Lokàlracht ìn Elsàss-Mosel

Dialäkt: Mìlhüüserisch

S Lokàlracht ìn Elsàss-Mosel ìsch a gsetzliga Bsunderheit vu drèi frànzeescha Départements, wo vu 1871 bis 1918 zum ditscha Kaiserreich gheert han. Noh-n-em Erschta Waltkriag, wo dia Gegend wìder frànzeesch worra ìsch, sìn vìel ditscha Gsetzer blìewa. So ìsch s Lokàlracht vu Elsàss-Mosel ànna 1919 grìnda worra.

Àlla Gsetzer vu dam Lokàlracht wara ìm "Institut du Droit Local Alsacien-Mosellan" z Stroßburg ufbewàhrt. And 2019 hàt's s erschta Mol a Büech gaa, wo dia gànza Gsetzer beschribt.

Gschìcht

Elsàss-Lothrìnga: d Granza vor un noh 1871

A Teil vum Elsàss un vu Lothrìnga ìsch ànna 1870 vu Frànkrìch ìns Ditschlànd gànga. Dàs ditscha Teil ìsch „Elsàss-Lothrìnga“ vu da Ditscha gnennt worra, àwer 's ìsch tàtsachlig nìt s Gliicha gsìì às d zwei frànzeescha Gegend wo vu da Frànzoosa „Alsace“ un „Lorraine“ gnennt wara. Àm 10. Mai 1871 ìsch d „Frìeda vu Frankfurt“ unterschrìewa worra, zwìschem ditscha Kaiserreich un dr frànzeescha Repüblik.

Àm Ànd vum Erschta Waltkriag ìsch dr Wàffastìllstànd vu Compiègne zwìscha Frànkrìch un Ditschlànd àm 11. Novamber 1918 unterschrìewa worra un àm 28. Juni 1919 ìsch dr Versailler Vertràg unterschrìewa worra. D ditscha Elsàss-Lothrìnga ìsch zum Frànkrìch zruck kumma. D Granza vu da Départements sìn àwer nìmm wia vor 1871 blìewa: s Territoire de Belfort ìsch nìt zum Elsàss zruckkumma, d Départements vu dr frànzeescha Lothrìnga han sìch ànderscht às vorhar orgànisiart un s ditscha Teil vu Lothrìnga ìsch s Département vu dr Mosel worra.

D Iwohner vum Elsàss un vu Lothrìnga hàn mehr Vorteiler ìn da ditscha Gsetzer às ìn da frànzeescha Gsetzer ghàà, àlso han sa d ditscha Gsetzer wälla bhàlta (obwohl àss sa, ìn dr Mehrheit, garn wìder Frànzeesch worra sìn); so ìsch dia gsetzliga Bsunderheit ìn dara Gegend erschuna.

Dr gsetzliga Ìnhàlt steht üs merhrera Ursprìng:

• frànzeescha Gsetzer vu vor 1870
• ditscha Gsetzer vu dr Zitt zwìscha 1871 un 1918
• bsundera Gsetzer vu dr Gegend Elsàss un Mosel
• frànzeescha Gsetzer vu noh 1918, fer d Gegend Elsàss un Mosel

Dia Màßnàhma hatta àm Ààfàng provisorisch sotta sìì. Sa sìn àwer blìewa un àm 1. Juni 1924 sìn zwei Gsetzer erstellt worra, fer àss dàs Lokàlracht blibt.

S Lokàlracht ìsch wahrend dr Nàzi-Zitt àbgschàfft worra. A Gsetz vum 15. Septamber 1944 hàt's wìder zruckbrocht.

Ànna 1985 ìsch dr IDLAM (Institut du droit local alsacien-mosellan) grìnda worra, fer dia regionàla Bsunderheit ìn da Litt besser expliziara oder fer sa ìn da àdminischtràtiva Pflìchta begleita.

D Qualla vu da Gsetzer sìn uf Ditsch gschrìewa. Sa sìn nia ìn dr frànzescha offiziella Zittung (Journal Officiel) veräffentligt worra. Àwer a Text vum 27. Àuigscht 2013 gìtt a frànzeescha Version vum Lokàlracht ìn Elsàss-Mosel.

Ìnhàlt vum Lokàlracht

S Lokàlracht betrìfft verschìedena Gebiater. Do sìn a pààr Beispìeler.

Concordat: a bsunderer Züestànd fer d Religion

Vu 1801 bis 1905 hàt's ìm Frànkrìch dr Concordat gaa, dàs sìn Màßnàhma, wo d Religion mìt em Stààt verbìnda han. 's hàt verschìedena Wìrkunga ghàà: d Pfarrer, d Pàschtora un d Ràbbiner sìn vum Stààt zàhlt worra, as hàt ìn dr Schüel Religionunterrìchta gaa (nìt numma ìn dr Privàtschüel), as gìtt a Gsetz wo Blasphemie strooft … Ànna 1905, wo da Concordat ìm Frànkrìch àbgschàfft worra ìsch, sìn s Elsàss un d Mosel nìt derbii gsìì, so han sa nàtiirlig da Concordat bhàlta. Un wo sa wìder Frànzeesch worra sìn, han sa'na, so wia d ditscha Gsetzer mìt Vorteila, wälla bhàlta.

As gìtt a bsunderer Züestànd fer viar Religiona: d kàtholischa, d evangelisch-lütherischa, d reformiarta un d jìdischa Religion. Dr Islam gheert do nìt derzüe, àwer dia Religion kààt trotzdam dur dr Concordat Hìlf bikumma, zum Beispiel Gald fer a Moschee z bàuia. – Lüeg äu Ünion vu Proteschtantischa Kercha vum Elsass un vu Lothringe.

Hàndwarker

A Hàndwarker gheert ìn'ra Àrt Zunft, wo gliichzittig d Patrons un d Igstellta unterstìtzt. D Bìldung vu da Lehrlinga làuift ànderscht às ìm Rascht vum Frànkrìch; s Diplom àm And vum Studium heißt „Brevet de Compagnon“.

Àrwetsracht

• Ìm Fàll vu Àbwasaheit bhàlta d Àrweiter vum Privàtbereich ìhra Lohn, glich àm erschta Tàg Àbwasaheit un ohna Bedìngung vu-n'ra gwìssa Zitt ìm Unternamma.
• Àm Sunntig un àn da Fiirtig ìsch d Àrwet beschrankt. Ìm ìnduschtriella Bereich wìrd, üsser Üsnàhma, àn so Taga nìt gschàfft. Ìm Verkàuifsbereich därf ma àn so Taga heechschtens 5 Stund schàffa. Meischtens wìrd àm Sunntig gàr nìt gschàfft. As gìtt àwer ìmmer Üsnàhma.
• As gìtt zwei Fiirtig mehr àss ìm Rascht vum Frànkrìch: dr Kàrfrittig un dr Staffestàg (àm 26. Dezamber).
• A Unternamma kààt ìn eim vu ìhra Verkàuifer verbiata, speeter ìn'ra àndra Unternamma ìhra Konrurranz z màcha, àwer dàs Verbot ìsch numma gìltig wenn d Unternamma ìn dam Verkàuifer, wo furtgeht, a gwìssa Summa zàhlt.

Soziàlracht

• Elsàss-Mosel hàt ìhra eigena Krànkakàssa (sécurité sociale). Dr Biitràg ìsch tiirer (+1,6%), àwer d Krànkakàssa vu Elsàss-Mosel düet derfer mehr zruckzàhla (90% àstàtt 70%), wenn ma sa brüücht.
• A soziàla Hìlf wìrd vu da Gmeina ìn da Litt ìn dr Not brocht. Dàs betrìfft Litt, wo sehr wenig iz'geh han, zum Beispiel d Junga vu 16 bis 25 Johr àlt, wo d frànzeescha „RMI“ Hìlf noh nìt bikämma. Dia lokàla Hìlf besteht nìt unbedìngt üs Gald, sa kààt aui a màteriàla Hìlf sìì: Wohnung, Asswàr, zum Beispiel.

Jàgdracht

S Jàgdracht steht unter dr Veràntwortung vu dr Gmein (üsser da Gebiater, wo greeßer às 25 ha sìn). Àlla 9 Johr wìrd s Racht fer jàga dur Àdjudikàtion üsteilt. Dia, wo dàs Jàgdracht bikämma, mian derfer a Zìns zàhla un a Jàgdplàn reschpektiara. D Schàda vum wìlda Vìeh müeß vu da Jager zàhlt wara.

Vereinsracht

D Vereiner sìn nìt ìn dr Präfektür igschrìewa (wia ìm Rascht vum Frànkrìch), àwer ìn a Register vu da Vereiner, wo dr „tribunal d'instance“ verwàltet.

Àn dr Grìndung vu'ma Verein mian mìndschens 7 Mìtglìeder d Stàtus unterschriiwa. Dia Stàtus wara dernoh àn dr „tribunal d'instance“ brocht; wenn's kè Opposition vum Präfekt gìtt, ìsch dernoh dàs Verein offiziell igschrìewa.

Grundbüech

S Grundbüech ìsch nìt vum Finànzminischterium àbhangig (wia ìm Rascht vum Frànkrìch), àwer vum Justizminischterium. A Gsetz vum 4. März 2002 hàt s Lokàlracht fer a Informatisiarung vum Grundbüech ààpàsst.

Justiz

• D tribunaux d'instance han greeßera Veràntwortunga às ìm Rascht vum Frànkrìch.
• Tribunaux de Commerce gìtt's nìt; as gìtt derfer a speziàl Kàmmer ìm Tribunal de Grande Instance.
• Dr Lohn vu da Àdvokàta un d Justizunkoschta wara ànderscht regiart às ìm Rascht vum Frànkrìch.

Kommunàlracht

D Gmeina han ìn Elsàss un Mosel mehr Autonomie às ìm Rascht vum Frànkrìch.

Brennracht

As gìtt a Brennracht: dàs erlàuibt ìn da Litt, ìhra eigena Schnàps ohna Stiira z brenna. Dàs Racht kààt ma àwer nìmm erwa, àlso gìtt's numma noch wenig àlta Litt wo dervu känna profitiara.

milda Essig

A beriahmter Essig ìn dara Gegend ìsch da vu dr Màrka Melfor. Noh-n-em frànzeescha Gsetz düet'r nìt gnüe Siira (3,8°) enthàlta fer àls Essig därfa verkàuift wara; as gìtt àwer ìn dam Fàll a bsundera Toleranz.

• 
  Waga fer Schnàps brenna
• 
  Melfor Essig

Verschìeda

• Vor da Wàhla wara zweisprochiga (uf Frànzeesch un uf Ditsch) Noochrìchta-Zétala üsteilt, dàs ìsch a Bsunderheit ìm Frànkrìch, wo meischtens d Text numma uf Frànzeesch stehn.

Sitta-Anderung vu da Gleis

• D Gleis vu da Zìg sìn ìn Elsàss-Mosel wia ìm Ditschlànd orgànisiart: d Zìg fàhra uf dr rachta Sitta, ìm Gegatail vum Frànkrìch wo d Zìg uf dr lìnka Sitta fàhra. Àn dr Granza vu dana zwei Gebiater gìtt's Gleisstrüktüra, wo d Fàhrsitta màcha z wachsla.

Literàtür

Mehrera Biacher un Blättla hàndla vu dam Thema:

Biacher

• Organisation politique et administrative et législation de l'Alsace-Lorraine – Ministère de la Guerre 1915 à 1922
• Répertoire pratique de droit et de jurisprudence d'Alsace et Lorraine – J.P. NIBOYET, Recueil Sirey 1925
• Le droit applicable en Alsace et en Lorraine – Jules REGULA, librairie Dalloz, 1938, Uflàg vu 1959
• Les lois locales - Gilbert STRUSS, Editions Alsatia, Colmer 1954 un 1974
• Juris-Classeur Alsace-Moselle, tomes 1, 2 et 3 – Éditions Techniques, periodischa Uflàg
• Le Guide du droit local – veräffentligt vum IDL, Economica, 2002
• Le droit local du travail applicable en Alsace-Moselle – veräffentligt vum IDL, PUS, 2000
• Code du droit local alsacien-mosellan - Édition 2020 - veräffentligt vum IDL, LexisNexis, 2019, ISBN 978-2-7110-3060-6

Blättla

• Recueil Juridique de l’Est (RJE)
• Revue Juridique d’Alsace et de Lorraine (RJAL – letschta Uflàg: 1990)
• Revue du Droit Local (RDL – s Blättla vum l’IDL ìwer d Àktuàlität ìm Lokàlracht)

Externa Links

• Offiziell Websitt vum IDLAM (Institut du Droit Local Alsace-Mosellan) (fr)