Nasalvokal

En Nasalvokal isch e Vokal, wo de Artikulationsstrom (d Luft, wo ussgstosse wird) durch de Mund- un de Naseruum usströmt. Des unterscheidet en vumene Oralvokal, wo de Artikulationsstrom numme durch de Mundruum duet usströme. Physiologisch wird bimene Nasalvokal s Gaumesegel (de Deil vo de Mundhöhli wo, wenner nit abegsenkt isch, de Mund- vum Naseruum duet tränne) abegsenkt, so dass de Mund- un de Naseruum nit vonenand trännt sin. So cha de Artikulationsstrom durch beidi dureströme.

Nasalvokal in de Sprooche vo de Wält

In vile Sprooche chömme Nasalvokal als Allophon näbe oder zwüsche Nasale Konsonante (wie [n] oder [m]) vor. De Grund isch, dass s Gaumesegel bim schwätze abegsenkt isch, bevor oder noochdäm de Nasalkonsonant ussgsproche wird, so dass au de Vokal nasalisiert wird. Des isch zum Byspil im Änglische de Fall, wo jede Vokal näbe eme Nasalkonsonante, au nasalisiert wird. E Byspil isch s Wort moon, wo de Vokal starch nasalisiert isch. In so Sprooche sin Nasalvokal aber kei Phonem, also eigeständigi Luut, wyl Nasalvokal nie usserhalb vo däm luutliche Kontext vorchömme.

Als Phonem drätte Nasalvokal in über eme Fümftel vo allene Sprooche uff. Im Französische zum Byspil unterscheide sich d Wörter beau un bon numme durch d Nasalität vo bon. In Europa git's Nasalvokal usser im Französische au no im Portugiesische, Polnische, Bretonische, Kaschubische, Gegische, Frankoprovenzalische, Bairische un bstimmti alemannischi Dialäkt. In mangi Sprooche wird sogar zwüsche nit-nasalisierte, schwach-nasalisierte un nasalisierte Vokal unterschide. Eso e Sprooch isch s Chinantekisch, e Sprooch vo Mexiko. In dere Sprooch unterscheide sich so d Wörter háa ‚so‘, háã ‚er breitet wyt uss‘ un há̃ã ‚Schaum‘.

Nasalvokal im Alemannische

In vile alemannische Dialäkt sin durch d n-Apokope Nasalvokal zruggblybe, aber in de meischte Dialäkt isch d Nasalisierig spööter wiider verschwunde. Am meischte erhalte sin die Nasalvokal no im Schwäbische in Wörter wie Mãã oder kãã. Im Schwäbische unterscheide sich so d Silbe „an-“ un „ab-“ numme durch d Nasalisierig: ããstelle un aastelle. Au im Schwäbische isch d Nasalisierig aber ruggläufig, un /ãã/ wird durch /ɔː/ ersetzt: òòstelle. E zweiti Ursach für Nasalvokal isch im Alemannische en Luutwandel gsi, wo als „Staubsches Gsetz“ bekannt isch. De Luutwandel het dezue gfiert, dass d Nasalkonsonante vor Frikativ in Wörter wie „Fenschter“ oder „finschter“ abgfalle sin, un en Nasalvokal oder Diphthong zruggblybe isch: fĩĩschter bzw. feĩschter.

Orthographischi Kennzeichnig

In Sprooche wo mitem latiinische Alphabet gschrybe werde, werde Nasalvokal meischt entweder miteme n oder m noochem Vokal kennzeichnet (wie im Französische), mit ere Tilde ~ überem Vokal (z. B. im Portugiesische), oder mit eme Ogonek wie im Polnische (ą, ę). Im Gegische Dialäkt vum Albanische werde Nasalvokal mit eme Zirkumflex ^ kennzeichnet, un im Bretonische mit eme ñ noochem Vokal. Im Internationale Phonetische Alphabet wird e Tilde bruucht, un s glych isch in de Dieth-Schrift vorgsänne.