Traditionell rätoromanischsproochigs Sproochbiet

Als traditionell rätoromanischsproochigs Sproochbiet (TR) bezeichnet mer die Ortschafte vo Graubünde, wo in de Periode vùm 16. bis zum 19. Joorhùndert vo de Mehrheit Rätoromanisch gschwätzt worde isch. In derre Periode isch d Sproochgränz zwüschem Dütsche ùn em Romanisch nämli relativ stabil bliibe[1]. Die Bezeichnig goot ùff de Statischtiker Jean-Jacques Furer zrùgg, wo sich mit de Ergebniss vo de Volchszäälig vo 2000 ussenandergsetzt het. Bi de Definition vùm Furer ghöre alli Ortschafte zum TR, wo bi eine vo de vier erschte Volchszäälige zwüsche 1860 ùn 1888 e romanischi Mehrheit gha hen. Usserdäm zäält er Fürstenau dezue. In de Gmeie Urmein, Masein, Samnaun ùn Sils im Domleschg, wo im 17. Joorhùndert no zum TR ghört hen, het d Germanisierig scho friener yygsetzt, ùn 1860 het es dört nùmme no e chlyni romanischi Minderheit gee, so dass de Furer die Gmeie nümmi zum TR zäält.

de Rùggang vùm Romanische im TR

Die Date, wo folge, stamme uss Eidgenössische Volkszählung 2000 – Die aktuelle Lage des Romanischen vùm Jean-Jacques Furer.

Idiom Gmeindsname[2]
(amtliche Name, räto. Name in Chlammre wenn verschide)
Yywohner 1880
(Ortsanwesend)
Yywohner 2000
(wirtschaftlichs Domizil)
1880
(Muettersprooch)
1941
(Muettersprooch)
1990
(beschtbherschti Sprooch)
2000
(beschtbherschti Sprooch)
2000
(überhaupt aagee)[3]
Amtssprooch[4] Schueltyp[5]
Vallader Fuldera 117 115 79,5% 89,4% 82,9% 74,8% 92,2% R R-DR
Vallader 72 62 73,6% 96,4% 90,9% 82,3% 87,1% R R-DR
Vallader Müstair 529 745 86,8% 88,6% 76,9% 72,9% 85,6% R R-DR
Vallader Santa Maria Val Müstair 391 327 80,8% 73,7% 70,2% 69,7% 81,7% R R-DR
Vallader Tschierv 154 154 81,8% 91,9% 85,0% 77,3% 91,6% R R-DR
Vallader Valchava 186 202 68,8% 74,8% 81,9% 80,7% 89,6% R R-DR
Vallader Ardez 663 401 94,6% 84,5% 73,3% 73,8% 88,8% R R-DR
Vallader Ftan 523 516 89,3% 85,9% 58,1% 57,8% 75,6% R R-DR
Vallader Guarda GR 266 144 95,5% 91,1% 72,1% 62,5% 78,5% R R-DR
Vallader Lavin 271 174 83,4% 83,1% 78,8% 75,9% 85,6% R R-DR
Vallader Ramosch 517 440 85,1% 92,2% 82,1% 84,1% 92,2% R R-DR
Vallader Scuol (Ort) 913 2122 81,7% 71,1% 57,5% 49,4% 70,3% R R-DR
Vallader Sent GR 1105 865 88,4% 91,0% 73,6% 68,3% 84,5% R R-DR
Vallader Susch 402 199 73,9% 81,5% 78,3% 65,3% 85,4% R R-DR
Vallader Tarasp 346 328 92,2% 79,4% 42,3% 38,4% 46,6% R R-DR
Vallader Tschlin 660 392 87,1% 83,7% 60,8% 71,4% 84,7% R R-DR
Vallader Zernez (Ort) 540 959 84,3% 78,7% 65,7% 61,1% 80,2% R R-DR
Putér Bever GR 148 631 81,1% 50,4% 24,2% 18,9% 45,3% D R-DR
Putér Celerina/Schlarigna (Schlarigna) 329 1353 76,9% 50,4% 20,3% 12,8% 34,9% D R-DR
Putér Madulain 68 180 69,1% 50,7% 27,5% 22,2% 42,8% D R-DR
Putér Pontresina (Puntraschigna) 383 2191 45,7% 26,7% 12,1% 7,9% 25,3% D RD
Putér La Punt Chamues-ch 229 660 71,6% 68,5% 25,5% 20,6% 47,6% RD R-DR
Putér Samedan 757 3069 46,8% 42,1% 22,6% 16,7% 42,2% D RD
Putér St. Moritz (San Murezzan) 402 5589 50,2% 20,3% 6,2% 4,7% 12,8% D DR
Putér S-chanf 418 620 86,4% 81,2% 66,7% 51,8% 67,9% R R-DR
Putér Sils im Engadin/Segl (Segl) 214 751 68,2% 61,5% 24,5% 12,0% 33,0% D R-DR
Putér Silvaplana (Silvaplauna) 266 913 73,3% 54,9% 19,6% 10,6% 34,1% RD R-DR
Putér Zuoz 420 1353 85,2% 56,0% 33,9% 25,8% 46,5% R(D) R-DR
Surmiran
(Putér als Schriftsprooch)
Bergün/Bravuogn (Bravuogn) 628 520 80,4% 53,6% 21,0% 10,6% 26,7% D DR
Surmiran
(Putér als Schriftsprooch)
Filisur 299 466 36,5% 10,7% 3,4% 3,0% 7,3% D D
Surmiran Alvaneu (Alvagni) 311 403 80,1% 56,0% 28,7% 16,9% 31,0% D DR
Surmiran Alvaschein (Alvaschagn) 141 154 95,0% 77,0% 46,2% 40,3% 61,0% RD R-DR
Surmiran Brienz/Brinzauls (Brinzauls) 146[6] 117 98,6% 83,3% 58,0% 31,6% 52,1% D R-DR
Surmiran Lantsch/Lenz (Lantsch) 334 485 96,1% 86,6% 43,5% 36,7% 51,3% R R-DR
Surmiran Mon 128 86 100,0% 95,8% 71,6% 52,3% 67,4% R R-DR
Surmiran Stierva 194 128 98,5% 89,5% 75,0% 66,4% 80,5% R R-DR
Surmiran Surava 137[7] 250 82,5% 59,5% 21,4% 10,8% 30,4% D DR
Surmiran Tiefencastel (Casti) 217 230 88,9% 60,7% 42,7% 37,8% 58,3% RD R-DR
Surmiran Vaz/Obervaz (Vaz) 785 2691 92,0% 55,8% 15,9% 9,0% 18,9% (R)D DR
Surmiran Bivio (Beiva) 163 204 67,5% 43,0% 9,0% 12,3% 33,8% I I-DI
Surmiran Cunter 162 198 86,4% 89,4% 54,3% 51,0% 64,1% R R-DR
Surmiran Marmorera (Murmarera) 151 49 98,7% 94,7% 47,4% 34,7% 53,1% RD R-DR
Surmiran Mulegns 121 33 93,4% 79,8% 73,0% 57,6% 66,7% R R-DR
Surmiran Riom-Parsonz 404 327 99,0% 94,4% 78,8% 63,9% 79,2% R R-DR
Surmiran Salouf 316 205 99,1% 84,4% 82,2% 77,6% 86,3% R R-DR
Surmiran Savognin (Savognin / Suagnign) 503 882 96,2% 81,1% 62,3% 53,1% 70,1% R R-DR
Surmiran Sur (Sour) 151 93 99,3% 97,4% 75,9% 75,3% 84,9% R R-DR
Surmiran Tinizong-Rona 579 369 94,0% 91,8% 67,0% 50,1% 68,3% R R-DR
Sutsilvan Andeer 603 669 65,5% 50,3% 14,7% 9,1% 22,1% (R)D DR
Sutsilvan Ausserferrera (Farera) 126 47 98,4% 58,8% 35,4% 2,1% 23,4% D DR
Sutsilvan Casti-Wergenstein (Casti-Vargistagn) 73 56 98,6% 74,2% 67,4% 55,4% 71,4% RD R-DR
Sutsilvan Clugin (Clugen) 47 33 100,0% 61,3% 15,2% 3,0% 15,2% D DR
Sutsilvan Donath (Donat) 157 133 99,4% 89,4% 72,6% 56,4% 75,9% RD R-DR
Sutsilvan Innerferrera (Calantgil) 54 49 100,0% 46,3% 7,8% 4,1% 6,1% D DR
Sutsilvan Lohn GR (Lon) 81 50 96,3% 90,1% 62,5% 52,0% 76,0% RD R-DR
Sutsilvan Mathon GR (Maton) 98 52 94,9% 88,4% 79,6% 53,8% 82,7% D R-DR
Sutsilvan Patzen-Fardün (Pazen-Farden) 81 64 97,5% 98,4% 63,0% 48,4% 75,0% RD R-DR
Sutsilvan Pignia 112 111 96,4% 90,1% 34,0% 19,8% 29,7% D DR
Sutsilvan Zillis-Reischen (Ziràn-Reschen) 337 330 92,9% 55,6% 23,1% 12,7% 30,3% D DR
Sutsilvan Cazis (Tgazas) 790 1575 49,0% 18,0% 6,4% 4,7% 8,6% D D
Sutsilvan Flerden (Flearda) 122 160 63,9% 12,6% 0,6% 3,8% 7,5% D D
Sutsilvan Portein (Purtagn) 47 26 0,0% 18,9% 0,0% 0,0% 0,0% D D
Sutsilvan Präz (Preaz) 248 178 89,9% 58,7% 6,9% 2,8% 7,9% D D
Sutsilvan Sarn 184 159 62,5% 32,5% 2,7% 0,0% 2,5% D D
Sutsilvan Tartar 187 158 5,3% 11,0% 2,5% 0,6% 9,5% D D
Sutsilvan Almens (Almen) 256 217 77,0% 18,7% 5,0% 2,8% 5,5% D D
Sutsilvan Feldis/Veulden (Veulden) 173 129 94,8% 72,7% 25,4% 14,0% 29,5% D D[8]
Sutsilvan Fürstenau GR (Farschno) 288 311 20,1% 11,5% 5,5% 3,2% 9,3% D D
Sutsilvan Paspels (Pasqual) 302 409 89,1% 56,6% 8,7% 3,7% 10,0% D D
Sutsilvan Pratval 65 240 64,6% 16,7% 1,7% 4,2% 7,9% D D
Sutsilvan Rodels (Roten) 142 281 62,2% 28,6% 4,5% 3,9% 9,3% D D
Sutsilvan Rothenbrunnen (Givòlta) 82 422 70,7% 18,0% 9,7% 7,6% 14,2% D D
Sutsilvan Scharans (Scharàns) 502 817 70,3% 30,7% 3,1% 2,1% 5,0% D D
Sutsilvan Scheid (Sched) 220 139 97,7% 92,4% 36,5% 19,4% 31,7% D D[9]
Sutsilvan Trans (Tràn) 89 69 70,8% 75,0% 16,9% 8,7% 11,6% D D
Sutsilvan Tumegl/Tomils (Tumegl) 275 321 87,3% 58,6% 6,5% 4,0% 13,1% D D
Sutsilvan
(Sursilvan als Schriftsprooch)
Bonaduz (Panaduz) 624 2433 75,6% 15,3% 6,0% 5,4% 11,8% D D
Sutsilvan
(Sursilvan als Schriftsprooch)
Domat/Ems (Domat) 1445 6372 89,5% 76,1% 15,8% 11,0% 23,5% D DR
Sutsilvan
(Sursilvan als Schriftsprooch)
Rhäzüns (Razén) 560 1201 95,9% 76,4% 17,1% 10,1% 25,2% D DR
Sutsilvan
(Sursilvan als Schriftsprooch)
Trin 890 1108 95,6% 75,4% 29,3% 19,8% 41,3% RD R-DR
Sursilvan Flims (Flem) 851 2549 87,2% 54,8% 8,9% 6,7% 18,0% D DR
Sursilvan Andiast 242 232 99,2% 97,7% 88,9% 85,8% 93,5% R R-DR
Sursilvan Castrisch 434 412 92,4% 80,0% 54,0% 48,5% 70,9% RD R-DR
Sursilvan Falera 338 504 99,1% 97,3% 80,9% 67,5% 78,0% R R-DR
Sursilvan Flond 195 179 96,4% 90,5% 54,2% 50,8% 72,1% R R-DR
Sursilvan Ilanz GR (Glion) 872 2488 60,8% 50,2% 36,6% 29,9% 51,4% D DR
Sursilvan Laax (Lags) 293 1150 93,9% 90,8% 47,8% 40,1% 56,1% RD R-DR
Sursilvan Ladir 88 107 97,7% 94,0% 67,8% 57,0% 75,7% RD R-DR
Sursilvan Luven 271 183 98,2% 97,3% 73,2% 59,6% 79,8% R R-DR
Sursilvan Pigniu 81 45 98,8% 100,0% 64,4% 91,1% 100,0% R R-DR
Sursilvan Rueun 399 460 98,7% 97,9% 66,2% 72,0% 82,0% R R-DR
Sursilvan Ruschein 251 356 96,4% 94,8% 81,0% 69,4% 83,7% RD R-DR
Sursilvan Sagogn 480 597 95,8% 92,7% 59,2% 57,1% 77,7% RD R-DR
Sursilvan Schluein 397 602 81,9% 84,6% 60,8% 53,2% 66,1% R R-DR
Sursilvan Schnaus 130 99 70,0% 68,3% 50,6% 45,5% 65,7% RD DR
Sursilvan Sevgein 163 207 97,5% 86,8% 62,4% 54,6% 73,9% RD R-DR
Sursilvan Siat 231 189 98,7% 97,9% 76,5% 82,5% 89,4% R R-DR
Sursilvan Surcuolm 91 130 97,8% 92,0% 67,7% 44,6% 63,8% R R-DR
Sursilvan Vrin 384 249 99,5% 95,5% 96,4% 95,6% 98,8% R R-DR
Sursilvan Waltensburg/Vuorz (Vuorz) 413 383 95,4% 87,9% 67,0% 63,4% 78,1% R R-DR
Sursilvan Camuns 82 60 100,0% 90,6% 88,9% 78,3% 88,3% R R-DR
Sursilvan Cumbel 303 288 99,7% 94,0% 84,8% 85,1% 92,7% R R-DR
Sursilvan Duvin (Duin) 117 80 99,1% 94,2% 52,5% 48,8% 75,0% R R-DR
Sursilvan Degen 251 247 100,0% 94,7% 83,8% 73,7% 87,9% R R-DR
Sursilvan Lumbrein 530 399 100,0% 98,9% 95,5% 89,5% 93,7% R R-DR
Sursilvan Morissen (Murissen) 187 211 98,9% 96,6% 95,2% 91,5% 95,3% R R-DR
Sursilvan Pitasch 138 118 94,2% 86,4% 74,5% 60,2% 89,0% R R-DR
Sursilvan Riein 190 71 96,3% 93,7% 61,8% 63,4% 76,1% R R-DR
Sursilvan Surcasti 160 75 100,0% 94,7% 91,8% 86,7% 90,7% R R-DR
Sursilvan Tersnaus 78 70 93,6% 97,2% 62,5% 74,3% 90,0% R R-DR
Sursilvan Uors-Peiden 226 90 92,9% 93,4% 74,1% 66,7% 77,8% R R-DR
Sursilvan Vignogn 164 179 100,0% 100,0% 91,6% 88,8% 93,9% R R-DR
Sursilvan Vella 285 441 100,0% 98,0% 86,9% 83,9% 92,3% R R-DR
Sursilvan Breil/Brigels (Breil) 880 1187 98,6% 95,7% 82,5% 80,5% 88,6% R R-DR
Sursilvan Disentis/Mustér (Mustér) 1304 2172 97,2% 84,6% 78,4% 75,3% 86,3% R R-DR
Sursilvan Medel (Lucmagn) (Medel) 561 470 98,8% 98,9% 90,6% 92,8% 96,0% R R-DR
Sursilvan Schlans 179 92 98,3% 98,5% 81,2% 81,5% 92,4% R R-DR
Sursilvan Sumvitg 1235 1313 98,7% 98,1% 89,2% 88,0% 94,0% R R-DR
Sursilvan Tujetsch 784 1525 99,5% 95,6% 89,2% 66,2% 75,3% R R-DR
Sursilvan Trun GR 956 1322 98,3% 94,3% 80,6% 79,0% 87,8% R R-DR

Fuessnote ändere

  1. Furer (2005). pp. 23
  2. Zum Tail sind d Gmainde, wo do no as Gmaind bezaichnet wärded, wäg ere Fusion hüt en Ort innerhalb von ere andere Gmaind. Die Aagobe beziend sich drum uf s Gebiet vo de damolige Gmaind.
  3. Als Haupt-, Familie-, Beruefs-, oder Schuelsprooch.
  4. R = Rätoromanisch, D = Dütsch, I = Italienisch.
  5. R-DR = Ersti 3 Schueljoor Rätoromanisch, deno all mee Dütsch. D = Dütsch. DR = Dütsch, Rätoromanisch als Schuelfach für min. 3 Joor. RD = Zweisproochig. I-DI = Ersti 3 Schueljoor Italienisch, deno all mee Dütsch.
  6. 1888
  7. 1888
  8. Bis 2000 Schueltyp DR.
  9. Bis 2000 Schueltyp DR.

Literatur ändere

  • Jean-Jacques Furer: Eidgenössische Volkszählung 2000. Die aktuelle Lage des Romanischen. Hrsg. vom Bundesamt für Statistik. Neuchâtel 2005, ISBN 3-303-01202-4, S. 146.