldner wäge Beläidigung verchlagt. Die bäide häi müesse widerrüefe, was si gsäit häi, erklääre, ass dr Meyer eerehaft sig, und e gröösseri Gäldbuess zaale.[1][8]

Dr Meyer het sich denn fast ganz uf si Schloss im Gundeli zruggzooge und isch nume no 1524 nonemol für Frankriich und dr Babst in Chrieg zooge, wo 1525 d Schlacht bi Pavia gegen e Karl V. verloore häi. Wäärend dr Reformazioon isch dr Meyer ändgültig zum Ussesiter in dr Basler Politik worde. Dr Reformator Oekolampad isch 1522 in d Stadt choo, und d Reformazioon het sich bis 1529 z Basel duuregsetzt. Dr Meyer het dr alt Glaube bhalte und isch en erklärte Gegner vo dr Reformazioon gsi. Mä cha dr Ufdraag an dr Holbäi im Joor 1525, e monumentals Mariebild für e Meyer z moole, und das 1528 no äinisch lo überarbäite, au in däm Konteggst gsee. Noch em Erlass vo dr Reformazioonsornig am 1. April 1529 isch dr Meyer uf Freiburg im Brisgau züüglet.[1]

1531 isch dr Jakob Meyer zum Haas z Basel gstorbe.

Im Meyer si Bedütig as Gönner und Ufdraaggääber vom Hans Holbäi em Jüngere

ändere

Scho 1516 het dr Jakob Meyer sich und si Frau Dorothea Kannegiesser vom Hans Holbäi lo moole. Er isch dr ersti Ufdrääggääber vom Holbäi, wo mä dr Naame von em kennt. Dr Root vo dr Stadt Basel het am 15. Juni 1521, vier Möönet bevor dr Meyer gstürzt worden isch, im Holbäi dr Ufdraag gee, Freske im Basler Groossrootssaal z moole, wo 1530 fertig worde si. Dr Groossrootsaal isch 1817 abgrisse worde, und vo dene Freske isch nume e Fragmänt erhalte, wo hüte im Kunstmuseum Basel isch. Us Vorzäichnige vom Holbäi, wo erhalte si, und ere Aquarellkopii vom Hieronymus Hess, won er churz vor em Abbruch gmoolt het, gseet mä, ass dr Holbäi dr Saal mit allegorische Daarstellige zum Thema Macht und Gäld gschmückt het. Über em Sitz vom Bürgermäister isch e Justitia gsi, und uf iirem Schild isch gschriibe gsi: «Oh ihr Regierenden, hütet Euch vor dem Privaten, sorgt euch um das Öffentliche».[8]

Spööter het dr Jakob Meyer im Hans Holbäi en anders groosses und representativs Gmäld in Ufdraag gee, die so genannti Darmstädter Madonna (entstande 1525/26, überarbäitet 1528), wo sich hüte im Frankfurter Städel befindet. Zu däm Zitpunkt isch dr Meyer dr Aafüerer vo dr katholische Partei z Basel gsi. Mä gseet dä Ufdraag dorum au as e demonstrative oder sogar provokante Akt gege d Reformazioon.[14] Allerdings het dr Meyer au scho früener siner religiööse Überzüügig Usdruck gee, won er dr Basler Kartause Gäld gee het für Verglaasige und für d Primiz vom Chronist vo dr Kartause, em Georg Carpentarius, e Bild gstiftet het.[15] Dr Meyer het sich uf em grossformatige Mariäbild as Stifder zämme mit bäide Fraue und dr Dochder lo abbilde. Vo de andere Figuure het mä früener dänkt, ass si dooti Söön vom Meyer sige, hüte gälte si als biblischi Figure, möögligerwiis us dr Ikonografii vo dr häilige Sippe, de Noochkomme vo dr Häilige Anna.[16] S Madonnebild isch vermuetlig Däil vo dr Usstattig vom Meyer siner Huuskapälle im Gundeldinger Schloss gsi.[12]

  •  
    Jakob Meyer zum Haas, Studie vom Hans Holbäi für d Darmstedter Madonna
  •  
    D Dorothea Kannegiesser, Studie vom Hans Holbäi für d Darmstedter Madonna
  •  
    Anna, d Dochder vom Jakob Meyer zum Haas, Studie vom Hans Holbäi für d Darmstedter Madonna
  •  
    D Darmstetter Madonna vom Hans Holbäi em Jüngere, 1525/26, isch 1528 entstande im Ufdraag vom Jakob Meyer zum Haas, wo zämme mit sinere Familie as Stifter daargstellt isch.

Fuessnoote

ändere
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 Nikolaus Meier: Die Krone der Maria. In: Bodo Brinkmann: Der Bürgermeister, sein Maler und seine Familie: Hans Holbeins Madonna im Städel. Petersberg 2004, S. 63–77.
  2. ↑ http://altbasel.ch/zunft/hausgenoss.html
  3. ↑ Nikolaus Meier: Taktieren und strategisch handeln. In: Hans Holbein der Jüngere. Die Jahre in Basel. München 2006, S. 58–65.
  4. ↑ Paul Koelner: Die Zunft zum Schlüssel in Basel. Basel 1953, S. 287 f. Zitiert noch: Nikolaus Meier: Die Krone der Maria. In: Brinkmann, S. 63–77.
  5. ↑ Andreas Heusler: Verfassungsgeschichte der Stadt Basel im Mittelalter. Basel, 1860, S. 67, 140.
  6. ↑ Verena, Witwe des Johannes Bez von Durlach, Staatsarchiv Basel B 18, f. 54v. Zitiert nach Nikolaus Meier: Die Krone der Maria. In: Brinkmann, S. 63–77.
  7. ↑ Archivierte Kopie (Memento vom 4. März 2016 im Internet Archive) Dr Gymnasialräkter Thomas Platter het 1549 s erhaltene Schlössli vom Vooräigedümer, wo Ulrich Hugwald ghäisse het, kauft. Ass au dr Meyer zu däm sine Voräigedümer ghöört het, gseet dorum eender unwoorschinlig us.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 Valentin Groebner: Spezialist für das Geld anderer Leute: Jakob Meyer zum Hasen, die Geschenke und die Politik. In: Brinkmann, S. 45–53.
  9. ↑ Jutta Zander-Seidel: Des Bürgermeisters neue Kleider. In: Brinkmann, S. 55–61.
  10. ↑ Nikolaus Meier: Taktieren und strategisch handeln. In: Hans Holbein der Jüngere. Die Jahre in Basel. Münche 2006, S. 58–65.
  11. ↑ Christl Auge: Zur Deutung der Darmstädter Madonna. Frankfurt am Main 1993, S. 12.
  12. ↑ 12,0 12,1 Martin Alioth, Ulrich Barth, Dorothee Huber: Basler Stadtgeschichte. Band 2, Basel 1981.
  13. ↑ «Zur Zeit (1515), als es endlich nach langem Kampfe mit dem Adel den Bürgern von Basel gelang, den Sieg über die hohe Stube zu erringen, und die Zünfte zu ihren ersten Bürgermeister Jakob Meyer zum Hasen erwählten, entstand das obige Sprichwort, das diesem Ereigniss ein Gedächtniss setzt.» [sic!] Hase (Lepus). In: Karl Friedrich Wilhelm Wander (Hrsg.): Deutsches Sprichwörter-Lexikon. Band 2, Leipzig 1870, Sp. 368, Nr. 28. Lueg Scan mit dr Erkläärig vo däm Sprichwort im Kirchhofer sinere Wahrheit und Dichtung us em Joor 1824.
  14. ↑ Neue Zürcher Zeitung vom 1. April 2006. Archiviert vom Original am 1. Februar 2009; abgruefen am 13. Dezember 2012..
  15. ↑ Liber benefactorum L. Stab Klosterarchiv Kartause, f. 313b. Zitiert noch: Nikolaus Meier: Taktieren und strategisch handeln. In: Hans Holbein der Jüngere. Die Jahre in Basel. München 2006, S. 58–65.
  16. ↑ Neue Zürcher Zeitung vom 1. April 2006. Archiviert vom Original am 1. Februar 2009; abgruefen am 13. Dezember 2012..

Litratuur

ändere
  • Martin Alioth, Ulrich Barth, Dorothee Huber: Basler Stadtgeschichte. Band 2, Basel 1981.
  • Bodo Brinkmann: Der Bürgermeister, sein Maler und seine Familie: Hans Holbeins Madonna im Städel. Imhof, Petersberg 2004, ISBN 3-937251-24-3.
  • Rudolf Wackernagel: Geschichte der Stadt Basel. Band 3, Basel, 1924, Reprint 1968.
  • Hans Holbein der Jüngere. Die Jahre in Basel. 1515–1532. Ausstellungskatalog Kunstmuseum Basel. Prestel, München 2006.
  • August Bernoulli: Meyer zum Hasen, Jakob. In: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 21, Duncker & Humblot, Leipzig 1885, S. 581 f.

Weblingg

ändere
  Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Jakob_Meyer_zum_Hasen“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.
Vun "https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=Jakob_Meyer_zum_Hasen&oldid=1040412"