Blõsorcheschter

Blõsorcheschter isch èn Sammelbegriff für Orcheschter, wo vor allem us Blõsinschtrumènt bschtôn un Blõsmusig spillèd. Sèlli Gattung umfasst è großes Spekdrum vo zimli voschiddènè Orcheschterformationè, wo i dè Bsetzung un Repertoire stark variyrèd. Diè bekannteschtè Vodrètter sin s Sinfonischi Blõsorcheschter un d Blõsmusigkapèllè. Wichtigi internationali Formè, wo auch dè dütschsprõchige Ruum beyflussèd, sin Concert Band un Brass Band sowiè Harmony, Fanfarè un Banda. Zu dè Gattig ghörèd professionèlli Blõsorcheschter (z. B. i dè Milidärmusig) ebbèso wiè Amateurorcheschter.

Sinfonischs Blõsorcheschter

Ländlichi Amateur-Blõskapèllè i dè DDR

Dè gröschte Deil vo dè Blõsorcheschter vofüègt näbbè Blõsinschtrumänt au übber Schlagzüüg, Schlagwärch un Percussion. In großè sinfonischè Blõsorcheschter wörd d Bsetzung nõch Bedarf um witteri Inschtrumänt wiè Kontrabäss, Celli, Klavyr un Harfè erwitterèt.

Harmonybsetzung

„Harmonybsetzung“ bedütet eigèntlich nu, dass es Orcheschter mit Holz- un Blèchblôser bsetzt isch. Schu dè Mozart hèt sini eignè Wärch au „uff Harmony gsetzt“. Diè urschprünglichi Harmonymusig isch i dè Reglè nu mit Oboè, Klarinettè, Fagott un Kontrafagott sowiè Hörner bsetzt gsi, quasi also è "Wood Band", wo mit Hörner ergänzt worrè isch. Spôter hèt mò d "Wood Band" stark mit èrè Brass Band vomischlèt un d Saxophöner dèzuè gnõ. Bi dèrè Sǜmbiosè sin vo allèm diè dǜèfè Holzregischter, s Fagott un s Kontrafagott, durch d Pendants im Blèchsatz ersetzt worrè.

Symphonischi Bsetzung

Diè hüt üblichi Standardbsetzung von èm sinfonischè Blasorcheschter i dè Benelux-Staatè un Dütschland sowiè mit Abwandlungè z Öschtrych isch unnè dargschtellt. Je nõch Stugg cha sèlli abber i dè Aazaal vo dè Stimmè variyrè (ab un zu volangti Stimmè sin in Klammèrè gsetzt), je nõch Komposition wörrèd witteri Inschtrumänt volangt. Im Lauf vo dè Zit entwicklèt un hèt sich d Bsetzung abber immer witter entwicklèt (luèg dõdezuè au #Bsetzungdetails).

• Holzblôser
  • Piccoloflöte¹
  • 1. und 2. (3.) Querflötè
  • 1. (2.) Oboè, 1. (2.) Fagott
  • Es-Klarinettè, 1.–3. Klarinettè in B (im sinfonischè Blõsorcheschter mindeschtens dopplèt bsetzt), Bassklarinettè
  • 1. un 2. Altsaxophon, 1. (2.) Tenorsaxophon, Baritonsaxophon
• Blechblôser
  • 1.–3. (4.) Drumbeetè
  • 1. un 2. Flügelhorn in B
  • 1.–4. Waldhorn in F
  • 1. un 2. Tenorhorn in B (hauptsächlich bi dütschsprõchigè Komponischtè)
  • Barydon in B (odder Euphonium) – d Stimm isch oft deilt un es sin mindeschtens 2 Spiller vorgsää
  • 1.–2. Bosuunè sowiè 3. Stimmè odder Bassbosuunè
  • Tuba in B, C, Es odder F (glegèntlich au als Sousaphon, in Oschteuropa traditionèll statt èm Sousaphon nò s Helikon). Für d Kontrabasstuba wörd dè sog. Kaiserbass ygsetzt. D Stimmè sin hüt meischtens in C (odder Es). D Tubaschtimmè isch oft deilt un es wörd mit mindeschtens 2 Tubischtè grèchnet.
• Schlagwärch
  • Drumset
  • Grossi Drummlè, Marschdrümmele, Beggè, Gong, Tamtam, Bongos, Congas, Timbales
  • Percussion: Triangel, Tamburin, Cabasa, Maracas, Schlittèglöggli, Shaker, Windmaschinnè, Amboss
  • Stabschpyl / Mallets: Marimbaphon, Vibraphon, Xylophon, Gloggèschpyl, Röörègloggè, Windchimes, Lǜra
  • Paukè

Zuèdèmm git s historisch, regional bzw. national mee odder wènniger großi Unterschyd i dè Bsetzung, asè git s byschpillswys i dè bairischè Blõsmusig kei Piccoloflötè, dènnè iri Fungtion im Diskant un dõdemit als högschtes Blõsinschtrumènt durch d Es-Klarinettè übbernõ.

Mèngmòl wörrèd in einzelnè Kompositionè Inschtrumänt vorgschribbè, wo nit dè Standardbsetzung vum sǜmphonischè Blõsorcheschter entschprèchèd. Byschpill dõdefür sin:

• Altflötè
• Englischhorn, Kontrafagott
• Altklarinettè, Kontrabassklarinettè
• Sopransaxophon, Basssaxophon
• E-Bass, Kontrabass, Cello
• Harfè, Klavyr

Bsetzungdetails

Zimli langi Zyt sin Flötè un Piccolo in Des im Gebruuch gsi, well uff dè aaltè Flötè vor dè Böömflötè d Chrützdonartè lychter z spillè sin un bi Kompositionè für Blõsorcheschter – uss Gründ vo dè reinèrè Indonation bi Blèchblõsinschtrumänt in B - d B-Donartè bevorzuègt sin. Bi nèrè Des-Flötè bedütet sèll z. B. bi klingend As-Dur dransponyrt G-Dur (für d B-Inschtrumänt also B-Dur), dōdemit hèt è Des-Flötè èrscht ab klingend Ges-Dur è b als Vorzeichè, wa byschpillwys bim Marsch Aalti Kameradè durchuus èmòl vorchò cha. Sogar Böömflötè in Des sin no bis i d 1970er-Johr aabotè worrè, sukzessyv abber vo C-Inschtrumänt vodrängt worrè (welli im Trio vum Aalti Kameradè mit sechs b un klingend Ges-Dur unterwägs sin). Hüt drǜfft mò kaum no auf d Des-Flötè, aalti Notèbeschtänd sin abber immer no mit Des-Stimmè vosää, dõrum wörd von Milidärmusiger erwartet, dass si sèbbi Stimmè dransponyrè chönnèd.

Bis i d Mitti vum 20. Johrhundert hèt s Saxophon nit zuè dè Standardbsetzung vum Blõsorcheschter ghört. S Tenorsax isch meischtens nu bi söttigè Wärch dopplèt bsetzt, wo stilistisch zuè dè Tanzmusig odder èm Jazz tendyrèd. Bi dè traditionèllè Blõsmusig-Genre Marsch, Polka un Walzer us dè Zit vor èm 2. Wältchrièg git für alli Saxophon-Regischter keini Stimmè (Alt-Sax->Es-Horn-Stimm; Tenor-Sax->Tenorhorn-Stimm; Bary-Sax->Es-Baß-Stimm). International setzt sich i sèllèm Regischter nõch un nõch d Quartettbsetzung Alt-Sax 1, Alt-Sax 2, Tenor-Sax, Barydon-Sax durch.

Diè dǜèfè Es-Drumbeetè, wo noch zimli lang z Öschterrych – un vill Staatè vo dè ehemòligè Donaumonarchy – aazdrôffè gsi isch, sin fascht völlig voschwundè. Au diè i dè preußisch-dütschè un öschtrychischè Milidärmusig hèt mò urschprünglich vyr Es-Drumbeetè bruucht, zimli gly hèt mò diè èrschtè zwei Stimmè uff B-Drumbeetè dransponyrt. Sèll hèt – wiè dè Heinrich Saro feschtgschtellt hèt – großi Indonationsbrobleem bi dè Terzè ergää, well s griffène a (klingènd g) vo dè B-Inschtrumänt dütlich höcher wiè s g vo dè Es-Inschtrumänt isch, well s g dört èn Naturdon (dè füüfte) isch, è reini, harmonischi Terz. Für Amateurkapèllè hèn d Verleger denn B-Stimmè aabotè, well sèlli (ußer dè Waldhornischtè) s Dransponyrè vo Stimmè i dè Regel nit behèrrscht hèn. Als Begleitinschtrumènt sin d Es-Drumbeetè vo hochèm Wärt gsi, well irè Klang voll un rund gsi, abber nit so uffdringlich wiè d B-Drumbeetè i dè dǜèfè Laag. Abber schu dè John Philip Sousa hèt i sinèrè Military Band schu um 1895 keini Es-Drumbeetè mee bsetzt. Sèlli Tendenz isch au i dè Sympfonyorcheschter feschtzschtellè, well dört diè klassischè (dǜèfè) F-Drumbeetè schu bald nõch 1900 voschwundè sin. Au diè voglychbarè Bassdrumbeetè in B sin fascht schu ganz voschwundè. Z Öschtrych-Ungarn isch è Bassdrumbeetè in B bsetzt worrè, z Bayern sin s zwei gsi. Graad chlyni, ländlichi Kapèllè hèn für d Begleitung (dè Nõchschlaag) gèrn zwei Es-Drumbeetè un è Bassdrumbeetè; odder z Bayern zwei Bassdrumbeetè un è Es-Drumbeetè. D Es-Drumbeetè sin in klassischer Art notyrt worrè, d. h., si transponyrèd nõch obbè. Bi dè dǜèfschtè Stimmè ergän sich asè öfters vill unnötigi Hilfsliniè. Öppè nõch 1955 hèt mò z Öschtrych un i dè ehemòligè Tschechoslowakei vosuècht, diè hoch Notation vo sèbbè Inschtrumänt z etablyrè. Sèll isch au glungè, trotzdem sin sèlli Inschtrumänt spôteschtens Aafang vo dè 1980er Johr voschwundè. Sèlbscht diè tschechischè Orcheschter bruuchèt si hüt nu no seltè, bi änglischsprõchigè Komponischtè sin statt sèllnè äng mensuryrti Kornett in Gebruuch.

Diè rund bautè Es-(Alt-)Hörner, wo rächtsgriffig un bis Aafang vo dè 1980er-Johr no üblich gsi sin, hèt mò bis dörtzmòl vor allem als Begleitinschtrumänt bruucht, sin sit dèm in Harmonybesetzungè (abgsää vo dè Schwyz) voschwundè. Dõgegè wörrèd hüt pragtisch in allnè Blõsorcheschter (ußer Brass Bands) Waldhörner ygsetzt, wo bis vor 30 Johr nu in Symphony-, nit abber in Blõsorcheschter vobreitet gsi sin. In Märsch ersetzèd si dè zämmè mit dè Bosuunè dè Nõchschlaag vo dè Althörner. D Waldhörner sin dè rundè Althörner optisch zimlich äänlich, starki Unterschyyd git s allerdings klanglich un bi dè Ventylhebel. Klanglich, well dè Schallbecher vum Waldhorn dütlich witter mensuryrt isch, wann-èn weichèrè Don ergit, un d Stürze èn größèrè Durchmesser hèt un dõdemit lutter isch. D Ventylhebel zeigèd bim Waldhorn nõch links, als einzigschtes Blèchblösinschtrumènt isch es also vollschtändig linksgriffig. Drübber usè hèn d Waldhörner bi dè Inschtrumentyrung vo modernè Stüggle è dominyrèndi Stellung bi dè Melody i dè mittlerè Stimmlaagè Alt un Tenor ignõ, sèll isch uff Koschtè vo dè Tenorhörner gangè, wo iri Bosition i dè traditionèllè Blõsmuig-Genres abber nõ haltè chönnèd. I dè Schwyz wörd s Althorn i dè Harmonybsetzung un bi dè Brass Bands bis hüt (Stand: Juni 2019) bsetzt. S ygsetzte Inschtrumènt folgt dè weschteuropäischè Blõsmusigtradition un isch oval un mit nõch obbè zeigendèm Schallbecher baut, ußerdèmm hèt s Bump-Ventyl un isch rächtsgriffig. Wiè mò uff aalti Photographiè us dè Zit vor 1920 oft sää cha, sin diè ovalè Althörner früèner au z Süddütschland gschpillt worrè. S Althorn chriègt oft d Stimm „Althorn-Melodie in Es“ zuèdeilt, sell isch è Stimm, wo i dè "1. Tenorhorn in B"-Stimm glych chunnt.

Well s Waldhorn stimmèmäßig chräftig im Revyr vo dè Tenorhörner gwilderèt hèt, sin d Tenorhörner suksessyv am Voschwindè. Diè voblybende Tenorhorn-Stimmè wörrèd bi dè traditionèllè Literadur mee un mee vo dè Barydöner übbernõ, bi dè Literadur für symphonischi Blōsmusig vodrängt s Euphonium d Tenorhörner. S Tenorhorn wörd im Violinschlüssel notyrt, well s è rächt Stugg übberm Barydon unterwägs isch (bis zuè nèrè Oktavè); d Tenorhorn-Stimm füürt d Melody i dè traditionèllè Blasmusig, z. B. im Trio von èrè Polka. I dè traditionèllè Literadut sin fascht immer Stimmè für 1./2./3. Tenorhorn in B gsetzt, bi dè neuerè Literadur, vor allem bi dè originale un modernè Literadur, wörd entwedder nur eini Tenorhorn-Stimm gsetzt odder dè Barydon übbernimmt sèlli Stimm un wörd sèllèwäg mèngmòl zweistimmig (1./2. Barydon) gsetzt.

Dè Barydon un s Euphonium wörd z Weschteuropa un z Dütschland im Bassschlüssel klingend notyrt, i dè Schwyz wörd Barydon/Euphonium fascht nu im Violinschlüssel transponyrt notyrt. Dè einzig Grund für dè Violynschlüssel bim Barydon sin d Spiller, wo rächt oft vo dè höchèrè Blèchblõsinschtrumènt (Drumbeetè, Flügelhorn, Es-Horn, Althorn) uff sèlli Inschtrumänt umgschtyèd. Früèner hèt mò dè Tenorschlüssel z Preußen un deilwys im Voeinigtè Königrych bruucht, um d Aazaal vo dè obberè Hilfslinniè im Notèbild z minimyrè.

Bi dè Tuba wörrèd hauptsächlich Inschtrumänt ygsetzt, wo in Es- odder F-Stimmung stän. Klassischi B-Tubè, wo d Stimmung übber dè F-Tuba stòt, sin früèner nu seltè bruucht worrè, inzwǜschè sin si wiè d Bass-Drumbeetè vollschtändig vum Barydon/Euphonium vodrängt worrè. Sowoll d Es- un vo allem d F-Tubè hèn è kritischi Indonation, wa bi dè Es-Tuba vum Spiller un bi dè F-Tuba vom Spiller un vo Kompensationsventyl uusglychè wörd. D Es-Tuba isch dreiventylig, d F-Tuba hèt mindeschtens vyr Ventyl, wèg dè Kompensation chönnèd s bi zuè sechs Ventyl si. Us Indonationsgrund wörd d Es-Tuba bi Blõskapèllè mit vorwygend traditonèller Literadur ygsetzt, d F-Tuben bi symphonischè Blõsorcheschter. D Stimmè für beidi Tubavariantè sin transponyrt notyrt. D Kontrabasstuba isch s dǜèfschte Inschtrumènt im Blõsorcheschter un isch in B gschtimmt. D Kontrabasstuba hèt mindeschtens vyr Ventyle, meischtens um diè nit stimmendè Kombinationsgriff 1+3 un 1+2+3 mit èm 4., èm Quartventyl, z ersetzè. D Kontrabasstuba isch in Weschteuropa un Dütschland immer bzw. meischtens in C mit Bass-Schlüssel notyrt, z Süddütschland un vo allem i dè Schwyz sin au transponyrti Stimmè in B im Ysatz.

Bekannti Symphonischi Blõsorcheschter (Byschpill)

Dütschschprõchigè Ruum

• Westfalen Winds
• Jugendorcheschter Havixbeck
• Jungi Blôsorcheschter NRW
• Landesblõsorcheschter NRW
• Landesblõsorcheschter Baddè-Württèbärg
• Landesjugendblõsorcheschter Rhyland-Pfalz
• Dütschi Blôserphilarmony
• Rhyhessischi Blôserphilarmony
• Sächsischi Blôserphilarmony
• Bundesweer-Musigkorps (Sygburg)
• Symphonischs Blôsorcheschter Ulm
• Symphonischs Blôsorcheschter Vorarlbärg (Öschterrych)

witteri bedütendi Orcheschter

• Dallas Winds (USA)
• Eastman Wind Ensemble (USA)
• Tōkyō Kōsei Wind Orchestra (Japan)
• Kgl. Harmonie Hergenrath (Belgiè)

Vobänd

• Bundesvoeinigung vo dè Dütschè Musigvobänd (BDMV)
• Bund Deutscher Blasmusikverbände
• Österreichischer Blasmusikverband

Luèg au

• Musigkorps

Weblingg

 Commons: Brass bands – Sammlig vo Multimediadateie

• WASBE Sektion Dütschland (World Association for Symphonic Bands and Ensembles) uf wasbe.de
• Bundesvoeinigung vo de Dütsche Musigvobänd e.V. (BDMV) uf bdmv-online.de
• Schwyzer Blõsmusigvoband uf windband.ch

Einzelnõchwys

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Blasorchester“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.