Alemannische Wikipedia

2013

joor

S Joor 2013 isch wie s Joor vorhäär vom Arabische Früelig und sine Folge brägt gsi. Z Sürie isch dr Bürgerchrieg witergange; z Egüpte isch dr gweelt Staatsbresidänt Mohammed Mursi vom Milidär abgsetzt worde. Au in dr Türkei, in Thailand und in dr Ukraine het s immer wider Bürgerbrotest gee.

2013
Dr Edward Snowden
Dr Edward Snowden het die amerikanisch NSA verpfiffe und dr Wält u. a. s Überwachigsbrogramm PRISM verroote und eso en Überwachigs- und Spionaascheaffäre usglööst.
Dr Papst Benedikt XVI.Dr Papst Franziskus


Dr Bapst Benedikt XVI. verzichdet as erste Bapst sit mee as 700 Joor uf si Boste; si Noochfolger wird dr Franziskus as erste Latiinamerikaner.

Brotest in dr Türkei 2013
Brotest in dr Türkei 2013
Demonstrazione und Akzione vo Bürger in dr Türkei gege d Regierig vom Recep Tayyip Erdoğan.
Egüptischi Demonstrante uf em Tahrir-Blatz
Egüptischi Demonstrante uf em Tahrir-Blatz
Noch Brotest gege die islamistischi Regierig vom Mursi in Egüpte stürzt d Armee dr Mursi und übernimmt d Macht.
2013 in andere Kaländer
Ab urbe condita 2766
Armenische Kaländer 1461–1462
Ethiopische Kaländer 2005–2006
Buddhistische Kaländer 2557
Chinesische Kaländer
 – Ära 4709–4710 oder
4649–4650
 – 60-Joor-Ziklus

Wasser-Drache (壬辰, 29)–
Wasser-Schlange (癸巳, 30)

Hebräische Kaländer 5773–5774
Islamische Kaländer 1434–1435
Thai-Solar-Kaländer 2556

Dr ehemoolig Mitarbäiter vom amerikanische Ghäimdienst NSA Edward Snowden het däm sini Spionaaschedäätikait öffentlig gmacht und d NSA-Affäre usglööst, wo zu internazionale Brotest gegen e Ghäimdienst vo de Veräinigte Staate gfüert het.

Öiropa isch immer no vo dr Eurokrise gschüttlet worde. Bsundrigs stark betroffe si Griecheland, Spanie, Bordugal, Italie und Züpere gsi und in dene Länder isch s zu Brotest gege d Krisepolitik vo dr Öiropäische Union und gege d Politik vo de äigene Regierige choo. Irland het im Dezämber uf e Öiro-Rettigsschirm chönne verzichde.

Im Februar isch zum erste Mol sit 1294 e Babst zruggdrätte, dr Benedikt XVI.. Am 13. Merz isch dr erst Latiinamerikaner, dr Franziskus zum Bischof vo Rom gweelt worde. Er het verkündet, ass in Zuekumft die katholischi Chille sterker für die Arme wurd doo si.

Am 22. Septämber 2013 isch z Dütschland dr Bundesdaag nöi gweelt worde. Zum erste Mol het d FDP d 5-Brozänt-Hürde nid chönne nee, und isch nüme im Bundesdaag verdrätte. Vier Joor Schwarz-gääli Koalizion si z Änd gange. CDU und SPD hai under dr Bundeskanzlere Angela Merkel e Groossi Koalizioon bildet.

Was bassiert isch

ändere

Politik und Wältgschee

ändere
  • 1. Januar bis 30. Juni: Irland het dr Vorsitz im Root vo dr Öiropäische Union.
  • 11. Januar: D Opération Serval vo dr franzöösische Armee in Mali foot aa.
  • 20. Januar: Landdaagswaale in Niidersaggse
  • 20. Januar: Referendum über d Weerpflicht in Ööstriich
  • 22. Januar: Parlamäntswaale in Israel
  • 6. Februar: Z Oberursel im Taunus wird d Partei Alternative für Deutschland gründet.
  • 24./25. Februar: Parlamäntswaale z Italie
  • 14. Merz: Dr Xi Jinping wird dr Staatsbresidänt vo dr Volksrepublik China.
  • 21. bis 27. Merz: Gipfeldräffe vu dr Arabische Liga z Doha, Katar
  • 15. April: Bim Boston-Marathon git s e Terroraaschlaag vo Islamiste mit drei Doote und mes as 260 Verletzte.
  • 20. April: Dr Giorgio Napolitano wird wider Bresidänt vo dr Italiänische Republik.
  • 24./25. April: Gipfel vu dr ASEAN z Bandar Seri Begawan, Brunei
  • 30. April: Dr Willem-Alexander wird Köönig vo de Niiderland.
  • 31. Mai: In dr Türkei git s Brotest gege d Regierig Erdoğan.
  • 14. Juni: Dr Hassan Rohani gwünnt d Bresidäntschaftswaal im Iran.
  • Mitte Juni: Z Brasilie git s Brotest im ganze Land gege d Korrupzion und die soziale Missständ.
  • 17./18. Juni: 39. G8-Gipfel am Lough Erne, Verainigts Chenigrych
  • 1. Juli: Kroazie wird s 28. Mitgliid vo dr Öiropäische Union.
  • 1. Juli bis 31. Dezämber: Litaue übernimmt dr Vorsitz im Root vo dr Öiropäische Union.
  • 3. Juli: Im e Milidäärbutsch wird dr gweelti egüptischi Bresidänt Mohammed Mursi abgsetzt.
  • 21. Juli: Dr Philippe wird dr Köönig vo de Belgier.
  • 22. Juli: As Dritte in dr britische Droonfolg chunnt dr Prince George of Cambridge uf d Wält.
  • 14. August: Bi Unrueje in Egüpte chömme mee as 600 Lüt um und Duusigi wärde verletzt.
  • 21. August: Im Bürgerchrieg z Sürie wärde bi Aagriff mit Gaas in dr Region Ghuta hunderti vo Lüt döödet und vili verletzt.
  • 5./6. Septämber: Gipfeldräffe vu dr G20 z Sankt Petersburg, Russland
  • 7. Septämber: Parlamäntswaal z Australie
  • 21.–24. Septämber: Bim ene Überfall uf en Iichaufszentrum in dr kenianische Hauptstadt Nairobi wärde mee as 70 Lüt umbrocht und öbbe 300 verletzt.
  • 22. Septämber: Bundesdaagswaal
  • 29. Septämber: Nazionalrootswaal z Ööstriich
  • 1.–16. Oktober: In de USA händle d Bardeie über s Büdsche und es chunnt zum ene Government Shutdown.
  • 4. Oktober: In dr Republik Irland wird im ene Referendum d Abschaffig vom Ooberhuus abgleent.
  • 9./10. Oktober: Gipfel vu dr ASEAN z Bandar Seri Begawan, Brunei
  • 22. Oktober: Dr 18. Dütschi Bundesdaag konstituiert sich.
  • 25./26. Oktober: Waale zum Abgeordnetehuus z Tschechie
  • 11. bis 23. Novämber: 19. UN-Klimakumferänz (COP 19 / CMP 9) z Warschau, Pole
  • 21. November: In dr Ukraine fönge politischi Brotest aa
  • 16. Dezämber: Irland verloot dr Öiro-Rettigsschirm.
  • 16. Dezämber: Z Ööstriich übernimmt e Groossi Koalizioon d Regierigsgschäft.
  • 17. Dezämber: Z Dütschland übernimmt e Groossi Koalizioon d Regierigsgschäft.
  • 24. Dezämber: D UNO git bekannt, ass bi intärne Machtkämpf im Südsudan in wenige Dääg Duusigi vo Lüt umbrocht worde sige.[1]
  • 29./30. Dezämber: Bi zwäi Aaschleeg im russische Wolgograd chömme mee as 30 Lüt um und vili anderi wärde verletzt.

Kultur und Gsellschaft

ändere

Religion

ändere

Wüsseschaft und Technik

ändere

Sport

ändere
  • 11.–27. Januar: Die 23. Handball-Wältmäisterschaft vo de Manne z Spanie. Spanie wird Wältmäister.
  • 12.–13. Januar: D Öiropamäisterschafte im Schlittle z Oberhof, Thüringe
  • 19. Januar bis 10. Februar: D Afrikamäisterschaft im Schutte in Südafrika
  • 21. Januar bis 5. Februar: D Wältmäisterschaft im Bob z St. Moritz, Schwiz
  • 3. Februar: Dr Super Bowl XLVII im Mercedes-Benz Superdome z New Orleans
  • 4.–17. Februar: Die alpini Schiwältmäisterschaft z Schladming, Ööstriich
  • 6.–17. Februar: Die 46. Biathlon-Wältmäisterschafte z Nové Město na Moravě, Tschechie
  • 20. Februar bis 3. Merz: Die Nordischi Schiwältmäisterschaft z Val di Fiemme, Italie
  • 10.–17. Merz: Iiskunstlauf-Wältmäisterschaft z London, Kanada
  • 6. April: Dr FC Bayern Münche wird scho am 28. Spiildaag dütsche Fuessballmäister
  • 7. April: Friburg-Marathon
  • 7. April: Züri Marathon
  • 23. April bis 28. April: 67. Tour de Romandie
  • 3.–19. Mai: Die 77. Iishocky-Wältmäisterschaft vo de Herre in de Hauptstedt vo Schweede und Finnland
  • 15. Mai: S Ändspiil vo dr UEFA Europa League 2012/13. Dr FC Chelsea schloot Benfica 2:1 Lissabon
  • 18. Mai: Mit em 34. Spiildaag goot d Fuessball-Bundesliga 2012/13 z Änd. Dr FC Bayerb´n Münche wird Mäister
  • 18.–25. Mai: S Internazionale Dütsche Durnfest in dr Metropolregion Rhein-Neckar
  • 25. Mai: S Ändspiil vo dr UEFA Champions League 2012/13 z London. Dr FC Bayern Münche wird Mäister
  • 1. Juni: S Ändspiil im DFB-Pokal 2012/13. Dr FC Bayern Münche gwünnt dr Göp.
  • 8. bis 16. Juni: 77. Tour de Suisse
  • 15.–30. Juni: Dr FIFA-Konföderazione-Pokal 2013 z Brasilie. Brasilie gwünnt.
  • 21. Juni bis 13. Juli: D U-20-Fuessball-Wältmäisterschaft in dr Türkei
  • 29. Juni bis 21. Juli: Die 100. Tour de France. Dr Chris Froome wird Erste.
  • 10.–28. Juli: D Fuessball-Öiropamäisterschaft vo de Fraue z Schweede. Dütschland wird Mäister.
  • 19. Juli bis 4. August: Die 15. Wältmäisterschaft im Schwümme z Barcelona, Spanie
  • 20.–29. Juli: Liichtathletik-Wältmäisterschafte vo de Behinderete z Lyon, Frankriich
  • 20.–30. Juli: 17. Middelmeerspiil in de türkische Stedt Mersin und Adana[3]
  • 25. Juli bis 4. August: Die 9. World Games z Cali, Kolumbie
  • 1.–10. August: World Police and Fire Games z Belfast, Nordirland
  • 9. August: Die 51. Spiilzit vo dr Bundesliga foot aa.
  • 10.–18. August: Die 14. Liichtathletik-Wältmäisterschafte im Olympiastadion Luschniki z Moskau
  • 20.–25. August: D Öiropamäisterschafte im Dressur- und Springrite z Herning, Dänemark
  • 25. August bis 1. Septämber: D Wältmäisterschafte im Ruedere uf em Tangeumsee z Chungju, Südkorea
  • 27. August bis 1. Septämber: D Wältmäisterschafte im Kanu z Duisburg
  • 29. August: Dr best öiropäisch Schutter isch dr Franck Ribéry.
  • 29. August bis 1. Septämber: Öiropamäisterschafte im Vilsitigkäitsrite z Malmö, Schweede
  • 4.–22. Septämber: D Öiropamäisterschaft im Basketball z Slowenie. Frankriich wird Mäister.
  • 5. Septämber: Die best öiropäischi Schuttere isch d Nadine Angerer.
  • 6.–14. Septämber: D Öiropamäisterschaft vo de Fraue im Volleyball z Dütschland und in dr Schwiz. Russland gwünnt.
  • 7.–10. Septämber: S IOC git dr japanische Hauptstadt Tokio die Olympische Summerspiil 2020 und entschäidet, ass s Ringe en olympischi Sportart blibt. Baseball und Squash wärde nit ins olympische Brogramm ufgnoo. Dr nöi Bresidänt vom IOC wird dr Thomas Bach.
  • 20.–29. Septämber: D Öiropamäisterschaft vo de Manne im Volleyball z Dänemark und Pole. Russland wird Mäister.
  • 12. Oktober: Dr German Bowl XXXV findet in Berlin statt.
  • 27. Oktober: Dr Sebastian Vettel gwünnt vorzitig und zum vierte Mol nochenander d Formle-1-Wältmäisterschaft.
  • 22. Novämber: Dr Herusforderer Magnus Carlsen gwünnt d Schachwältmäisterschaft im indische Chennai und wird dr 16. Schachwältmäister.
  • 21. Dezämber: Dr FC Bayern Münche gwünnt d FIFA-Klub-Wältmäisterschaft 2013.

Astronomii

ändere
  • 15. Februar:
  • Der Asteroid (367943) Duende isch in e Nööchi vo 27'599 km zur Ärde choo. Das isch näächer as die geostationäre Satellite.
  • Dr Meteor vo Tscheljabinsk mit eme Meteoritefall.
 
Rauchspur des Meteors von Jekaterinburg am 15. Februar 2013
  • 13. Merz: S Radioteleskop Atacama Large Millimeter/submillimeter Array wird in Betriib gnoo.
  • 15. Merz: Es wird bekannt gee, ass dr Kevin Luhman s Süstem Luhman 16 in dr Nööchi vo dr Ärde entdeggt het.
  • 25. April: Parzielli Mondfinsternis.
  • 10. Mai: Ringförmigi Sunnefinsternis; sichtbar über Australie und em Pazifik.
  • 15. August: D NASA erklärt, ass d Kepler-Mission ume isch, wil d Schäade am Kepler-Wältruumteleskop z grooss sige.
  • 18. Oktober: Halbschattefinsternis
  • 3. Novämber: Hybridi Sunnefinsternis; sichtbar an dr amerikanische Ostküste, im Atlantik, in Zentralafrika und Ostafrika.

Wirtschaft

ändere
  • 1. Januar: Dr Öiropäisch Stabilidäätsmechanismus (ESM) zur Stabilisierig vom Euro drättet in Chraft.
  • 23. bis 27. Jänner: 43. Wältwirtschaftsforum z Tafaas, Schwyz
  • 14. Februar: Die amerikanische Fluggsellschafte American Airlines und US Airways gäbe bekannt, ass si wäi fusioniere.
  • 7. bis 17. Merz: 83. Gämfer Auto-Salon
  • 2. Mai: Die nöije 5-Öiro-Banknote wärde in dr Öirozone iigfüert.
  • 19. Juni: Dr ööstriichisch Baukonzärn Alpine mäldet Insolvänz aa.
  • 1. Juli: S amerikanische Undernääme Advent International übernimmt s dütsche Undernääme Douglas Holding.
  • 11. Juli: D Baumarktchetti Praktiker mäldet Insolvänz aa.
  • 23. Juli: Dr Mobilfunkaabieter Telefónica git bekannt, ass er E-Plus will übernää.
  • 25. Juli: D Axel Springer AG git bekannt, ass si zwäi Regionalzitige und iiri Brogramm- und Frauezitschrifte an d Funke Mediengruppe will verchaufe.
  • 1. August: Dr Joe Kaeser wird dr nöi Vorstandsvorsitzend vo dr Siemens AG.
  • 1. Oktober: Dr dütsch Färnsehhersteller Loewe mäldet Insolvänz aa.
  • 10. bis 20. Oktober: 71. OLMA Schweizer Messe für Landwirtschaft und Ernährung
  • 9. Dezämber: American Airlines und US Airways fusioniere.
  • 9. Dezember: Dr dütsch Mediekonzärn Axel Springer SE git bekannt, ass er dr Noochrichtesänder N24 übernimmt.
  • S dütsche Undernääme MAN wird zur Meerhäit vom Undernääme Volkswagen AG übernoo.

Katastroofe

ändere
  • 27. Januar: Bim ene Brand im ene Nachtclub im brasilianische Santa Maria chämme mee as 230 Lüt ums Lääbe.[4]
  • 20. April: Bim ene Ärdbeebe mit dr Sterki 7,0 in dr chinesische Brovinz Sichuan stärbe mindestens 100 Lüt.[5]
  • 24. April: E Gebäid z Sabhar in Bangladesch stürzt ii und mee as 1100 Lüt chömme ums Lääbe und mee as 2400 wärde verletzt.
  • 20. Mai: Bim ene ungwöönlig starke Tornado wärde z Moore, Oklahoma (USA), schweri Verwüestige aagrichdet; 24 Lüt chömme um und e Hufe wärde verletzt.
  • Mai bis Juni: Wäge starkem Rääge git s z Dütschland und in andere middelöiropische Länder schweri Überfluetige.
  • 21. Juni: Wäge schwerem Monsunrääge git s im indische Däil vom Himalaya Ärdrutsch und Überschwemmige, bi dene chömme bis zu 6'000 Lüt ums Lääbe.
  • 24. Juli: Bim ene Iisebaanunfall in dr Nööchi vo dr spanische Stadt Santiago de Compostela stärbe 79 Lüt und mea as 140 wärden verletzt.
  • August bis Oktober: S Rim Fire in Kalifornie zerstört e Flechi vo 1012 km².
  • 24. Septämber: En Ärdbebe mit dr Sterki 7,7 döödet in dr pakistanische Browinz Belutschistan mee as 500 Lüt und es git Hunderti vo Verletzte.
  • 03. Oktober: Won e Schiff mit Bootflüchtling vor allem us Afrika vor dr Isola dei Conigli bi Lampedusa undergoot, chömme mindestens 366 Lüt ums Lääbe; 155 Persone überlääbe s Unglück.[6]
  • 07. Novämber: Dr Supertaifun Haiyan döödet uf de Philippine mee as 5'500 Lüt und vier Millione wärde obdachlos.
  • 21. Novämber: Won e Supermäärt in dr lettische Hauptstadt Riga iistürzt, chömme mindestens 54 Lüt ums Lääbe.

Nobelbriis

ändere

Vom 7. bis zum 14. Oktober 2013 si d Nobelbriisdrääger vom Joor 2013 bekannt gee worde.[7] D Verleijige häi am 10. Dezämber, am Doodesdaag vom Alfred Nobel, z Stockholm und Oslo stattgfunde.

Uf d Wält choo

ändere

Gstorbe

ändere

Galerii vo de Gstorbnige

ändere

Rund um di alemannische Dialäkt

ändere

Literatur

ändere
  • Albin Beck: Dr unheilige Wenzel. Geschichten und Gedichte aus Oberschwaben. Silberburg Verlag. ISBN 978-3-8425-1284-9
  • Ueli Bietenhader: Mollmoll. Moll, da sänd no Lüüt. Gschichte, verzellt i de Altstätter Mundart. Appenzeller Verlag. ISBN 978-3-85882-656-5
  • Hannes von Boll: Aus em Leba. Manuela Kinzel Verlag. ISBN 978-3-937367-96-5
  • Otto Breisch: Allerlei Schwäbisches ond über Markgrenenger Schwaba. Markgröningen
  • Walter Däpp: Steirych. Morgegschichte. Zytglogge. ISBN 978-3-7296-0869-6
  • Manfred Eichhorn Schwabe sucht Schwäbin . Silberburg. ISBN 978-3-87407-679-1
  • Khalil Gibran De Prophet. Uf Elsassisch. Atelier de Promotion de l'Alsacien
  • Heimatdienst Oberstaufen: Staufner Mundartwörter ABC. Fink. ISBN 978-3-89870-799-2
  • Falk Henkel: Erschde Hilfe auf Schwäbisch. Silberburg Verlag. ISBN 978-3-8425-1223-8
  • Ludwig Hillenbrand: Des un sell. Lahr-Verlag. ISBN 978-3-943180-10-7
  • Werner König (Herausgeber), Brigitte Schwarz (Bearbeitung): Dialektwörterbuch von Bayerisch-Schwaben: Vom Allgäu bis zum Ries. Wißner-Verlag. ISBN 978-3-89639-946-5
  • Tanja Kummer: Alles Gute aus dem Thurgau. Knapp Verlag. ISBN 978-3-905848-84-7
  • Pedro Lenz: I bi meh aus eine. Die bemerkenswerte Geschichte eines Emmentaler Siedlers. Cosmos-Verlag. ISBN 978-3-305-00465-2
  • Karl Mündlein: Lass dr Zeit. Hohenloher Schbrich und Gedichtlich. Silberburg Verlag. ISBN 978-3-8425-1285-6
  • S Neje Teschtamant. Le nouveau testament en alsacien. Éditions du Signe. ISBN 978-2746831353
  • Oma Paulas Witzbüchle. Schwäbisches zum Totlachen. Zusammengestellt von Bernhard Bitterwolf. Silberburg Verlag. ISBN 978-3-8425-1249-8
  • Achim Parterre: Tschüss zäme! Ein Dorfkrimi. Cosmos Verlag. ISBN 978-3-305-00446-1
  • Marie Rüegsegger: Emmelis Wäg. e Läbesgschicht. Zytglogge. ISBN 978-3-7296-0875-7
  • Christian Schmid: Blas mer i d Schue. 75 Redensarten - Herkunft und Bedeutung. Cosmos Verlag. ISBN 978-3-305-00437-9
  • Viktor Schobinger: Psuech für der Ääschmen us de Süüdsee. Schobinger-Verlaag. ISBN 978-3-908105-24-4
  • Schweizerisches Idiotikon. Band XVI: W-n bis W-z. Bearb. von Hans-Peter Schifferle/Peter Ott/Thomas A. Hammer/Niklaus Bigler/Andreas Burri/Christoph Landolt/Hans Bickel. Schwabe. ISBN 978-3-7965-2968-9
  • Barbara Traber: Vo naachem u vo wytem. Landverlag. ISBN 978-3-905980-20-2
  • Bruno Weber: Wart schnäll. Zytglogge. ISBN 978-3-7296-0868-9
  • Heinz Wegmann: Vo Herzchlopfe und Hüenerhuut. Gedicht und Gschichte uf Züritüütsch. Federlesen-Verlag. ISBN 978-3-906080-01-7

Weblingg

ändere
  Commons: 2013 – Sammlig vo Multimediadateie
  • Jahrestage 2013 Übersicht des Deutschen Rundfunk-Archivs; PDF, dt., 168 S.

Fuessnoote

ändere
  1. ↑ Spiegel Online: Bürgerkrieg: Uno spricht von Tausenden Toten im Südsudan, 24. Dezämber 2013
  2. ↑ Limburger Bischof Tebartz-van Elst: Die Erklärung des Vatikans im Wortlaut, Spiegel Online, 23. Oktober 2013
  3. ↑ mersin2013.gov.tr: Homepage der Mittelmeerspiele 2013 Archivlink (Memento vom 15. April 2015 im Internet Archive) (türkisch, änglisch, franzöösisch)
  4. ↑ Trauriger Sonntag: Feuerinferno im Nachtclub „Kiss“ (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[1] [2] Vorlage:Toter Link/web.de
  5. ↑ Xinhua: 7.0-magnitude earthquake hits SW China's Sichuan Archivlink (Memento vom 28. Mai 2013 im Internet Archive) vom 20. April 2013
  6. ↑ vgl. z. B. dradio.de, Nachrichten vom 21. Oktober 2013, 23°°
  7. ↑ Prize Announcement Dates, Offizielli Webseite vom Nobelbriis (abgrüeft am 7. Oktober 2013).
  8. ↑ „Ein Deutscher und zwei Amerikaner gewinnen Nobelpreis für Medizin“ bi Spiegel Online, 7. Oktober 2013.
  9. ↑ The Nobel Prize in Physics 2013 (PDF; 172 kB) Pressemeldung
Vun "https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=2013&oldid=1056366"