Domat/Ems
Domat/Ems (rätoromanisch Domat , dytsch und bis 1943 offiziell Ems) isch e Gmeind und dr Houptort i dr Region Imbode im Kanton Graubünden.
| Domat/Ems | |
|---|---|
 | |
| Basisdate | |
| Staat: | Schwiiz |
| Kanton: | Graubünde (GR) |
| Region: | Imbode |
| BFS-Nr.: | 3722 |
| Poschtleitzahl: | 7013 |
| UN/LOCODE: | CH DMT |
| Koordinate: | 753436 / 188876 |
| Höchi: | 586 m ü. M. |
| Flächi: | 24,22 km² |
| Iiwohner: | 8199 (31. Dezämber 2022)[1] |
| Website: | www.domat-ems.ch |
 Domat/Ems | |
| Charte | |
 | |
Name ändere
Domat/Ems isch e dopplete Name, wo zämegsetzt isch us em rätoromanische und em düütsche Name vom Dorf. Sproochgschichtlich isch es äigetli de glych Name; de früescht Beleg, in Amade coloniam, isch vo 765 (nu in ere spööteren Abschrift überliferet). D Variante Ems isch im Düütsch luutgsetzlich (de Namen isch aso ganz früe is Düütsch choo und het deet der i-Umluut und di zwäit Luutverschiebig mitgmachet); s D im romanische Name isch degäge vo de Präposition ad «bi, z» überezoge woorde. D Häärkumpft vom Namen isch nöd sicher.[2]
Geografii ändere
Domat/Ems liit am Rhy, und zwar im Weschte uf dr rächte Syte vom Hinderrhy, wisawi vo Bonaduz, und denn vo dere Stell a, wo dr Hinderrhy und dr Vorderrhy zämechöme, am Alperhy und wisawi vo Tamins mit Riichenau.
Uf em Gmeindbiet het s zwölf markanti Hügel, wo als Räschte vom ene grosse Bärgsturz übrig blibe sind. Die Hügel träge der rätoromanisch Name Tuma.
Im Süde goot s Gmeindpiet steil dr Bärg uf zu de Mejesäss, uf d Alp Urticla und uf e Bärg Furggabüel, wo dr Dreibündeschtei stoot, en alte Gränzschtei vo de Drei Bünd, wo de Träffpunkt vo de Piet vom Graue Bund, vom Gottshuusbund und vom Zähgrichtpund zeigt het.
Sprooch ändere
Di rätoromanischi Mundart, s Sutselvisch, isch hüt am Verschwinde, au wänn Rumantsch Grischun bis hüt näbet em Dütsch au amtlech isch. Wäret es baar Joorhundert isch es s romanische Dorf am wytischte im Rhytaal unde gsi, ganz a dr Sproochgränze vom rätoromanische Ruum. Denn het s Dorf sid em spoote 19. Joorhundert alewyl mee dütschsproochige Lüt übercho, und sid öppe dr Mitti vom 20. Joorhundert redt d Meerheit i dr Gmeind Dütsch.
Gschicht ändere
S Dorf isch ane 765 s erschte Mol mid em Name Amedes im Testamänt vom Bischof Tello vo Chur erwäänt.
Gebäu ändere
- Chile Sankt Peter
- Pfarrchile Himelfaart vo dr Maria
- Chile Sankt Johann
- Antonschappele
- Verenechappele
- Reformierti Chile vo Domat/Ems
- Fabrigg vo dr Ems Chemii
- Baanhof Riichenau
- Chraftwärch Riichenau
Lüt ändere
- Gion Antoni Bühler (1825–1897), Schriftsteller, Lehrer und Förderer vom Rätoromanische
Literatur ändere
- Linus Bühler: Domat/Ems. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
Weblink ändere
Commons: Domat/Ems – Sammlig vo MultimediadateieFuessnoote ändere
- ↑ Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2022. Bei späteren Gemeindefusionen Einwohnerzahlen aufgrund Stand 2022 zusammengefasst. Abruf am 5. September 2023
- ↑ Lexikon der schweizerischen Gemeindenamen. Ug. vom Centre de Dialectologie a der Universität Neueburg under de Läitig vom Andres Kristol. Frauefäld/Lausanne 2005, S. 299 f.
