Savognin

Savognin (veraltet dütsch und bis 1890 offiziell Schweiningen, rätoromanisch Savognin, im örtlichen Dialekt Suagnign, sälte brucht Savognino) isch äs Dorf i da politischa Gmaind Surses i da Bündner Region Albula.

Savognin
S Wappe vo Savognin
Basisdatä
Staat:	Schwiiz
Kanton:	Graubünde (GR)
Region:	Albulaw
Kreis:	Surses
Gmeind	Surses
PLZ	7460
Koordinate:	765597 / 16300446.5977729.5999921207
Höchi:	1207 m ü. M.
Flächi:	22,24 km²
Iiwohner:	1009 (31. Dez. 2013)
Website	www.savognin-gr.ch
Savognin im Winter Savognin im Winter
Charte
BEMERKUNG_KARTE=ww

S Dorf isch bis Endi 2015 a sälbständigi Gmaind und dr Hauptort vom Chrais Surses gsii. Es isch im Summer wia au im Winter ä beliebti Feriedeschtination. Amtssprach isch s rätoromanische Idiom Surmiran.

Namä

D Bedütig vom Name isch unklar. 1154 isch de Ort als Swainingen erwähnt worde. 1156 het mer Suanneng gseit und 1379 denn Schweining. Als Usgangsform mues Suanin agno werdä, was mit em nöd lokalisierte rätische Stammesnamä Suanetes in Verbindig bracht wärde chan. Dr Namä Sevgein chunt vom glichlige Stamm her.

Geographii

Savognin liit zmitzt i dä wiitä Muldä Sotgôt im undere Teil vo de Talschaft Surses, wo uf Dütsch Oberhalbstai haisst.

S Gmeindsgebiet hät en Uusschnitt vom Haupttaal zwüsched äm Piz Arblatsch (3203 m, höchschti Punkt vo dr Gmeind) im Südwewschtä und em Piz Mitgel (3159 m) im Nordoschtä umfasst.

Wie die drüü alte Chilä bezüüged, het s Dorf früener us merärä Chernä bestande: je eine am Fluss Julia, am flach aastigende, lingssiitige Hang und entlang vo dr rächtssiitig, höcher obe verlaufende Hauptstraas.

Di starch Bautätigkeit zwüsched 1965 und 1975 het d Lugge zwüsched dä Dorfteil gschlosse. Gliichziitig het sich au d Sidligsflächi uf dr rächte Taalsiite erheblich usgwiitet.

Im Jahr 1997 sind 32,7 % vo dr Gmeindsflächi landwirtschaftlich gnutzt wordä. Dä Wald hät damals 36,2 % vo dr Flächi igno, 3 % isch Sidligsgebiet gsi. Ganzi 28,2 % hend als unproduktiv gultä.

Folgendi Gmeinde sind Nachbaare vo Savognin gsii: Cunter, Tiefencastel, Filisur, Tinizong-Rona, Mulegns und Riom-Parsonz.

Gschicht

Uf äm Hügel Padnal südlech vom Ort isch i dä Bronzezit ä bedütendi Sidlig gläge. I mehrere Grabigä sind diversi Fundschtück gfunde wordä, wo beleged, das es Dorfalagä us verschidene Epoche git (öpä zwüsched 1800 und 1000 v. Chr.). Echli höcher liit d Fundstät Rudnal womer äs prähistorischs Refugium vermuätet.

Wichtigi Transitruutänä füered mindeschtens sit dä Röömerziit über dä Julier- und dä Septimerpass. Im 13. Jahrhundert isch Savognin in Bsitz vom Bischtum Chur übergangä. Savognin het sich über d Ziit zum Hauptort und Landsgmeindplatz vom Oberhalbstei-Gricht entwicklät und isch drum äs Mitglied vom Gotteshuusbund wordä. 1552 het sich Savognin loskauft und so di volli Suveränität innerhalb vom Freistaat vo dä Drei Bünd übercho.

Viihwirtschaft und Passvercher bildet sit äm Mittelalter di wirtschaftlich Grundlaag. Nach Ufschwungsziitä – biispilswiis nach dr Sprängig vom Crap Ses im Jahr 1777 und derno em Usbou vo dr Julierstrass zwüsched 1820 und 1840 – sind immer wieder Rückschläg cho. Dä letschti Rückschlag isch d Eröffnig vo dr konkurierende Gotthardbahn im Jahr 1882 gsi. Dur das isch Savognin uf d Stufe vomäne Buuredorf zrugggworfä wordä und hät drum vorerscht dä Aaschluss a di turistischi Entwicklig verpasst. I dr Mitti vom 19. Jahrhundert sind ufgrund vom Gsetz zu dr Bekämpfig vo dr Heimatlosigkeit jenischi Familiä ibürgeret wordä. Erscht ab em Jahr 1960 het de Ufstiig zum Turischteort stattgfundä. Hotel, Feriäwonigä und Seilbahnä hend s Ortsbild nachhaltig verändert.

Wappä

Savognin rächts vo dr Julia mit dr Chillä Son Mitgel und dr Juliabrugg Sot Curt usem Jahr 1682

Savognin links vo dr Julia mit dr Chillä Nossadonna und Son Martegn

Blasonierig: Rot, geteilt dur silberbordierts blaus Flussband, oben zwei, undä ei silberni Glogge.

S Wappä sümbolisiert d Lag am Fluss und di drüü Chillä im Dorf.

Bevölkerig

Bevölkerigsentwicklig

Johr	1643	1802	1850	1900	1930	1950
Iiwohner	430	365	469	444	516	766
Johr	1980	1990	2000	2005	2010	2013
Iiwohner	852	877	882	982	960	1'009

Sprachä

Di ursprünglichi Sprach vo dr Iiheimische isch s Surmeirisch. Surmeirisch isch s regional Idiom vom Rätoromanisch i Mittelbünde. D Schuelsproch aber isch s Rumantsch Grischun.

D Gmeind isch im Jahr 1880 mit 96,2 % sowie im Jahr 1910 mit 91,61 % Romanischredändä Iiwohner fascht einsprachig gsi. Nachher isch dä Wert bis is Jahr 1941 uf 81,1 % gsunkä. Sit denn verlüürt s romanischä wäg de Zuewanderig und sit 1980 wegem Sprachwandel immer meh a Bodä. Im Jahr 1970 hend no 66,59 % romanisch als Muettersprach aagee. Im Jaar 2000 hen no 53,1 % aagee, dass Romanisch die Spraach isch, wo si am beschte rede, un 70,1 % hen aagee, dass si regelmässig Romanisch rede. D Entwicklig vo dä letschtä paar Jahr zeigt folgendi Tabellä:

Sprachä in Savognin
Sprachä	Volkszählig 1980		Volkszählig 1990		Volkszählig 2000
	Aazahl	Aateil	Aazahl	Aateil	Aazahl	Aateil
Dütsch	212	24,88 %	274	31,24 %	323	36,62 %
Rätoromanisch	562	65,96 %	546	62,26 %	468	53,06 %
Italienisch	42	4,93 %	25	2,85 %	32	3,63 %
Iinwohner	852	100 %	877	100 %	882	100 %

Rätoromanisch isch di einzig Behördesprach, d Schuel isch zweispraachig Dütsch-Romanisch.

Herkunft und Nationalität

Vo dä 982 Bewohner am Ändi vom Jahr 2005 sind 854 (= 86,97 %) Schwiizer Staatsaghörigi gsi.

Wirtschaft

Als Sitz vo dr Chreisverwaltig, em Chreisspital und dr Sekudarschuel bildet Savognin s Zentrum vom Tal. I dr Landwirtschaft sind 71 Personä am schaffe, im produzierende Gwärb sinds 122 und im Dienschtleischtigssektor 423.

Di wichtigschti Inahmequälle isch dr Turismus mit jährlich öpe 200'000 Logiernächt. Mehreri Seilbahne vo dr Savogniner Bergbahne erschlüssed s Schiigebiet am Piz Martegnas und im Val Nandro. Dr Lai Barnagn wird im Summer als Badesee ufem Parkplatz vo dr Seilbahn uufgstaut und erwärmt sich drum sehr schnäll uf agnähmi Badetemperaturä. Das isch dr Grund werum er als einä vo dr wärmschte Badeseeä vo dr Alpä isch. Savognin isch Durchgangs- und (sit 2013) Startort vom Gebirgslauf Swiss Irontrail.

Verchehr

Savognin liit a dr Hauptstraas 3 vo Chur über d Lenzerheid und über dr Julierpass is Engadin. Uf däre Ruutä fahrt au ä Poschtautoliniä. Fascht alli Kürs änded in Bivio. Es paar wenigi fahred aber au bis nach St. Moritz. Vo Savognin us chunt mer mit em Poschtauto au uf Riom, Parsonz und Salouf.

Sehenswürdigkeitä

Chille Son Martegn

Savognin het drei katholischi Chille us dr Barockziit.

• D Pfarrchille Nossadonna (Maria Empfängnis) isch im Jahr 1643 gweiht worde. Di üsseri Erschiinig isch a gootischi Vorbilder aglähnt und d Uusmalig chunt usem Jahr 1663.
• D Chille Son Martegn isch en Neubau usem Jahr 1677. Dä Zentralbau mit chrüüzförmigem Grundriss hät es monumentals Deckegmälde usem Jahr 1681 vom Maaler Carlo Nuvolne us Mailand.
• D Chille Son Mitgel isch im Jahr 1663 neu bout wordä. Dä achteggig Zentralbau mit eltärem Turm hät im innäre Altär usem Jahr 1693/94.
• En moderne Sakralbau isch di reformierti Chille Savognin.
• Es git au es paar stattlichi Bürgerhüüser, wie zum Biispil s Huus Peterelli a dr Hauptstraas,
• s Huus Amilcar i dä nöchi vo dr Pfarrchille mit süddütsch beiflusstem Fachwerch und
• Das Wohnhaus (Museum), äs Buurehuus usem 16. Jahrhundert. I dem Huus isch im Jahr 1982 es Regionalmuseum igrichtet wordä.
• Hotel Cube, Architektä: Carlo Baumschlager, Dietmar Eberle
• D Juliabrugg im Dorfteil Sot Curt wo usem Jahr 1682 stammt.

Persönlichkeiten

Äm Segantini sis Wohnhuus in Savognin

Dr Maler Giovanni Segantini het vo 1886 bis 1894 in Savognin gwohnt und het dört sin eigene Stiil entwicklet. Berüemt sind sini Bilder mit dä Bärge Piz Curvér und Piz Toissa im Hindergrund wordä. Es git ä mehrtägigi Wanderig "Senda Segantini". Die Wanderig verbindet Stationä usem Läbe vom Maler.

Barbara Uffer (1873–1935), s Chindermeitli vo dr Familiä vom Maler. Si isch äm Maler Modell gstande und eini vo dr wichtigschte Persone i sim Läbe und schaffä gsi. Si isch in Savognin uf d Wält cho.

Weblink

 Commons: Savognin – Sammlig vo Multimediadateie

• Offizielli Website vo dr Gmeind Savognin (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[1] [2] Vorlage:Toter Link/www.savognin-gr.ch
• Offizielli Website vom Turismus Savognin
• Jürg Rageth, Jürg Simonett: Savognin. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.

Fuessnote

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Savognin“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.