Meta von Salis

D Barbara Margaretha von Salis-Marschlins (* 1. Meerz 1855 uf Schloss Marschlins z Igis; † 29. Meerz 1929 z Baasel; haimetberäächtigt z Igis), mer chännt si vor allem as Meta von Salis, isch di eerscht Hischtoorikeri vu dr Schwyz gsii, di eerscht Schwyzeri, wu an dr Filosoofische Fakulteet vu dr Uniwersiteet Züri promowiert wooren isch, un aini vu dr bekannteschte Schwyzer Fraueräächtlerne un e Kämpferi fir s Frauestimmräächt gsii. Si isch au ne passionierti Filosoofi gsii un e Brieffryndi vum Friedrich Nietzsche un däm syre Schweschter Elisabeth Förster-Nietzsche.

d Meta von Salis-Marschlins

Lääbe un Wäärch

Schloss Marschlins

D Barbara Margaretha „Meta“ von Salis-Marschlins isch us dr alte Bindner Aadelsfamilie vu dr von Salis chuu un isc im elterlige Schloss Marschlins ufgwagse. Noch em kunservatiive Erzieigsideal vu irem Vater isch si uf gängigi Maidlipensionaat gange. No ire Uusbildig in dääne, wie sii s gnännt het, Huusfraue-Zuuchtaaschstalte het si si autodidaktisch wyterbikldet un het as jungi Frau bschlosse, ass si Erziegeri wett gee, doodmool aini vu dr weenige Meegligkait fir Fraue us dr Ooberschiicht, Gäld z verdiene. Ab 1883 het si as eerschti Frau in dr Schwyz an dr Uniwersiteet Züri Gschiicht, Filosofy, Chunschtgschiicht un Jurisprudenz studiert. 1887 isch si mit ere Dissertazioon iber d Agnes von Poitou vu dr Filosoofische Fakulteet bromewiert un doodermit di eerscht «Frau Doktor» vum Kanton Graubinde woore. Im nämlige Joor isch d Emilie Kempin-Spyri au vu dr Jurischtische Fakulteet bromewiert woore. Derno het d von Salis as freii Schurnalischti un Publizischti gschafft.

d Meta von Salis 1899

As Fraueräächtleri isch mer zum eerschte Mool uf si ufmeerksaam woore 1886 dur ire lyrisch Pamphlet Die Zukunft der Frau. No mee gaachtet woore isch en Artikel in dr liberaale Daageszytig Züricher Post vum 1. Jänner 1887: Unter em Titel Ketzerische Neujahrsgedanken einer Frau het si deert, zum eerschte Mool in dr dytschsproochige Schwyz, s bolitisch Stimm- un Waalräächt au fir Fraue gfoorderet. Mer het si au gchännt dur iri Voordreeg, unter anderem dur e Raie vu Voordreeg anne 1894 mit em Titel Frauenstimmrecht und die Wahl der Frau. Im däm Voordrag sait si unter anderem:

„Solange der Mann die Gleichberechtigung der Frau im Staate nicht anerkennt, ihre Mündigkeit nicht eine Tatsache ist, bleibt sie allen Zufällen des Schicksals preisgegeben. Entweder gleiche Gesetze, gleiche Rechte, gleiche Pflichten und Strafen, unparteiische Richter, oder der moralische und physische Niedergang der Menschheit nimmt unerbittlich seinen Fortgang!“

D von Salis mit irem Lieblingshund «Bruce» bim Yygang zue dr «Oobere Gäärte» vum Schloss Marschlins

Näb dr bolitische Glyychberäächtigung het d Meta von Salis vor allem di räächtli Glyychstellig vu dr Frau gfoorderet. Si het kritisiert, ass d Frau im schwyzerische Räächt nit as mindigi Persoon anerkännt wooren isch, ainewääg wie ne soonigi vor Griicht het chenne veruurdailt wääre. Au literaarisch het si si in Gediicht un Romään mit dr Benoochdailigung vu Fraue ussenander gsetzt, zem Byschpel in dr Romään Die Schutzengel (1889) un Furchtlos und treu (1891).

Grooßi Ufmeerksaamkait het ire publizistisch Yysatz fir d Zürcher Dokteri un Fraueräächtleri Caroline Farner gfunde, wu 1892 wäg aageebliger Unterschlaagig siibe Wuche in Untersuechigshaft gsii isch un wu s um die Zyt e effetligi Ruefmoordkampagne gege si gee het. D von Salis het s gschafft, ass d Farner juristisch rehabilitiert wooren isch (Si isch 1893 freigsproche woore), d von Salis sälber isch aber in dr Zyt druf vum Riichter, wu unterläägen isch, in e Eerverletzigsprozäss verwicklet woore un 1894 zuen ere – wänn au eender simboolische – Gfängnisstroof veruurdailt woore.

S Graab vu dr Meta von Salis un ire Schweschter Paula (1852–1915) uf em Friidhoof Daleu z Khuur.

No däm Ruggschlaag het si si steerker ins Privaatlääbe zruggzooge. Anne 1904 isch si zäme mit ire Lääbespaartneri Hedwig Kym (1860–1949) uf Capri uusgwanderet, di boode hän scho syter anne 1887 zämegläbt. D von Salis het au, wu d Kym anne 1910 dr Ernst Feigenwinter ghyroote het, bis zue iirem Dood z Baasel mit ere zäme im nämlige Huushalt gläbt. Ass d Hedwig Kym ghyroote het, het alli iberrascht ghaa un au d Meta von Salis seli irritiert. Vor ire Liebi zue dr Hedwig Kym het d Meta von Salis langi Joor e Liebesbezieig zue dr Theophanie Schücking (1850–1903) ghaa, wu zmools z Änd gsii isch, wel däre ire Vater Levin Schücking aigeni Blään mit ere ghaa het, d Doochter het si dergeege gweert, het si aber nit chenne duuresetze. D Meta von Salis het anne 1884 dr Friedrich Nietzsche perseenli chännegleert. As Bewunderi vun em het d Meta von Salis 1897 s erfolgryych Buech Philosophie und Edelmensch iber iri Begeegnige mit em Filosoof vereffetligt. Wu dr Nietzsche syni gaischtigi Chraft verloore ghaa het un sy Schweschter Elisabeth Förster-Nietzsche s Nietzsche-Archiiv grindet het, het si d Meta von Salis as grooßziigigi Genneri vum Archiiv zaigt. Si het zem Byschpel 1897 fir iri Fryndin Elisabeth Förster-Nietzsche d «Villa Silberblick» z Weimar gchauft, wu as Sitz vum Archiiv dient het. No aigemäächtige Umböumaaßnaame vu dr Förster-Nietzsche am Gebei hän si di boode Fraue aber verstritte, un d von Salis het s Huus an dr e Verwandte vu s Nietzsches, dr Adalbert Oehler, verchauft, vu däm het s d Förster-Nietzsche speeter sälber chenne chaufe.

D Meta von Salis isch e uusbreegti Indiwidualischti gsii, dr zytgnessische Frauebeweegig het si eender missdröut. Uußer bi dr Fraueräährt het si bi allne iibrige soziaalbolitische Frooge dezidiert kunservatiivi un arischtokraatischi Aasiichte verdrätte. Si het in dr 1920er Joor reegelmääßig in dr Schwyzerische Moonetsheft fir Bolitik un Kultuur publiziert. Noch em verloorene Räächtsstryt vu 1894 het si si vum Kampf fir d Fraueräächt abgcheert un si ab doo steerker fir d Rassetheorie vum Arthur de Gobineau inträssiert. In ire dytsche-nazionaale Aasiichte isch si gsteerkt woore dur s Lääse vu dr Brief vum Heinrich von Treitschke. In ire spoote Schrifte isch si breegt gsii vu dytsch-nazionaale un rassistische Voorstellige. Mit irem Dood 1929 isch d Linie vu dr von Salis-Marschlins uusglescht gsii.

Uusglääseni Wäärch

• Gedichte. Schmidt, Zürich 1881.
• Unter neuen Fahnen. Weibliche Studenten. In: Thurgauer Zeitung. 1884.
• Die Zukunft der Frau. Buchholz & Werner, Zürich/München 1886.
• Agnes von Poitou, Kaiserin von Deutschland. Eine historisch-kritisch-psychologische Abhandlung. Dissertation, Universität Zürich. Zürich 1887.
• Die Schutzengel. Roman. Merhoff, München 1889.
• Furchtlos und treu. Roman. Merhoff, München 1891.
• Der Prozess Farner-Pfrunder in Zürich. Nach den Akten und nach dem Leben mitgeteilt. Ostschweiz, St. Gallen 1893.
• Zur Verständigung: Ein Versuch. Rischmüller & Meyn, München 1894.
• Philosoph und Edelmensch. Ein Beitrag zur Charakteristik Friedrich Nietzsches. Naumann, Leipzig 1897; Wissenschaftlicher Verlag, Schutterwald/Baden 2000.
• Auserwählte Frauen unserer Zeit. 2 Bände. Selbstverlag, Marschlins/Basel 1900/1909.
• Aristokratika. Arnold Bopp, Zürich 1902.
• Aristokratika II. Arnold Bopp, Zürich 1909.
• Gemma: Erinnerungen an Baronin Emma von Wöhrmann. Basel 1918.
• Erinnerungen. Selbstverlag, Basel [zwischen 1916 und 1919].
• Meta von Salis-Marschlins: Autobiografie „Aus meinem Leben“, Gedichte, feministische Schriften. Hrsg. von Doris Stump. Thalwil/Zürich 1988.

Literatuur

• Maria Bindschedler: Nietzsches Briefe an Meta von Salis. In: Neue Schweizer Rundschau, Bd. 22, 1954–1955, S. 707–721. (Digitalisat)
• Andrea Bollinger: Salis, Meta von (Marschlins). In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
• Andrea Bollinger: Frauenwahlrecht und Edelmenschen. In: Neue Zürcher Zeitung. 26. Februar 2005.
• Brigitta Klaas Meilier: Hochsaison in Sils-Maria. Meta von Salis und Friedrich Nietzsche: Zur Geschichte ihrer Begegnung. Schwabe, Basel 2005.
• Katharina Loeliger: Zur Gesellschaftskritik Meta von Salis anhand ihrer Romane «Die Schutzengel» (1889), «Furchtlos und treu» (1891). Lizenziatsarbeit, Universität Basel. Basel 1984.
• Dorothea Roth: „Wer Rasse sagt, sagt Aristokratie“. Meta von Salis und Deutschland, 1900–1923. In: Basler Zeitschrift für Geschichte und Altertumskunde. Bd. 101 (2001), S. 243–280 (Volltext).
• Berta Schleicher: Meta von Salis-Marschlins: Das Leben einer Kämpferin. Rotapfel, Erlenbach/Leipzig 1932.
• Doris Stump: Sie töten uns – nicht unsere Ideen: Meta von Salis-Marschlins, 1855–1929, Schweizer Schriftstellerin und Frauenrechtskämpferin. Dissertation, Universität Zürich, 1984. Paeda-Media-Genossenschaftsverlag, Thalwil/Zürich 1986.
• Doris Stump: «Nietzsche sprach von seinen geistigen Interessen...» Meta von Salis’ Begegnung mit Friedrich Nietzsche. In: David Marc Hoffmann (Hg): Nietzsche und die Schweiz. Zürich 1994, ISBN 3-907495-61-6 (OFFIZIN), S. 96–101.
• Meta von Salis. In: Schweizer Lexikon in zwölf Bänden. Visp 1998/1999.
• Franziska Trenkle: Meta von Salis-Marschlins (1855–1929) und Friedrich Wilhelm Nietzsche (1844–1900). Ein Briefwechsel. In: Freunde des Klingentalmuseums. Jahresbericht 2006, S. 65–70.

Weblink

 Commons: Meta von Salis – Sammlig vo Multimediadateie

• Publikatione vo und über Meta von Salis im Katalog Helveticat vo dr Schwiizerische Nationalbibliothek
• Literatur vu un iber Meta von Salis im Katalog vu dr Dütsche Nazionalbibliothek
• Chuurzi Biografy un Bild vu dr Meta von Salis bi Nietzsche Online (Uniwersiteet Saarbrücken)
• Nooloss Meta von Salis in dr Universitätsbibliothek Basel
• Tondokument vo und über Meta von Salis im Katalog vo de Schwiizerische Nationalphonothek
• Meta von Salis – eine unbequeme Adlige. Sendung vom 17. April 2017, 3sat Mediathek (Video 26:14), urspringlig unter em Titel Meta von Salis – Freie Frau (ils Svizzers) Sändig vum 3. Nov. 2013, RTR (cuntrasts 26:28).
• Biografy un Bild vu dr Meta von Salis bi linsmayer.ch.
• Regula Wecker, Meta von Salis, Frauen an der Uni Basel In: Basler Zeitung, 27. August 2019

Fueßnote

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Meta_von_Salis“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.