Mani (Peloponnes)

D Mani (ngr. η Μάνη) isch e Halbinsle vo de griechische Halbinsle Peloponnes und zwor de „mittleri Finger“. D Halbinsle werd vom Pirg Taygetos bildet und lauft is Kap Tainaron uus.

d Chüste vo de Mani

alti Woontürn uf de Mani

Name

De antiki Name vo de Halbinsle isch nöd öberliferet. De Name Mani erschiint zerschtmool im 10. Joorhundert i de Form Maïnē (Μαΐνη) bim byzantinische Chaiser Konstantinos VII. Porphyrogennetos (913–959; De Administrando Imperio). Da isch denn au s anzig Zügnis vo de Halbinsle us de byzantinische Zitt. D Herkunft und Bidüttig vom Name sind nöd bikannt. D Venezianer hend d Halbinsle Brazzo di Maina gnennt. ē

Geografii

D Mani ghört zo de wasserärmste Gegete vo de Peloponnes und im südliche Tail gits wege dem fast ka Bömm. De Bode isch stainig und hett nume e dünni Humusschicht. Dromm werd kai Veezucht betribe. De Öölbomm isch die Kulturpflanze, wo em beste wachst, und denebet ono di „Fränkischi Fige“ (Figekaktus).

S Klima isch haiss und troche. D Mani isch bergig und nume a de Chüste gits chlinneri Ebine, wo Chorn abaut were cha. Früener sind d Dörfer underenand nume mit grosse Hindernis uf em Landweg eraichbar gsii, doch gits a de Chüste e paar Häfe, wo scho vo Natuur uus guete Schutz för d Schiff büütet.

Gschicht

Lueg au de uusfüerlicheri Artikel Gschicht vo de Mani

d Mani i de Antiki

d Mani im 17. Joorhundert

Uf de Mani hend scho i de Jungstaizitt Mensche glebt. Us de Bronzezitt sind archäologisch öppe 20 Fundstele bikannt. Bi Kampos, Leuktra und ufem Mavrovunos südlich vo Gythion hend dozmol lokaali Fürste Chuppelgräber baue loo.

Noch de dorische Wanderig um 1100 v. Chr. isch d Mani dorisiert wore. D Spartaner hend di iihaimisch Bivölkerig underworfe und zo Helote gmacht, wo sozsäge kai Recht ghaa hend. Uf em Kap Tainaron isch e Tempel för de Poseidon gstande, wo d Helote s hailige Asylrecht ghaa hend. D Städt Gythion und Las i de nördöstliche Mani sind debi di wichtigste Hafestädt vo Sparta gsii, wo 40 km landiiwärts glegen isch. Noch de Noigründig vom Messenische Staat im 4. Jh. v. Chr. isch d Mani zwöschet Sparta und Messenie uuftailt gsii, doch het d Grenze immer gwechslet.

I de Römerzitt hend meriri Städt uf de Mani zo de Eleutherolakone ghört und d Halbinsle het e wertschaftliche Uufschwung erlebt, vor alem wegem wertvolle Marmor, wo dai abbaut woren isch. De lydischi Schriftsteller Pausanias het im 2. Jh. n. Chr. Griecheland biraist und debii au e gnaui Bischriibig vo de Mani ggee. Im Joor 395 n. Chr. hend d Gote under em Alarich, wo i d Peloponnes igfale sind, au d Halbinsle plünderet.

746 sind Slawe igwanderet. Debii hend sich Ezerite (Ἐζερίτες) und Melinger (Μηλιγγοί) i de Hügel vom Taygeton agsidlet, wobii a de Chüste witter Grieche glebt hend. Die Ezerite und Melinger hend im 9. Jh. en Uufstand gmacht und sind zittewiis vom byzantinische Chaiser unabhägig wore. D Grieche uf de Mani sind degege chaisertroi blibe. Si hend no lang die alte griechische Götter vereert und sind erst underem Chaiser Basileios I. (876–886) christianisiert wore.

1204 het de Gottfrid vo Villehardouin im Zämehang mit de Chrützzüüg d Peloponnes underworffe und 1209 s Förstetum Achaia errichtet, wobi di chaisertroie Maniote uufständisch gsii sind. D Franke hend meriri Burge im Land errichte loo. Vo 1453 bis 1684 het d Mani zom Osmanische Riich ghört und isch denn zo de Republik Venedig choo. 1715 hend d Osmane d Mani zruggeroberet und ane 1777 het de Sultan d Autonomi vo de Mani anerchennt. Scho 1821 bim Uusbruch vo de Griechischi Revoluzio isch d Mani e Hochburg vo de Fraihaitschämpfer gsii.

Noch de Gründig vom moderne Griecheland 1828 isch di mittelalterlichi Gsellschaft uf de Mani zämebroche. Im moderne Land hets kai Platz me ggee för Piraterii und bluetigi Feede, wo uf de Mani alltäglich gsii sind. Vili Maniote sind drum i d Städt oder is Ussland uusgwanderet. Nume Gythion im Nordoste het e Uufschwung erlebt. De Tourismus isch uf de Mani relativ spoot uufchoo.

Kultur

Mirologie

Mirologie (mirológi), gsungni Tootechlaage, hend uf de Mani e starchi und langi Traditioo. Si sind vo Chlagifraue (mirologístres) komponiert und voortrait woore. I de messenische Mani sind die Mirologie lyrisch und föfzeesilbigi Vers. Di achtsilbige Veers i de tüüffe Mani wörket degege episch. I dene Chlagilieder werd de Tooti bichlagt und gwürdigt, notfalls au loobghudlet, glichzittig wered aber au di Hinderblibne zor Raach uufgrueffe. S söll Fraue ggee haa, wo d Mirologie a de unmündige Söö aselang vorgsunge hend, bis die i de Laag gsii sind de Vatter z rääche.

Tielekt

d Charte vo de noigriechische Tielekt um 1900

Lueg de uusfüerlichi Artikel Maniotisch.

D Maniote redet en altertümliche Tielekt – s Maniotisch (Μανιάτικα Maniátika) –, wo sich vom Peloponnesische starch underschaidet. Natüürli gits au Underschiid innerhalb vom Maniotische. Dezue chunnt no de Tielekt vo Cargèse, e Dorf uf de französische Insle Korsika, wo 1678 vo Maniote gründet woren isch. Typische Merchmool sind d Uussprooch vom /y/ as /u/ i villne Worter und e starchi Palatalisierig.

Uf de Mani sind ono e paar alti Ortsnäme erhalte und zwoor i de dorische Form: Die beede Ortschafte Βίτουλο /Vítulo/ und Σκαρδαμούλα /Skardmúla/ nennt de Homer, wo Ionisch gschribe hett, i de Ilias: Οἴτυλος /Oítylos/ und Καρδαμύλη /Kardamýlē/. Die hüttige amtliche Forme sind vom Homer entleent und luutet offiziell /Ítilo/ und /Kardamíli/.

Weblink

 Commons: Mani – Sammlig vo Multimediadateie

36.73419522.435174