Dr Arleshäimer Dom

Dr Arleshäimer Dom stoot in dr Baaselbieter Gmäind Arlese in dr Schwiz und isch 1681 gweiht worde. D Chille und d Domherrehüüser am Domblatz si vo 1679 bis 1792 Sitz vom Domkapitel vom Bistum Baasel gsi. Dr Dom isch zum Woorzäiche vo Arlese worde. Au d Orgle vom Johann Andreas Silbermann us em Joor 1761 isch berüemt.

Dr Dom vo Arlese

Dialäkt: Baseldütsch

Gschicht

S Iigangsbordaal vom Dom

Innenaasicht Richdig Hauptaltar

Deckigmäld mit dr Daarstellig vo dr häilige Jungfrau

Silbermann-Orgle

Dr Bischof vom Fürstbistum Baasel isch no vor em Bildersturm vom 9. Februar 1529, wo d Reformazioon z Baasel iiglütet het, us dr Stadt gflüchdet, zerst uf Altkirch und denn uf Pruntrut. S Domkapitel isch bald noch dr Verkündig vo dr Reformazioonsornig am 1. April 1529 in Baasler Hoof z Freiburg im Brisgau züüglet. 1679 häi dr Bischof und s Kapitel beschlosse, z Arlese e nöiji Residänz iizrichde. Uf Pruntrut, wo dr Sitz vom Fürstbischof gsi isch, het mä s Kapitel nit chönne verleege, wil d Stadt chirchlig zur Erzdiözese Besançon und nit zum Bistum Baasel ghöört het. Arlese hingege isch nit nume im Bistum glääge, sondern au in dr Nööchi vom Elsass, vo wo s Kapitel die mäiste Iikümfte bezooge het.

1792, im Lauf vo dr Franzöösische Revoluzioon, isch dr Fürstbischof Sigismund vo Reoggebach ins Exil uf Konstanz gflüchdet. 1793 häi die letschte Domherre Arlese verloo und Freiburg im Brisgau isch wider dr offiziell Sitz vom Domkapitel worde. Dr Dom, d Domherrehüüser und dr beweeglig Bsitz isch verstäigeret worde und e hufe isch verloore gange, under anderem dr Chilleschatz, e baar Glogge und s kunstvolle Chorgitter us Schmiidiise. Dr Dom isch e zitlang als Abstellruum und Rossstall brucht worde. Sit 1812 ist er d Pfarrchille vo dr Gmäind Arlese.

Archidekduur

Dr Dom isch 1679–1681 noch Blään vom Franz Demess baut worde, wääred für d Domherrehüüser dr Misoxer Baumäister Jakob Engel (1631–1714) und däm si Brueder Karl verantwortlig gsi si. Am 26. Oktober 1681 isch dr Doom mit ere Fiir iigweiht worde, und im Juli 1682 si d Glogge ufzooge worde.

Dr barocki Bau isch seer äifach und sträng. Näben em Äihäitsruum het s Kapälle ghaa, und d Wänd si dur niidrigi Empore beläbt, wie mä sä in Jesuitechille aadrifft. Am Ändi vom Middelschiff het s e witi Apsisrundig, wo nid abgsetzt isch. Stuckature und schweeri Chränze an dr Decki häi dr Iidruck vo Äifachhäit vom Ruum e chli abgschwecht.

D Domchille het zwäi Chilledürm, wo s oobedruf Chrüz het. S Muurwärk isch gäältschelig mit wisse Rääme drum ume; s Dach vo de Dürm isch hellgrüen. In ere Nische über dr Iigangsdüüre us hellem Holz befindet sich e Statue vo dr Maria mit Chind und eme Baaselstaab, wo s Wabbe vom Domstift isch.

Dr Umbau vo 1759

Wil dr Dom 1680 so schnäll baut worde isch, si scho bald schweeri Schääde ufdräte, und scho 1759, noch erst 80 Joor, isch en umfassendi Restaurierig nöötig worde. Dr Dom isch im Stiil vom Rokoko dinne und dussen ernöijeret und witgehend veränderet worde.

Dr Archidekt isch dr Franz Anton Bagnato (1732–1810) gsi. D Stuckarbäite und dr Hochaltar si vom Francesco Pozzi (1704–1789) gmacht worde. D Deckigmäld und s Altarbild in Fresko het dr Giuseppe Appiani usgfüert. Dr Peter Schacherer us Rhiifälde het d Schriineraarbede wie s Hauptpordal, d Sitedüüre mit iire Schnitzereie und s Chorgstüel 1761 gmacht.

Bim Umbau het mä dr Dom verlengeret und d Siteniigäng witer gegen e Chor verschoobe, dr Inneruum isch e bitz umgstaltet worde, mä het die chliine Empore wäggnoo und dr Dom het e Gruft under em Chorboode bechoo. Au s Üssere vo dr Chille het mä überarbäitet, Bi dr Fassade si die wertikale Elimänt versterkt worde, was sä liichter gmacht het, und mä het Schnörkel an d Fänster draadoo zum sä verschönere.

1932 isch s Innere und 1954/1955 s Üssere vo dr Domchille renowiert worde.

Silbermann-Orgle

D Orgle isch äini vo de letschte Orgle vom Silbermann, wo s in dr Schwiz no git und het doorum Sältehäitswärt. S Domkapitel het am 2. Novämber 1759 em bekannte Orglebaumäister Johann Andreas Silbermann us Stroossburg dr Ufdraag gee, en Orgle z baue. Die isch uf dr Empore über em Iigang iibaut und am 31. August 1761 fertig worde. 1962 het sä s Undernääme Metzler Orgelbau restauriert. 1998 het mä in dr Orgle wider en originaldröiji Silbermannschi Keilbalg-Aalaag iibaut. Im Juni 2005 isch e nöiji Restaurierig vo dr Orgle z Änd gange.

D Orgle het die Disposizioon:

I Rückpositiv C–e3 Bourdon 8′ S Prestant 4′ S Flûte 4′ S Nazard 22/3′ S Doublette 2′ S Tierce 13/5′ S Larigot 11/3′ Fourniture III Cromorne 8′ Tremblant doux

II Hauptwerk C–e3 Bourdon 16′ S Montre 8′ S Bourdon 8′ S Prestant 4′ S Nazard 22/3′ S Doublette 2′ S Tierce 13/5′ S Sifflet 1′ S Fourniture III Cymbale III Cornet V (ab c) S Trompette B/D 8′ Voix humaine 8′ Tremblant fort

III Récit/Echo C–e3 Bourdon 8′ S Prestant 4′ S Nazard 22/3′ Doublette 2′ Tierce (ab c) 13/5′ Basson-Trompette 8′

Pedal C–d1 Subbass 16′ S Octavbass 8′ S Quinte 51/3′ Prestant 4′ Fourniture III Bombarde 16′ Trompette 8′ Clairon 4′

• Koppeln: RP/HW (Accouplement); HW/P (Tirasse).
• Spielhilfen:

Erkläärige

S = Erhaltnigi Register vom Andreas Silbermann 1761

Weblingg

 Commons: Arlesheimer Dom – Sammlig vo Multimediadateie

• Website vom «Verein Freunde des Domes zu Arlesheim», mit diwärse Text, Bilder und Matrialie

Fuessnoote

47.4922166666677.6207583333333

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Arlesheimer_Dom“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.