Sparta

Sparta (altgriech. Σπάρτη f., Spártē, dorisch: Σπάρτα, Spártā) isch d Hauptschdadt vo Lakonie z Griecheland. Es befindet sich uf em Peloponnes, het öbbe 15,000 Iiwohner und si wichtigschti Induschtrii isch d Siideherschdellig.

Gebäud us em Alterdum

S Heiligdum vo dr Artemis Orthia isch im 9. Johrhundert BCE am Fluss baut worde und dr Tämpel vo dr Athena Chalkioikos uf dr Akropolis im 6. Johrhundert BCE. S het ä Tämpel vom Menelaos und in dr Ziit vom Auguschtus het män es Theater näbe dr Akropolis baut.

Gschicht

Dr Pelopones und Schbarta

Im Alterdum isch Schbarta (oder Lakedämon) eine vo de wichtigschte Stadtschdaate z Griecheland gsii. D Schdadt isch vo de Dorer, dr letschte Völkergrubbe wo im Alterdum nach Griecheland iigwanderet isch, am Ändi vom 2. Johrduusig BCE gründet worde, und het bis zum 8. Johrhundert ganz Lakonie unterworfe.

D Organisation und d Verfassig vom Schdaat

D Ebeni um d Schdadt ume isch an d Bürger vo Schbarta, de Schbartiate, verdeilt worde und d Buure wo dört gläbt hai, d Helote, hai uf em Land müesse schaffe und keini Rächt gha. Die chliinere Schdedt uf de Hügel in dr Umgäbig si vo Schdammaaghörige ohni politischi Rächt, de Periöke, bewohnt gsi. Sit em 7. Johrhundert si die männlige Schbartiate scho vo chlii uf zum Chriegsdienscht erzoge worde. D Schdadt het vom 7. Läbensjohr d Erziehig übernoh, im Alter vo 20 si si Soldate worde und hai dr Armee bis zum 60. Geburtsdag aaghört. D Periöke, wo nume im Chriegsfall ufbote worde si, hai mit de Schbartiate zsämme as Hoplite kämpft. Dr Überliiferig noch het dr Lykurg dr Schdadt si Verfassig gä: Zwei König si d Afüehrer vom Schdaat und vo dr Armee gsi, die hend a de Gschlecht vo de Agiade und Eurypontide aghöört. Si si vo fümf Euphore, wo immer nur für eis Johr gwehlt worde si, kontrolliert worde. D Gerusia, dr Ältischteroot, het us 28 Manne beschtande wo mindeschtens 60 Johr alt gsi si, d Geronte, und uf Läbziit gwehlt worde si. Vom Alter vo 30 aa isch jede Schbartiat Mitgliid vo dr Volksversammlig, dr Apella, gsi, und het an de gmeinsame Mohlziite deilgnoo. Wenn er aber si Deil an de Usgobe nud het chönne zahle, het er siis Vollbürgerrächt verlore.

Mythischi Gschicht

Sparta isch ann vo de wichtige Ort i de griechische Mythologii, hüüffig werd aber de Name Lakedaimon bruucht. De erst König isch de Lelex gsii und sini Noofaare sind hüüffig Eponym vo wichtige lakonische Örtlichkaite gsii. De letscht König us dem mythische Gschlecht isch de Tyndareos gsii, de Vatter vo de beede Dioskure und vo de Helena. Well d Dioskure vor siim Tood umchoo isch, isch de Menelaos, de Maa vo de Helena, König vo Lakedaimon wore, wo e spartanischi Flotte vo 60 Schiff in Trojanische Chrieg gfüert hett. Noch de Haicheer vo de Heraklide het de Heraklid Aristodemos oder dem sini Zwillingsöö Eurysthenes und Prokles Sparta öberchoo. Di beede Zwilling sind d Stammvättere vo de baide spartanische Könighüser gsii, de Agiade und de Eurypontide. D Noofare vo dene hend s Piet vo Sparta uusgwiitet und denn o afange Chrieg gege Kynouria, Argos und Arkadie füere, wobii nöd immer sicher isch, wievill vo dene Eraignis historisch sind. O de spartanischi Gsetzgeber Lykourgos dörst e mythischi Person gsii sii. De König Teleklos, wo vo Messenier im Hailigtum vo de Artemis z Limnai töödt woren isch, dörst historisch gsii sii und hett denn im 8. Joorhundert v. Chr. glebt.

Antiki

De erst sicher historischi König isch de Theopompos gsii, wo im uusgeende 8. Joorhundert v. Chr. im Erste Messenische Chrieg e Tail vo Messenie underworffe hett. Zwoo Generatione spööter isch denn im Zweete Messenische Chrieg ganz Messenie vo Sparta erobert wore. I dere Zitt hett Sparta e kulturelli Blüeti erlebt. Nochere Zitt, wo weniger guet bizügt isch, isch Sparta abem 5. Joorhundert v. Chr. aini vo de schderkschte Mächt z Griechland gsi. So hai si im Perserchrieg (480–479) d Füehrig vo alle griechische Chreft gha, wo d Perser under em Xerxes I. uf Land bi de Thermopyle in Griechland iigfalle si. Dr schbartanisch König Leonidas isch dört bi dr Verdeidigung umcho. D Seeschlacht bi Artemision zur gliiche Zit isch unentschiide usgange, die athenischi Flotte het sich aber müesse zruggzie. Dr Themistokles het denn ä grosse Deil vo dr persische Flotte bi Salamis vernichtet und dr Xerxes het sich uf Asie zruggzoge und d Armee under em Mardonios in Thessalie zrugggloo. Im Johr druf (479) isch die persisch Armee bi Plataia zum ä groosse Deil vernichtet worde. Dr schbartanisch König Leotychides het die übrigbliibene persische Schiff bi Mykale uberrascht, wo si uf em Land gsi si, und zerschdört. Non es Johr hai d Grieche zsämme gege d Perser kämpft und häi 478 underem Schbartaner Pausanias Byzantion iignoh, aber denn hai sich d Schbartaner zruggzoge und d Athener und die ionische Grieche sich sälber überloo, und die hai dr attisch-delischi Seebund gründet (477). Vo do a si Schbarta und Athen Rivale gsi für d Hegemonii in Griecheland. Ane 464 v. Chr. isch d Stadt Sparta vomene groosse Erdbebe zerstört wore. Im attische Seebund het Schbarta dr Peloponnesisch Bund gegenüber gschdellt. Im Peloponnesische Chrieg (431–404) het dr Peloponnesisch Bund Athen besiigt, und Schbarta het si Hegemoniistellig über Griecheland für e Zitli chönne verschterke.

Dr ägyptisch Pharao Achoris (393–380) isch mit de Schbartaner under em Evagoras verbündet gsi und het enä Weize und Schiff gschickt für zum si gege d Perser z schderke. Aber dr persisch König Artaxerxes het Zypere dä Schbartaner widr abgnoh und dr Evagoras isch nach Ägypte gflüchtet und het druf si Friide mit de Perser gmacht.

371 het Thebe dr schbartanische Armee bi Leuktra ihri erschti groossi Niiderlag zuegfüegt. 369 hai sich d Messener sälbschdändig gmacht und Schbarta het rasch an Wichtigkeit verlore. Aber d Schbartaner, wie die andere Grieche au, si immer no gfrogti Söldner gsi. So het dr Agesilas em Pharao Nectanebo II. ghulfe än Ufschdand niiderzschlo und dr Lamias het mit em Athener Diophantes d Verdeidigung vo Ägypte gege d Perser gleitet.

In dr hellenischtische Ziit isch dr Verfall rasch vorwärts gange. Dr König Agis IV. (245–241) und dr Kleomenes III. (235–222) hai Reforme iigfüehrt, aber denn het dr Kleomenes ä Schlacht bi Sellasia (222) verlore. im Johr 146 hai d Römer Schbarta eroberet.

Quelle

dtv-Lexikon, Band 17, Deutscher Taschenbuch Verlag 1970, S.170–171

Literatur

Ernst Baltrusch: Sparta. Geschichte, Gesellschaft, Kultur. 2. Auflage. Beck, München 2003, ISBN 3-406-41883-X.
Paul Cartledge: Sparta and Lakonia. A Regional History 1300 to 362 BC. 2. Auflage. Routledge, London/New York 2002, ISBN 0-415-26276-3.
Paul Cartledge: The Spartans. The World of the Warrior-Heroes of Ancient Greece. Woodstock 2003.
Paul Cartledge, Antony Spawforth: Hellenistic and Roman Sparta. A Tale of Two Cities. 2. Auflage. London/New York 2002.
Karl Christ (Hrsg.): Sparta (= Wege der Forschung. Bd. 622). Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1986, ISBN 3-534-08809-3.
Stephen Hodkinson, Anton Powell (Hrsg.): Sparta. New Perspectives. London 1999.
Stefan Link: Das frühe Sparta (= Pharos. Band 13). St. Katharinen 2000, ISBN 3-89590-096-6.
Andreas Luther: Könige und Ephoren. Untersuchungen zur spartanischen Verfassungsgeschichte. Frankfurt am Main 2004.
Andreas Luther, Mischa Meier, Lukas Thommen (Hrsg.): Das frühe Sparta. Stuttgart 2006.
Robert Paeker: Spartan Religion. In: Anton Powell (Hrsg.): Classical Sparta. Techniques behind her success. Oklahoma 1989, S. 142–172.
Charlotte Schubert: Athen und Sparta in klassischer Zeit. Ein Studienbuch. Metzler, Stuttgart/Weimar 2003.
Raimund Schulz: Athen und Sparta. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2003, ISBN 3-534-15493-2.
Conrad M. Stibbe: Das andere Sparta. Mainz am Rhein 1996.
Lukas Thommen: Sparta. Verfassungs- und Sozialgeschichte einer griechischen Polis. Metzler, Stuttgart 2003, ISBN 3-476-01964-0.
Karl-Wilhelm Welwei: Sparta. Aufstieg und Niedergang einer antiken Großmacht. Klett-Cotta, Stuttgart 2004, ISBN 3-608-94016-2
Michael Whitby (Hrsg.): Sparta. Routledge, New York 2002.

Weblingg

Commons: Sparta – Sammlig vo Multimediadateie