Moselfränkische Dialekte

Dialäkt: Undermarkgreflerisch

Moselfränkisch (Muselfränkesch)
Verbreitig:	Rhyland-Pfalz, Saarland, Luxemburg, Nordrhy-Weschtfale, Hesse, Belgie, Frankrych
Linguistischi Klassifikation:	Indogermanisch Germanisch Weschtgermanisch Hochdytsch Mitteldytsch Weschtmitteldytsch Mittelfränkisch Moselfränkisch

Moselfränkisch isch d Bezaichnig fir e Gruppe vu weschtmitteldytsche Dialäkt. Si wäre vor allem in eme Biet zwische Lothringe bzw. Luxemburg un em Siegenerland gschwätzt.

Verbraitig vum Moselfränkisch mit dr Biet, wu op un of/„auf“ giltet

Di moselfränkisch Dialäkt bilde mit dr Ripuarische Dialäkt dr mittelfränkisch Dialäktruum.

Dr Wortschatz vum Moselfränkisch wird im Ryynische Werterbuech un im Luxeburger Werterbuech bschribe, d Sprachgeografi im Mittelryynische Sprochatlas un im Luxeburgische Sprochatlas.

Abgränzig

Vu dr ryyfränkische Dialäkt im Side wäre di moselfränkische Dialäkt dur d Sankt Goarer Linie oder Hunsrück-Schranke („dat/das-Linie“), wu vu Völklingen an dr Saar iber Simmern, Sankt Goar un Limburg bis uf Dillenburg goht, un dur d Bopparder Linie („Korf/Korb-Linie“) abgränzt.

Vu dr Ripuarische Dialäkt im Nordweschte wird s Moselfränkisch dur d Bad Honnefer Linie oder Eifel-Schranke („Dorp/Dorf-Linie“) abgränzt, wu bi Bad Honnef iber dr Ryy goot un e Dail vum Ryynische Fächer isch.

Im Nordoschte nerdlig vu Siegen goht s moselfränkisch Dialäktbiet bis an d Benrather Linie („maken/machen“-Linie) un dodermit an dr Niderdytsch Sprochruum.

Unterdailig

Zum Moselfränkisch zelle näbe dr Dialäkt im nordweschtlige Dail vu Ryyland-Pfalz un dr Dialäkt vum Siegenerland z Nordryy-Weschtfale au di weschtlige Dialäkt im dytschsprochige Lothringe, lueg Lothringisch (Fränkisch) un au s Luxeburgisch.

Dur dr moselfränkisch Dialäktruum verlaufe Isoglosse, wu Dail vum Ryynische Fächer sin, un s Moselfränkisch in e nerdlige un e sidlige Ruum unterdaile, z. B. d Bad Hönninger Linie oder Vinxtbach-Linie („op/of-Linie“).

Satzbyschpel (Varietäte vu Side no Norde)

Dr Satz: „Wänn mer im Summer dermorge d Vegel pfyfe hert, goht s aim scho vil besser un mer wird fit wie s Nochbers Chatz.“ in verschidene moselfränkische Varietäte:

Wemma am Summer morjens de Viejelcher päifen heert, gäht et eäm scho vill bessa on ma gëtt fit wie dem Noper sein Kaaz. (Trier-Ruwertal- Hochwald)
Wommer em Sommer morjeds de Vielcher peife hiert, giets oam schu vill besser en mer werd fit wäi'm Noachber sei Katz. (eschtlige Westerwald – Rennerod, Montabaur)
Wemma em Summer mojens de Viejelcha päifen heat, gäht et eänem schön vill bessa un ma gett monta wie em Nopa sein Katz. (Grimburg - vordere Hunsrück)
Wemma em Summer morriens de Viejelscher päifen hiert, gäht et eäm scho vill bessa o ma gëtt mondta wie de nopisch Kaatz. (Pluwig – vordere Hunsrück)
Wemma em Somma mojens die Väalscher päife hierd, gehred aanem schonn vill bessa on ma wierd monnda wie Nobasch Katz (Mermuth - Vorderhunsrück)
Wenn ma em Somma mojens de Vielcher peife hiert, giehtet änem schonn vill bessa onn ma weerd monnda wie'm Noowa säi Katz. (Koblenz)
Wemme em Summer morjens de Vüjelche päife hührt, jiht et änem schunn vill besse un me wüürd fit bie em Nohber säin Katz. (Rand vu dr Eifel - Weißenthurm/Andernach)
Wemme em Summe morjens de Vüelsche paife hüet, jäht et ähnem schunn vill besse un me wüed fit bie em Nohpe sain Katz. (Rand vu dr Eifel, Pellenz, Kruft
Wemme em Summe morjens de Vüelsche peife hüet, jaaht et ahnem schunn vill besse un me wiied fit bie em Nohpe sein Katz. (Maifeld, Ochtendung
Wemma em Summer morjens de Veejelcher peyfe hiert, jaht et anem schunn vill bessa un ma werd fit be em Nochbor seyn Katz. (Kollig im Maifeld)
Wemme em Summe morjens de Viejeltje peiffe heat, jaaht et aanem schunn vill besse un ma jett monta be em Noppe sejn Katz. (Kalenborn bi Kaisersesch/Vulkaneifel)
Wemma am Sumer morje(n)s de Viejelcher päifen hiert, geht et eäm scho vill bessa on ma gett fit wie dem Noper seng Kaaz. (Bitburger Land)
Wann een am Summer moies d’Villercher päifen héiert, geet et engem scho vill besser an et gëtt ee fit wéi dem Noper seng Kaz.'' (Luxemburgisch)

Moselfränkischi Autore

Karl Conrath
Maria Croon
Alfred Gulden
Jean-Louis Kieffer
Raimund Kläser
Matthias Lang
Addi Merten
Manfred Moßmann
Anna Peetz
Peter von der Mosel
Ernst Thrasolt
Peter Joseph Rottmann

Literatur

Alexandra N. Lenz: Struktur und Dynamik des Substandards. Eine Studie zum Westmitteldeutschen (Wittlich/Eifel). Stuttgart 2004.
Alexandra N. Lenz: Moselfränkisch. Eine populärwissenschaftliche Einführung am Beispiel der Region Wittlich (Eifel). Wittlich 2007.
Dittmar Lauer, Manfred Moßmann (Hrsg.): Hohwäller - Ein Sammelband Hochwälder Mundart. Verlag Alta Silva, Kell am See, Oktober 2006, ISBN 3-9810762-0-6 (ISBN 978-3-9810762-0-2)
Karl Conrath: Die Volkssprache der unteren Saar und der Obermosel - ein moselfränkisches Wörterbuch - Wilhelm Schmitz Verlag in Gießen
Willi Körtels: Schöndorfer Dialekt-Schennerwer Platt. Konz 2003.
Franz Schmitz: Wie mir schwätze. Das Neuwieder Mundart-Wörterbuch. Neuwied 1993.